Ќазтђтынуодаѓы Ќараѓанды экономикалыќ универститеті


Қарыз алушының сыныбын анықтауға мүмкіндік беретін коэффициенттердің салалық деңгейі



бет28/72
Дата30.12.2021
өлшемі1,33 Mb.
#106723
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   72
Қарыз алушының сыныбын анықтауға мүмкіндік беретін коэффициенттердің салалық деңгейі
2 кесте


Салалар-дың атауы

Баланс өтімідігінің коэффициенті

Балансты өтеу (жабу) коэффициенті

Меншікті айналым қаржыларымен қам­тамасыз ету­ші­лік көрсеткіші

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10




1 сынып

2

сынып


3 сынып

4 сынып

5 сынып

6 сынып

7

сынып


8 сынып

9 сынып

Өнер-

кәсіп


1,5-тен жоғары

1,0-1,5

1,0-ден төмен

2,0-ден жоға-ры

1,5-2,0

1,5-тен төмен

0,7-ден төмен

0,5-0,7

0,5-тен төмен

Ауыл шаруашылығы

1,2-ден жоғары

1,0-1,2

1,0-ден төмен

2,0-ден жоға-ры

1,5-2,0

1,5-тен төмен

0,3-тен жоғары

0,2-0,3

0,2-ден төмен

Сауда

1,2-ден жоғары

1,0-1,2

1,0-ден төмен

2,0-ден жоғары

1,0-1,2

1,0-ден төмен

0,5-тен жоғары

0,2-0,5

0,2-ден төмен

Көлік жә­не жол ша­руашылы­ғы

1,5-тен жоғары

1,0-1,5

1,0-ден төмен

2,0-ден жоғары

1,5-2,0

1,0-ден төмен

0,7-ден жоғары

0,5-0,7

0,5-тен төмен

Құрылыс

1,5-тен жоғары

1,0-1,5

1,0-ден төмен

2,5-тен жо-ғары

1,5-2,0

1,5-тен төмен

0,7-ден жоғары

0,5-0,7

0,5-тен төмен

Байланыс

1,5-тен жоғары

1,0-1,5

1,0-ден төмен

2,0-ден жо-ғары

1,5-2,0

1,5-тен төмен

0,7-ден жоғары

0,5-0,7

0,5-тен төмен

Материал-дық-тех­ни­калық жабдықтау

1,2-ден жоғары

1,0-1,2

1,0-ден төмен

1,2-ден жо-ғары

1,0-1,2

1,0-ден төмен

0,4-тен жоғары

0,2-0,4

0,2-ден төмен

Несие төлеу қабілеттілігіне жалпы баға балл арқылы беріледі. Балл несие төлеу қабілеттілігі сыныбына есеп­тел­ген әрбір көрсеткішке берілген рейтинг сомасын білдіреді.

100-150 балл кезінде 1-ші сынып;

151-250 балл кезінде 2-ші сынып;

251-300 балл кезінде 3-ші сыныпты білдіреді. Балл сомаларын анықтаудың мысалы 3-ші кестеде келтірілген.
Балл сомасын анықтаудың мысалы

3 кесте


Көрсет-

кіштер


Рейтинг көрсеткіштері %

1 нұсқа

2 нұсқа

3 нұсқа




сынып

балл

сынып

балл

сынып

балл

Өк

40

1

40

2

80

3

120

Өтк

30

1

30

2

60

3

90

Мққк

30

1

30

2

60

3

90

Жиыны







100

2

200

3

300

Барлық мәні 1-ші сыныпқа сәйкес келетін коэ­ф­фи­циент­тер мен көрсеткіштер кезіндегі балдардың саны 100-ге тең болады, ал 2-ші сыныпта – 200 және 3-ші сыныпта – 300-ге тең (1,2,3 нұсқалар). Сондықтан балдардың аралық шамасына қатысты, яғни 100-ден 150-ге дейін 1-ші сынып (сенімді қарыз алушы), 151-ден 250-ге дейін – 2-ші сынып (тұрақсыз қарыз алушы), 251-ден 300-ге дейін – 3-ші сынып (сенімсіз қарыз алушы) беріледі. 4-ші нұсқадағы 180 балдық көрсеткіштердің мәні 2-ші сынып беруге, 5 нұсқадағы 280 балл кезінде – 3-ші сынып, ал 6 нұсқадағы 140 балл жағдайында 1-ші сынып беруге мүмкіндік береді.

Қарыз алушының несие төлеу қабілеттілігін анық­тау­дың қосымша көрсеткіштерін есептеп шығарудың банктер үшін маңызы зор. Төменде Қазақстан Республикасы Ұлт­тық банкі ұсынған клиенттердің несие төлеу қабі­лет­ті­лі­гі­нің қосымша көрсеткіштері келтіріліп отыр (4-ші кесте).
Қарыз алушының несие төлеу қабілеттілігінің қосымша көрсеткішетірі
4 кесте





Көрсеткіштер атауы

Экономикалық

мазмұны


Есептеу

алгоритмі



Толық


Қыс-қар-тылған




1

2

3

4

1.

Инвестицияланатын капиталға пайда


И к.п.

Қарыз алушының негізгі және айна­лым қар­жы­ла­рын пай­даланудың тиім­ді­лігін сипат­тайды. Егер Ик.п 1-ден көп болса, он­да бұл қарыз алушы­ның меншікті ай­на­лым қаражатының жеткілікті екендігін біл­ді­реді.


И к. п. =

Баланстық пайда

Жалпы активтер



2.

Жалпы пайда қалыпы


Ж п.қ

Кірістегі пайданың үле­сін көрсетеді. Бұл көр­сет­кіш неғұрлым жо­ға­ры болса, қарыз алушы соғұрлым рентабельді бо­лады.


Ж п. қ. =

Баланстық пайда

Өнімдерді өт­кізуден тү­­­скен түсім-НДС



3.

Таза пайда қалыпы


Т п.қ

Кірістегі таза пайда үлесін көрсетеді. Бұл көрсеткіш неғұрлым жо­ғары болса, қарыз алушы соғұрлым сенім­ді болады.


Т п. қ. =

Пайыздар мен са­лық­тар­ды ше­гер­геннен кей­інгі пай­д­а

Өнімдерді өт­кізуден тү­­­скен түсім-НДС



4.

Актив-тер ай­налы-мының коэффициенті


А а.қ.

Активтерді пайдалану ти­і­м­ділігін сипаттайды. Бұл көрсеткіш неғұр­лым жо­ға­ры болса, инвес­ти­ци­я­лық капи­тал­дың ай­на­лым­дылығы со­ғұрлым жо­ғары бо­ла­ды.


А а. к. =

Өнімдерді өт­кізуден тү­­­скен түсім-НДС

Инвестициялық капитал



5.

Негізгі қаржы-лар айналымының коэффициенті


Н қ.а.қ.

Қарыз алушылардың не­гізгі қаржыларды пай­да­лануының тиімділігін си­паттайды. Бұл көрсет­кіш неғұрлым жоғары болса, негізгі қаржы­лардың айналымдылығы соғұрлым жоғары бола­ды.


Н қ. а. =

Өнімдерді өт­кізуден тү­­­скен түсім-НДС

Негізгі қаржылар



6.

Несие берушілер айналымының кезеңі


Н а.қ

Жабдықтаушылармен жеткізген тауарлары мен қызметіне есеп ай­ы­рысу үшін қанша уақыт қажет екендігін көр­се­теді. Егер несие қарыз­дары өткізілген өнімдер көлемінің өсуі есебінен төмендеген жағдайда ға­на несие қарыздарын тө­леу айналымы жақ­са­ра­тын болады.


Н а. к. =

Есепті ке­зең­дегі күндер санындағы есепті ке­зең­дегі не­сие қа­рыз­да­рының ор­та ариф­ме­ти­калық мә­н­і

Өт­кізілген өнімдерді өндіруге жұмсалатыншығындар



7.

Меншікті және қарызға алынған қаржы-лардың арақа-тынасы

М. Қ.

Қарыз алу көздеріне қарыз алушының қар­жы­лық тәуелсіздігін си­пат­тайды. Бұл көр­сет­кіш неғұрлым төмен бол­са, қарыз алушы со­ғұрлым сенімді болады.


М. Қ. =

Қарызға алынған қаржылар

Меншікті қаржылар



8.

Деби-торлар-дың айна-лым кезеңі


Д а.к.

Сол кезең аралығында қарыз алушы сатылған тауарлар ақысын ала алатын, яғни ақша қа­ра­жат­тарының қоз­ға­лы­сын қам­тама­сыз ететін жә­не борыш­тық мін­дет­те­мелерді орын­дайтын уақыт кезе­ңін сипат­тай­д­ы.


Д а. к. =

Есепті ке­зең­дегі (есепті ке­­зеңдегі күн­­дер са­ны) дебиторлық қа­рыз­дың ор­та ариф­ме­ти­калық мә­н­і

Өт­кізілген өнімдерден

түскен түсім





9.

Тауар қорла-рының айна-лым-дылық кезеңі

Т қ.а.к

Тауар қорларының ай­на­лымдылығын сипат­тайды. Бұл көрсеткіш неғұрлым төмен болса, соғұрлым қарыз алушы сенімді болады.


Н а. к. =

Орташа қор­лар (есепті ке­зеңдегі күн­дер саны)

Өт­кізілген өнімдерді өндіруге жұмсалатыншығындар



10.

Несие қарыз-дары-ның айна-лымдылығы

Н қ.а.

Несие қарыздарын­да­ғы іс жағдайының өзгеруі мен белгілі бір кезеңнің дина­микасын көрсетеді.


Н қ. а. =

Жыл ішіндегі өткізілген өнімдерден түскен түсім

Жыл ішін­дегі несие қа­­­­рызының орта ариф­ме­­­­тикалық сомасы



11

Айна-лым қаржы-лары-ның айна-лымдылығы

А қ. а

Айналым қар­жы­ларын пайдала­ну­дың тиім­ді­лі­гін си­пат­тайды. Ай­на­лым қаржыларының ай­на­лымдылығы не­ғұр­лым жоғары бол­са, қа­рыз алушы со­ғұр­лым се­нім­ді бо­ла­ды.


А қ. а. =

Жыл ішіндегі өткізілген өнімдерден түскен түсім

Жыл ішін­дегі орта ариф­ме­ти­ка­лық сомасы



12.

Деби-торлық қарыз-дардың айна-лымдылығы

Д қ. а

Талданып отырған ке­зең­дегі деби­тор­лық қа­рыз жағдай­ы­ның өзге­ру­ін көрсе­те­ді.


Н а. к. =

Есепті ке­зең­де­гі өткізіл­ген өнімдер­ден түскен тү­сім

Есепті ке­зең­дегі де­би­тор­лық қа­рыз­дың орта ариф­­­ме­ти- калық со­масы


Оқулық әдебиеттерде несие төлеу қабілеттілігі негізгі өлшем көрсеткіші ретінде қазіргі коммерциялық банктер­дің оны жеткілікті түрде зерттейтіндігі ашып көрсетілді. Бұл тұрғыда әртүрлі көрсеткіштер мен коэффициенттер есептерін пайдаланып, басқа елдердің тәжірибесін зерттеп-үйренгеннің пайдасы мол.

Ресей тәжірибесінде (сол сияқты әлемдік тәжірибеде де) қарыз алушыны бағалау банк клиенттерінің ерек­шелік­терімен, болуы мүмкін қаржылық қиындықтардың себе­бімен, банктің несие саясатымен анықталады. Қол­да­ны­латын коэффициенттерді бес топқа топтастыруға болады:

І - Өтімдік коэффициенті.

ІІ – Тиімділік және айналымдық коэффициенті.

ІІІ – Қаржылық левераж.

ІV – Пайдалық коэффициенті.

V – Берешекке қызмет көрсету коэффициенттері.


Әрбір топта бірнеше коэффициенттер анықталады және оны төмендегі 5-ші кесте арқылы беруге болады.

5 кесте




Көрсеткіштер

Нормативтік деңгейлер

1

2

3

1.

Өтімдік коэффициенті: ағымдағы өтімдік коэффициенттері тез (же­дел) өтімді коэффициенттер

2,0-1,25

2.

Тиімділік (айналымдылық) коэффициенттері: қорлардың айналым­ды­лығы дебиторлық қарыз­дар­дың айналым­дылығы активтердің айналымдылығы




3.

Қаржылық левераж коэффициенті:

бүкіл борыштық міндеттемелер (қыс­қа мерзімдік және ұзақ мер­зім­дік) мен активтердің арақаты­на­сы;

бүкіл борыштық міндеттемелер мен меншікті капиталдың арақатынасы;

бүкіл борыштық міндеттемелер мен акционерлік капитал (АК) арақатынасы;

бүкіл борыштық міндеттемелер мен материалдық акционерлік капиталдың (АК – материалдық емес активтер) арақатынасы;

ұзақ мерзімдік борыштар мен қаржылық (негізгі) активтердің ара қатынасы;

меншікті капитал мен активтердің арақатынасы;

меншікті айналым капиталы мен

ағымдағы активтердің арақатынасы.


0,25-0,6


0,66-2,0
0,5-1,5

4.

Пайдалылық коэффициенттері:

  • пайда қалыптарының коэффициенті;

  • рентабельділік коэффициенттері;

  • акцияға пайда қалпының коэффициент­­тері.




5.

Берешекке қызмет көрсету коэффициент­те­рі:

  • пайызды өтеу (жабу) коэфиценті;

  • белгіленген төлемдерді жабу коэффициенті

7,0-2,0




Әлемдегі банк мамандары әртүрлі ке­зең­дерді ұсынған




Өтімдік коэффициенттері (ағымдағы және жылдам) өзінің борыштық міндеттемелері бойынша және банк алдындағы борышын мерзімінде қайтару үшін өзінің айналымынан ақша түрінде қаржыларды босатудағы қарыз алушылардың қабілетін көрсетеді.

Тиімділік (айналымдылық) коэффициенттері бірінші топты (Өк) толықтырады, мұнда күндермен есептегендегі айналымның ұзақтығы, айналымдардың саны есепке алы­нады, бүкіл көрсеткіштер динамикада және бәсеке­ле­суші кәсіпорындармен салыстыра отырып талданады.

Қаржылық левераж коэффициенттері қарыз алушының меншікті капиталмен қамтамасыз етушілік дәрежесі мен клиенттің тартылған ресурстарға тәуелділігін көрсетеді.

Пайдалылық коэффициенттері оның қатыстырылған бөлігін қоса отырып, барлық капиталды пайдаланудың тиімділігін сипаттайды.

Рентабельділік коэффициенттері пайыздар мен салықтардың кәсіпорынның (фирманың) рентабельділігіне тигізетін әсерінің дәрежесін көрсетеді.

Берешекке қызмет көрсету коэффициенттері пайданың қандай бөлігі пайыздық және бүкіл белгіленген төлемдерді қайтару үшін пайдаланылатындығын көрсетеді.

Атап көрсетілген коэффициенттердің бүкілі нақты есеп деректері немесе жоспарланатын болжам мөлшерлері негізінде есептеліп шығарылады.

Ақша ағымына (поток) талдау жасау, несие төлеуге қабілетті қарыз алушыны бағалау тәсілі ретінде есепті кезеңдегі клиенттің қаражат айналымын қамтиды.

Қарыз алушы қаржысының кетуі мен ағылып келуі салыстырылады.





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   72




©www.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет