Атырау қаласы №15 Абай атындағы орта мектептің биология пәнінің мұғалімі Дүзбаева Марта Аманқосқызы

Ақпанның 18-і Сабақтың тақырыбы: Тістің құрылысы және гигиенасы.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі ІІ. Үй тапсырмасын сұрау ІІІ. Жаңа сабақ ІV. Қорытынды V. Үйге тапсырма VІ. Бағалау

• 18.02.15

Жоспар: 1.Тіс эволюциясы 2.Тістің құрылысы 3.Тістің гигиенасы

• Тістің құрылысы

• Тіс эволюциясы

• 6 – 9 ай
• 2- жаста – сүт тіс
• 6- 7 жаста – тұрақты тіс
• 18-19 жаста - ақыл тіс

• Тіс сауыты
• Тіс мойыны
• Тіс түбірі

• тіс

• Кіреуке 98 бейогр.
• Дентин-70бейогр,30орг
• Қуыс борпылдақ ұлпа
• Жүйке, қантамыр

• 32

• Күрек
• тіс

• Азу
• тіс

• Ит
• тіс

• 4

• 2

• 1 түбірлі

• үлкен

• кіші

• 6

• 4

• 2 ж/е 3
• түбірлі

• тіс

• Тістің құрылысы.

• – тіс сауыты,
• II-тіс мойны,
• III-тіс түбірі
• 1 - кіреукесі (эмаль);
• 2 - дентин;
• 3 - дәнекер ұлпалы тіс пульпасы;
• 4 - цемент заты;
• 5 - тіс бекінген сүйек;
• 6 - қан тамырлары;
• 7 - жүйке талшығы

• 7.02.13

• Тіс

• Тістің анатомиялық
• құрылысы

• Тістің құрамы

• Тіс сауыты
• Тіс мойыны
• Тіс түбірі

• Кіреуке 98 бейогр.
• Дентин-70бейогр,30орг
• Қуыс борпылдақ ұлпа
• Жүйке, қантамыр

• Тіс пішініне қарай

• Күрек тіс

• Сойдақ
• (ит)тіс

• Азу тістер

• Үлкен азу

• Кіші азу

• Түбірлердің құрылысына қарай

• Бір түбірлі

• Екі түбірлі

• Үш түбірлі

• Күрек тіс,
• ит тіс

• Кіші
• азу тістері

• Үлкен
• азу тістері

• Тіс тасы

• Тіс ұлпасының
• қабынуы

• Қанқұрт
• (парадантоз)

• Қанжел
• (парадонтит)

• Тіс жегі
• (кариес)

• 7.02.13

• 7.02.13

• Кариес

• 7.02.13

• Парадонтит

• Парадантоз

• 7.02.13

• 7.02.13

• Тіс ауруларынан сақтану жолдары:
• 1.Тісті күніне екі рет тазала;
• 2.Тамақтан соң әр уақытта тісті, ауызды шайып отыр;
• 3.Жылына екі рет тіс дәрігеріне қаралып тұр;
• 4.Тамаққа қатты өнімдерді: сәбіз, алма, орамжапырақты пайдалан;
• 5.Тіс щеткасы біртегіс жұмсақ, қылшықты болу керек;
• 6.Тіс щеткасы қатаң түрде әр адамда жеке болуы керек;
• 7.Тісті барлық жағынан тазалау керек, әр тазалау үш минуттан
• кем болмауы тиіс;
• 8.Тіс пастасының құрамында міндетті түрде фтор болуы тиіс;
• 9.Тіс щеткасын біржылда 4 рет ауыстыру қажет;
• 10.Конфет, қант, печенье сияқты тәтті тағамдарды азырақ
• пайдаланған дұрыс;

• Формуласы:
• Күрек тіс (incisivi) – і, Сойдақ тіс- (canini)- с, Кіші азу тіс- (praemolaress)- pm,
• Үлкен азу тіс- (molaress) – m
• 2 1 2 3
• ( і — , с— , pm — , m—) * 2 = 32
• 2 1 2 3

• Күрек тіс.саны -8,сойдақ тіс.-4,кіші азу тіс.-8, үлкен азу тіс-12.

• Тісті тазалаудың басты құралы-тіс щеткасы.
• Ондағы қылшықтардың орташа ұзындығы 25-30мм, ені 8-12 мм болуы шарт. Жаңа тіс щеткасын пайдаланудан бұрын сабынмен, әрі ыстық сумен жуу керек.
• Әрбір адамның жеке басының арнайы тіс щеткасы болуы тиіс.Тіс щеткасын әрбір 2-3 айда жаңартып отыру қажет.

• Әрбір тамақтанғаннан кейін аузды сумен шайып, тіс пастасымен тазалау қажет.
• Тісті күніне 2 рет ( таңертен, кешке) тазалау керек.
• . Тіс тазартқаннан кейін ауызды эликсирмен шайындар.

• Күн сайын тісті таңертең және кешке мұқият тазалап жуу керек. Тісті тазалауда белгілі ережені есте ұстау шарт.

• Тіс щеткасын тістердің арасымен жоғарыдан төменге, төменнен жоғарыға қарай ысқылау; тістердің ауыз қуысына қараған ішкі беттерін де тазалау қажет.

• Алдымен бөлме температурасындағы- дай сумен ауызды бірнеше рет шаю; содан соң арнайы тіс щеткасымен тазалау; алдыңғы жағын үйкелей бермей алдыңғы, артқы бүйір тұстарын да мұқият тазалау.

Тісті қалай тазалау?

• Тісті сау қалпында сақтау үшін әрбір тамақтанғаннан кейін ауызды шайып,тісті тазалау қажет.Тамақ жеген сайын тісінді мәсуекпен (тіс тазалағышпен) жақсылап тазала. Ішкен-жеген сайын және ертеңінде,кешінде аузынды тазалап шайып отыр.

• Тіс пасталарын да дұрыс таңдай білу керек.
• Тістің кіреукесінің беріктігін сақтау үшін құрамында фторы бар пасталар қолданылады. Ондай пасталарға «Фтородент», «Пепсодент», «Колгейт», «Флюродент», «Чебурашка»,»Сигнал» т.б. жатады.

• Тіс пасталары және ұнтақтары құрамына гигиеналық, сондай-ақ арнайы, қосымша бөлек биологиялық-физиологиялық белсенді заттар енгізіледі (тұздар-ферменттер-биологиялық катализаторлар, микроэлементтер-Мп, Си, Ғе, Со, Ті және фтор,кальций-хлорофилл-жасыл пигмент, өсімдік жапырақтарынан өндіріледі).

• Тістің айналасындағы ұлпалардың қабынуы-пародонт ауруы. Пародонттың бір түрі-гингивит-тістің қызыл етінің қабынуы.Тіс түбірінің мойнына қызыл етіне жиналған тамақ қалдығының тазаланбауынан туатын ауру.Негізгі белгілер: тістің айналасындағы қызыл еті (десна) қызарады. Бұл ауру алғашында жанға батпайды,онша байқалмайды. Ауру ең соңында асқынып миға,бауырға, мойынға, бетке шабады.

• Тістің түсуі.
• *Ұзақ уақыт темекі тартқан адамның тісінде сарғайу, тіпті қарайу құбылысы пайда болады.
• * Темекі тарту тістің ерте түсіп қалуына себепші.
• * Ауызда қатерлі ісіктің пайда болуы.

• Пайдалы кеңес
• Дәрігерлердің жорамалдауынша адам бала кезден ішкен тағамы ми жасушаларының қалыптасуына тікелей ықпал ететіні байқалған.Ол,әрине,бірден білінбейді.Жасы ұлғайғанда ми қызметінің бұзылуы бала кезде ішкен астың жұғымсыз болғанынан көрінеді.
• Дәл уақытында ішкен тағам бронхит,эмфизема ауруларының дамуынан сақтандырса,кейбір тағамдар адам бойындағы түрлі бактерияларды,вирустарды дәріден кем жоймайды екен.Жұғымды тағам аллергиялық тұмауды әлсіретеді,кетіреді.

.

• Тістің жадыға әсері.
• Есте сақтау қабілеті тістердің санына байланысты екенін жапондық ғалымдар зерттеп дәлелдеген.Олардың зерттеу нәтижесі ғалымдардың өздерін таң қалдырды.Тіс дәрігерінің орындығына отырып,өзіміздің есте сақтау бөліктерінен айырылып жатқандығымызды кім ойлаған?
• Швед мамандары 35 жаспен 90 жас аралығындағы 1960 адамға тәжірибе жасаған.Түбірлі тістерді жұлған адамдарда жадының нашарлайтындығын байқаған.Тіпті бұл құбылысты жануарларда да байқауға болады.Осылай швед ғалымдары тіс пен жады қызметінің арасында байланыс бар екенін анықтаған.
• Профессор Ян Бегдахлдың айтуынша: «Тістер тек қана тағамдар шайнау үшін ғана емес,ми қызметтерін сақтап және қолдап отырады» Тіс өзімен босап түссе,онда ол жартылай тауқымет болар еді.Ал жадының әсеріне тісті зорлап жұлу қатты әсер етеді.
• Содықтан сіздер тісті күте біліңіздер.Тіс жегісі ауруына ұшырап қалған жағдайда бірден жұлдыртпай емделіңіздер.Әрбір тіс сіздің есте сақтау қабілетіңіз,оны біліп қойыңыз!

• Құрылыс ерекшеліктері Тіс топтары.
• 1. Үстіңгі беттері кедір-бұдырлы А. Сойдақ тіс.
• 2. Үстіңгі беттері біртегіс жалпақ Б. Азу тістер.
• 3. Үстіңгі ұшы үшкірлеу В. Күрек тістер.
• Жауаптары: 1. Б. 2. В. 3. А.

• Күрек тіс ( Incisivi )-i, инсизиви.( латынша)
• Сойдақ тіс ( canini )-c, канини.
• Кіші азу тіс ( praemolaress )- pm, праемоларесс.
• Үлкен азу тіс ( molaress )- m,моларесс.

Сандар сөйлейді

• Күрек
• тіс

• Азу
• тіс

• Ит
• тіс

• 1 түбірлі

• үлкен

• кіші

• 2 ж/е 3
• түбірлі

• гигиенасы.

• гигиенасы.

• тіс

1 –топка тапсырма Тіс күтімі туралы

• 2 –топка тапсырма
• Тіс ауруларының себептері

Ыстық орындық

Үй тапсырмасы: § 45. бет. 198-201.Тістің құрылысы және гигиенасы.

• « Егер мен тіс дәрігері болсам» тақырыбына эссе жазу.