Негізгі әдебиет: 2, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18

Коммерциялық банктер уақытша бос ақша қаражатын шоғырландырады және белсенді жұмыс істейтін капиталға айналдырады. Осыған байланысты коммерциялық банктер екі негізгі операцияны орындайды – пассивті және белсенді.

Өз қызметін жүзеге асыру үшін банктердің банк операцияларын жүргізуге лицензиясы болуы тиіс. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес лицензияны уәкілетті орган немесе Ұлттық Банк береді.

Пассивті операциялар-банк ресурстарын құру мақсатында ақша қаражатын тарту бойынша операциялар.

Қазіргі уақытта банктердің ресурстары қалыптастыру тәсілі бойынша меншікті және тартылған қаражатқа бөлінеді.

Банктің меншікті қаражатына:

- жарғылық капитал;

- резервтік капитал;

- басқа арнайы қорлар;

- бөлінбеген пайда.

Банктер ресурстарының негізгі бөлігін тартылған қаражат құрайды,оларға: банктерді қоса алғанда, халықтың, заңды тұлғалардың салымдары (депозиттері), банк шоттарындағы қаражат жатады.

Банктер тартқан ресурстар оның балансының пассивінде ескеріледі және оның міндеттемелері болып табылады.

Әлемдік Банк практикасында тартылған ресурстар оларды шоғырландыру тәсілі бойынша былайша топтастырылады:

- депозиттік тартылған қаражат;

- депозиттік емес (қарыз) тартылған қаражат.

Депозиттер банктер үшін олардың пассивтерінің басты түрі болып табылатындықтан қазіргі уақытта коммерциялық банктер депозиттердің (салымдардың) әр түрлі түрлерін әзірлеп, жүзеге асырады.

Депозиттерді жіктеудің әртүрлі белгілері бар.

Салымшыларға байланысты депозиттер жеке және заңды тұлғалардың депозиттері болып бөлінеді.

Белсенді операциялар-пайда алу мақсатында банктің өзінде бар ресурстарды орналастыруы бойынша операциялар.

Ең көп таралған белсенді операциялар бұл:

- кредиттік (несие);

- есептік;

- кассалық;

- инвестициялық;

комиссиялық-делдалдық.

Дәл осы Белсенді операциялардың көмегімен коммерциялық банктер табыс табатын болғандықтан, әрбір банк өзінің мүдделері мен клиенттердің қажеттіліктерін ескере отырып, барлық жаңа операцияларды әзірлейді және осы операциялардың шеңбері өте кең.

Коммерциялық банктің белсенді операцияларының негізі кредит беру операцияларын есептеу керек. Бұл операциялар банк активтерінің едәуір бөлігін (60% - ға дейін) құрайды және оған тиісті кіріс көлемін әкеледі.

Кредиттік операциялар-мерзімділік, ақылылық және қайтарымдылық шарттарымен ақшалай нысанда қаражат беру бойынша операциялар.

Коммерциялық банктер өз клиенттеріне әртүрлі белгілері бойынша жіктеуге болатын әртүрлі несиелер береді:

1. қарыз алушылардың түрлері бойынша-экономика субъектілеріне, халыққа, банктерге кредиттер;

2. пайдалану мерзімі бойынша кредиттер талап етілгенге дейін және шұғыл болады;

3. қарыз алушының салалық қатыстылығы бойынша;

4. қамтамасыз ету түрлері бойынша: қамтамасыз етілген (кепілдік берілген, сақтандырылған) және қамтамасыз етілмеген (баланстық));

5. өтеу әдістері бойынша.