Б.Ғ. НҰҒман, А. А. Абдрахманова

Қазақстан тарихы (он бес дәріс) 
Олардың территориясы өте ауқымды болды: солтүстігінде Балқашпен 
ұштасса, батысында Таласқа тіреліп Қаңлылармен шектесті, шығысында 
Ғұндармен шекаралас болды, ал оңтүстігінде Ферғанамен ұштасып жатты. 
Оның негізгі орталығы Жетісудағы Іле аңғары, ал астанасы Чигучен 
(Қызылалқап) Ыстық көлдің жағасында орналасты.
Үйсін тайпасы жөніндегі ежелгі қытай жазбаларында мәліметтер мен 
деректер олардың бір кездерде Іле өңіріне келіп қоныстанғаннан кейінгі 
уақытта аса күшті тайпалық мемлекет ретінде тарих сахнасына шығып, өз 
тұсында едәуір ықпалды болғанын баян етеді. Қытай тарихшысы Сыма-Цянь 
мен Бан Гудың «Ханнамасы» мен «Жылнамасында» мынадай деректер бар: 
«Үйсін мемлекетінің жері ... ұлан-байтақ кең, әрі жазық, жауын-шашыны 
көп, ауа райы суық, тауларда қалың қарағай өседі. Егіншілікпен 
айналыспайды. Малмен бірге жайылым-суат жағдайымен көшіп жүреді. 
Әдет-ғұрпы ғұндарға ұқсайды. Бұл елде жылқы көп, байларында 4-5 мың 
жылқы болады. Халқы қайсар, батыр келеді. Сенімсіздік істегендерге қатты 
өшігеді, ұры-қарысы жоқ. Ең күшті мемлекет....». 
Үйсіндер билеушілерін Күнби (гуньмо) деп атаған. Ол елде тұтас әскери 
және әкімшілік құқықтарды басқартатын мемлекеттік билік түрі болған. 
Үйсіндер одағы көршілес тайпалардың экономикалық жаңа саяси өміріне де 
зор ықпал етті. Мысалы, үйсіндер Солтүстік Қытайдағы Хунну (Ғұн), 
Хорезмдегі Кангүй (Қаңлы), Памирдегі Кушан тайпаларымен араласты. 
Үйсіндер жартылай отырықшы ел болған. Үйсіндерде мал шаруашылығы 
мен егіншілік кәсібі қатар дамыды. Құлдық және феодалдық құрылыстың 
нышандары басым рулық институттары бар ертедегі қоғамдық қатынастар 
қалыптаса бастады, малға деген меншік нығайды. Малға, салт мінетін 
аттарға, ыдыс-аяққа сонау сақ дәуірінде пайда болған рулық, қауымдық, жеке 
меншіктік иелікті білдіретін таңба басу дәстүрі кең тарады.
Қазақстан жерінде тарихта елеулі із қалдырған ірі

жүктеу/скачать 1,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: