Жазуға үйретудің әдістері

Дәріс бойынша қарастырылатын мәселелер Жоспары:

1. 
   Жазуға үйрету барысында қолданылатын әдістер.
   
2. 
   Жазу жұмысын жақсарту үшін оқушы дәптерін жүргізуге қойылатын біріңғай арнайы талаптар.
   
3. 
   Генетикалық жүйе.
   

1. 
   Жазуға үйрету барысында көп таралған әдістердің түрлері келіп шықты: көшіру, сызықтық, генетикалық, ырғақтық карстер әдісі.
   

жұмыс істеуге мүмкіндік бермей көзбен мөлшерлеу мен жазу дағдысын дамыта алмауына да байланысты қолданудан шығып қалды. Әріптердің биіктігі мен жазу жолдарының бағытын анықтайтын көлбеу торсыз тек сызықты құралдар басылып шаға бастады. Бірақ бұл әдіс жеке әдіс ретінде өзін ақтай алмады.

Ырғақтық (тактикалық) әдіс – оқушылардың бәріне бірдей жылдамдықта ырғақты есептеп жазу. Дұрыстап қолданғанда ырғақтық әдіс балалардың сабаққа деген қызығушылығын арттырып, қол қимылының үйлесімділігі мен сенімділігін арттырады. Ол бүкіл сыныппен жұмыста өте қолайлы. Бірақ ұзақ, үнемі қолданған бала бұл әдістен тез шаршайды.

Генетикалық әдіс көркем жазуда әріп элементтерін жазып

үйренуді талап етеді. Балалар әріп таңбаларын алфавит ретімен жазып үйренбейді, алдымен оңай әріптерді жазып үйренеді, соңынан біртіндеп жазылуы күрделі әріптерді таңбалауға көшеді. Жазуға үйрету бұрыннан таныс элементтерге жаңа элементтерді қосу негізінде ұйымдастырылады. Әріптер топ- тобымен жазылады.

Басып жазу әдісі бойынша мүғалім дәптерге әріптерді қарындашпен жазады немесе әріп таңбаларын нүктемен белгілейді, ал оқушылар оның үстінен басып жазады. Сол арқылы балалар әріптердің бейнесін дүрыс жазуға жаттығады, әбден үйренген соң, өз бетінше жазып кететін болады. Бұл әдістің үлгілерін бастауыш сыныптарға арналған «Жазу үлгілерінен» де көруге болады. Басып жазу әдісі әсіресе теріс қалыптасқан жазуды жөндеуге көмек етеді. Сондай-ақ бұл әдіс бойынша мұғалім дәптерге әріптердің жазылу үлгілерін, олардың сөз ішінде өзара қосылу жолдарын көрсетіп, оқушылардан үлгі бойынша жазуды талап етіп отырады. Мұғалім 1-сыныпқа арналған «Жазу үлгісі»,

«Жазу дәптері» атты еңбектерге сүйене отырып, балалардың қолын дұрыс, әдемі жазуға машықтандырады. Мұның өзі – бірқалыпты, біркелкі жазуға жаттықтыратын тәсіл. Жазу кезінде әріп элементтерін таңбалауға сай байсалды ритм, біртектес кайталанатын қозғалыстар жасалады.

Ритм – бүкіл жазу элементтерінің лайықты үйлесімін табуға көмектесетін амал. Тактылау – (санау) қозғалысты бірқалыпты жетілдіріліп, оқушылардың жазу қарқынын жеделдетуге әсер етеді, жазу үстінде жасалатын қол қимылдарының дұрыс та айқын болуын дамытады, сыныптың бір мезгілде жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Бұл әдіс қазақ бастауыш мектептерінің тәжірибесіне еркін ендірілмеген сияқты. Сондықтан оның қолданылу жолдары көпшілік болып ойластыруды керек етеді.

Бастауыш сынып оқушылары көлбеу жазуға машықтанады. Өйткені, көлбеу жазу – икемді жазу. Оның ерекшелігі – әріп құрауға қатысты негізгі штрихтар дәптер сызығына солдан оңға қарай 65° көлбеу орналасады. Көлбеу жазу жұмысы оң қол арқылы орындауға бейімделген. Көлбеу жазуға дәптердің солға қисайтылып қойылуы, жарықтың сол жақтан түсуі сияқты ережелер көп көмегін тигізеді.

1. 
   сыныптан бастап, әсіресе 2-сыныпта – бір сызық бойымен
   

3-сыныпта оқушылар әрі ұсақ, әрі тез жазуға әдеттенеді. Бұл кезде қолды және көз мөлшерін жетілдіруге, сондай-ақ тез жазуға үйрететін арнаулы жаттығулар жүргізіледі. Бұл жаттығуларды мұғалім өзі әзірлеп келеді.

2. 
   Жазу жұмысын жақсарту үшін мұғалім оқушы дәптерін жүргізуге қойылатын төмендегідей біртұтас арнайы талаптарды жүзеге асырады.
   

1. 
   Аса ұқыпты, түсінікті етіп жазу.
   
2. 
   Дәптердің сыртқы бетіне жазылатын жазулардың біркелкі болуы, оның қандай мақсатқа арналғанын көрсету (қазақ тіліне арналған дәптер, ана тіліне арналған дәптер т. б.), (сыныбы, мектептің нөмірі мен аты, оқушының фамилиясы мен өз атын жазып қою).
   

3. 
   Шетіндегі ашық жолдарды басып жазбау.
   
4. 
   1-сыныптың қазақ тілі пәні бойынша бірінші тоқсандағы жүмыстары.
   

5. 
   Жаттығу мен есеп нөмірлерін қою, жазба жұмысының қайда орындалғанын (сыныпта, үйде) көрсету.
   
6. 
   Азат жолдарды сақтап жазу.
   
7. 
   1–3-сыныптарда әрбір жазба жұмысының тексін, жұмыстың күні мен тақырыбы көрсетілген бетте азат жолдан бастап жазу.
   
8. 
   Қазақ тілінен орындалатын жұмыстың күні мен тақырыбы (аты) арасына жол қалдырмай жазу. Математика дәптерінде мұндай жағдайларда тек екі тор көз тастау керек.
   

9. 
   Жазба жұмыстарында жіберілген қателерді төмендегі тәртіппен түзету: қате жазылған әріпті не тыныс белгісін көлбеу сызықпен сызып тастау керек, қате жазылған сөз бөлігі мен сөйлемді жіңішке сызықпен сызу: сызылған таңбалардың орнына керекті әріптерді, сөздерді, сөйлемдерді жазу; қате жазылғандарды жақшаға алмау.
   
10. 
    Барлық түзету сызықтарын ұқыпты етіп қарындашпен, ал аса қажет жағдайда – сызғыш арқылы орындау керек.
    

1969 жылдан бастап республика мектептері оңайлатылған жаңа жазу шрифтісіне көшірілді.

Байланыстырып жазуды қалыптастыру үшін мұғалім мына төмендегілерді ескеруге тиіс:

а) қолжазба әріптерінің биіктігі мен ені 2 : 1 қатысына сай болу керек (үш негізгі элементтен тұратын ж, м, т, ф, ш, щ, ы, ю әріптерінен басқасы).

ә) жазу оң жаққа қарай 65° көлбеу болуға тиіс, әріптер мен әріп элементтерінің көлбеулігі бірдей болу керек.

б) дөңгелек немесе жартылай дөнгелек элементтері бар әріптерді сөз ішінде баска әріптермен байланыстырудың негізгі екі әдісі бар: үстіңгі және астыңғы.

3. 
   Оқушы қолжазбаға сауат ашу кезеңінен бастап үйретіледі. Одан әрі жазуға (көркем жазуға) машықтандыру генетикалық жүйеде өткізіледі. Генетикалық жүйенің ерекшелігі сол – онда жазу жүмысы оқушыны психологиялық және интеллектуалдық даму дәрежесіне, дұрыс сөйлей білуіне, сондай-ақ өздігінен жұмыс істей білу қабілетінің артуына сай келетін жоспарлы да жүйелі, біртіндеп күрделіленген жаттығулар негізінде ұйымдастырылады. Бұл кезеңдегі көркем жазу оқушының қол қимылын жаттықтыру, көзінің көруін қалыптастыруға арналған
   

1. 
   Оқушылардың 4 жеке дәптері болуы шарт.
   

• 
  2 жұмыс дәптері
  
• 
  1 сын жұмысы дәптері
  
• 
  1 мазмұндама және шығарма дәптері