Дене мәдениеті тарихы мен олимпиадалық білім пәні бойынша

 

20 

жақты  дамуын  жылдамдатты.  Бірақ  бұл  қару  ескі  дәстүрді  де 

ұстады: егін ететін құрал, найзамен аңға шығу т.б. 

Б.э.д 3-ші мың жылдықта Мессопатамия, Иранның оңтүстік-

батысында, ежелгі Египеттіктердің, таптық қоғамы мен мемлекеті 

құрылды. Таптық (класстық) қоғам түрінде жаңа таптық институт 

пайда  болады:  «Достық»,  «Достар»,  тайпалық  басшылары,  оның 

таңдап  алған  қоршаған  ортасы  дене  тәрбиесі  жағдайларының 

дамуында  ерекше  орын  алады.  Дене  жаттығуларының  біріңғай 

түрлері  «достықтың»  қарамағына  ауады  және  одан  әрі  олар 

аристократтарды тәрбиелеудің негізі бастамалары болды. 

Бұған  жылқы  шаруашылығының  пайда  болуы  әсер  етті. 

Двуречьеде  жылқы  малын қолда ұстауға б.эрамыздың мыңыншы 

жылы  үйретілді  ал  б.э.д.  3-ші  мың  жылдықтың  аяғында 

Мессопатамияда  екі  дөңгелікті  арбалар  үрыста  қолданылды.  Ат 

ұзақ  уақыт  жүретін  сирек  кездесетін  және  ең  қымбат  жануар 

болды.  Оларды  б.э.д.  2  мың  жылдын  аяғында  барлық  Шығыс 

жалдама  әскерилердің  ерекше  отрядтарын  қаруландыруда 

қолданды.  Көптеген  реформалар  қатарымен,  экономикалық, 

әскери және мәдени сипаттамасы. Шығыстың ірі мемлекеттерінде 

халықты  әскери  іске  дайындау  мен  әскери  қызметті 

ұйымдастырудың көптеген әкімшілік шаралары өткізіледі. Бұның 

негізінде дене тәрбиесі жүйесінің күлиеленушілік және халықтың 

қауымдық үлгілері құрылады. Қауымдықтың дене дайындығының 

мазмұны  әділетті  болды.  Қауымшылдық  жүйесінің  варианттары 

қалыптасып  оның  негізіне  алты  принцип  қойылады:  адамдардың 

жаңа  тарихи  қауымдастығы,  толассыздығы,  міндеттілігі, 

қолданбалығы,  мөлшері  (нормасы)  және  моральдық  бағыты. 

Еңбектік  және  әскери  міндеттілік  қатардағы  қауымдастыққа 

жатты. 

Қауымдастықтардың  бар  бөлімі,  ішкі  қауымдық  міндеттілік 

ішінде  өздерінің  қатысуына  басқа  тұлғалармен  ауыстырды 

(жалдалмалы нешесе құлдармен). 

Қауымдар  патша  әскеріне  жартылай  қамтамасыз  етілген 

жауынгерлер бөлді. 

Соғыс кезенінде әскери қару-жарақпен мемлекет қамтамасыз 

етті. Қауымдық қарымқатынастың даму мөлшері бойынша тәрбие 

жүйесі  қүрделенді.  Кавказ  және  орта  азия  халықтарының 

фольклорінде біз жасаралық ерекшеліктерін көреміз. Негізінен ол 

 

21 

4-жасаралық  топ:  балалық  шақ,  жастық  шақ,  кемел  жас,  кәрілік. 

Онда  6-7  жасқа  дейін,  ұлдар  мен  қыздарды  әйелдер  тәрбиеледі, 

содан кейін ерлер қарамағына берілді, ал қыздар әйел жұмысына 

үйренді.  Әр  жасаралық  топта  мінез-құлықтың  анықталған 

мөлшерін  қатаң  орындау,  мұнын  негізіне  «Табу»  дәстүрі  жатты. 

Қауымдық  арақатынас  даму  мөлшері  бойынша  тәрбие  жүйесінің 

қиындалуы  жалғаса  береді.  Жаңа  дәстүрді  қалыптастыруда 

жеткіншектер мен жасөспірімдер «ерлер үйінде» еңбек қызметіне 

дайыналды  оның  негізі  өзін-өзі  қамтамасыз  ету,  еңбек 

міндеттілігі,  әскери  негіздерге  оқыту,  ойындар,  ән  айту,  би  және 

дәстүр.  Бұл  халықтық  мектеп  болды.  Қауымдастықтарда 

балаларды  тәрбиелеу  екі  тәсілмен  ұйымдастырылды,  бірінші  – 

еліктеу,  мына  принцип  негізінде  «мен  сияқты  істе»; 

«Аталычества»  -  тәжірибелі  жауынгерлердің  ұлдарға,  әйелдер 

қыздарға үлгі болды. 

Ежелгі  шығыс  қоғамында  алдыңғы  орынды  дін  алды. 

Көптеген жергілікті халық құдайларын мойындады. 

Сонымен  бірінші  бізге  танымал  қүлиенушілердің  дене 

мәдениетінің  іздері  Мессопатамия  ауданында  табылды.  Б.э.д.  4 

мың  жылдан  бастап  қүлиеленуші  мемлекеттер  қалыптасты: 

Шумер 500 жыл шамасында дүние жүзілік мәдениеттің орталығы 

болып:  Миттани,  Вавилон;  Ассирия,  Персия  саналды.  Бұл 

мемлекеттердегі дене мәдениеті әр-түрлерде; би түрі, аңшылықта 

қолданылды.  Бізге  мына  дене  жаттығулары  анық:  белбеудегі 

күрес, жұдырықтасу, ат спорт түрінің дене жаттығулары. Ерекше 

таралған  дене  жаттығулары  мыналар:  Вавилонда  –  аңшылық, 

жебеден  ату,  жұдырықтасу,  арбамен  жарысу.  Ассирияда  –  жүзу, 

қылышпен  семсерлесу,  найза  лақтыру,  аңшылық.  Персияда  – 

балаларды 7-16 жасында «тәрбиелік үйлерде» жүгіруге, ат үстінде 

отырып  жүруге,  найза  лақтыруға,  жебеден  атуға  үйретті. 

Болашақта  жастар  аңшылық,  атпен  жүру,  шахмат  ойнаумен 

шұғылданды. 

Египетте – б.э.д. 3 мың жыл бойынша. Қазба жұмыстарында 

сынақтан  өткізуге  арналған  патшалар,  жауынгерлердің  мүсани 

ұшырады:  әсіресе  жүгіруден,  кейін,  күресте,  би  билегендер 

мүсіні, 

семсерлесушілер, 

аңшылар 

бейнесі 

табылды. 

Гимнастиканың  күрделі  қозғалыстары  да  қолданылған  (айналып 

түсу).  Дене 

мәдениеті  жауынгерлерді  дайындауда  кең 

 

22 

қолданылды,  бишілерге  арналған  оқу  орындары  ашылды,  дене 

мәдениеті  қол  өнершілер  өміріндеде  орын  алды.  Бұл  уақытта 

конақтарды  акробатикалық  би  жаттығулармен  көңілдерін  көтеру 

қолға алынған. Ежелгі египеттіктерде кегли ойынына ұқсас ойын 

таныс  болған  олар  доппен  ағаш  мүсіндерді  қағып  құлатты. 

Египетте  Шамамен  б.э.д.  2  мың  жылдын  ортасынан  ескекшілер 

жарысы,  жауынгерлердің  жүгірудегі,  арбадағы,  жебешілер  мен 

жұдырықтасу  жарыстар  және  де  қайықтағы  ұрыстар,  онда 

қатысушылар ұзын арнайы құралдарымен (Шест) қарсыластырын 

итеріп қайықты батыру жаттығулары өткізілді. 

Египетті перстер жаулап  алғаннан кейін б.э.д. 529-522 ж.  ат 

жарысы  тарады.  Бірақ  Египеттегі  дене  мәдениет  дінмен  тығыз 

байланысты  болды,  және  спорттық  ғимараттар  жоқ  болды  ал 

жарыстар 

мына 

мақсатта 

өткізілді: 

жауынгерлер 

мен 

фараондардың басымдылығын көрсету. 

Ежелгі  Үндістанда  –  б.э.д.  2000-1200ж.  дәстүрлі  сауықтыру 

гимнастикасы  би,  қарусыз  қорғану  мен  массаждың  дәстүрі 

қалыптасты.  Йоганың  ең  ежелгі  бейнеленуі  б.э.д.  3  мың  ж.б. 

Пендугапта  «Лотос»  -  отырған  күйінде  табылған  адамдарды 

көрсетті.  Ат  спорты  түрінің  дене  жаттығуларының  мәдениеті 

жоғары болды. Храмдарада бийлерді биге үйретті. 

Ежелгі  Қытайда  дене  мәдениетінің  ең  бірінші  элементтері 

б.э.д.  3  мың  ж.б.  пайда  болды  «Кунфу»  кітабінда  жазылғандай 

халық арасында емдік гимнастика жаттығулары, массаж, дәстүрлі 

билер,  ұрыстық  билер  (боевые)  тараған.  Ұлдарды  арнайы  оқу 

орындарында  тәрбиеледі.  Әскери  дайындың  негізін  мыналар 

құрады:  арбамен жарысу, жебеден  ату,  аңшылық, найза  лақтыру, 

қарусыз  қол  жекпе  –  жегі.  Б.э.д.  1  ғасырда  Куок  И  –  патшасы 

Ушудың  бірінші  стилін  құрады.  Хонь  кезенінің  аяғында  б.э.  1г. 

және 3 ғасырлар арасында бес жануардың мінез-құлқымен танысу 

негізінде  сауықтырудың  және  бір  уақытта  ұрыстық  (боевой) 

қозғалыстар  жаттығулары  құрылады  ол  жануарлар:  маймыл, 

арыстан,  бұғы,  аю,  құс,  кейпінен  басқа  жануарлардың 

қозғалыстары:  жылан,  егеуқүйрық,  ат,  буйвол,  аждаха,  богомол 

және тағы басқалардың қозғалысы. 

Халық  арасында  «Чжу-Хэ»  ойына  ол  футболға  ұқсас,  күрес 

жаяу  жарыс,  күн  ұрысы,  (бой),  ауырлықтарды  көтеру,  арқан 

тарту, би, судағы жаттығулар, тарады. 

 

23 

Әйелдерге дене мәдениетімен шұғылдануға тиын салынды.  

жүктеу/скачать 0,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: