Дәріс 7 (2 сағат) Атмосфераға зиянды заттардың шығарындыларын азайту жолдары
жүктеу/скачать 46 Kb.
|
lektsiya 7.
DOC-20230310-WA0016.
- Бұл бет үшін навигация:
- Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә., Экология: Оқу құралы , Алматы, КазАТК, 20 05. Жоспар
- Бақылау сұрақтары
- СӨЖ тапсырмасы
|
Дәріс 7 (2 сағат) Атмосфераға зиянды заттардың шығарындыларын азайту жолдары 1. Мусаева Г.С., Экология: Оқу құралы Алматы, ҚазККА, 2014. 2. ҚуатбаевА.Т., Экология: Оқу құралы, Алматы, КазАТК, 2008. 3. Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә., Экология: Оқу құралы, Алматы, КазАТК, 2005. Жоспар: Атмосфера ауасының жағдайын бақылау және қадағалауды ұйымдастыру Ауасапасын нормалау. Атмосфера ауасының жағдайын бақылау және қадағалау қызметі екі жүйеден тұрады. Біріншісі, бақылау мониторингі; екіншісі – қадағалау мониторингі. Бірінші жүйе – қала, елдімекендердегі ластану көзінен алыс және жақын жатқан қалалар мен елді мекендерден пайда болған территориялардағы атмосфера ауасының сапасын бақылауды қамтамасыз етсе, екінші жүйе ластаушы заттарды бақылайды және атмосфераға шығарылатын зиянды қадағалап отырады. Атмосфера ауасының ластануын бақылау антропогенді кәсерлермен ластанған аудандарда жүргізіледі. Жүргізілген бақылаудың сапасы мен мүмкіндіктеріне қарай барлық атмосфералық ауаны қорғаушараларының тиімділігі байланысты болады. Ластану көздерінен (ошақтарынан) алыс жатқан аудандарда (реңдік) бақылау ластаушы заттардың шоғырлануының биотаға әсерін қадағалайды. Реңдік бақылау экологиялық мониторингтің арнайы бағдарламасы мен ережесіне сәйкес биосфералық қорық тараумағында жүргізіледі. Биосфералық қорықтарда атмосфера ауасының ластануын болжау мен бағалау ондағы қорғасын, кадмий, көміртегі тотығы, мышьяк, сынап және т.б. хлорорганикалық қосылыстардың құрамына талдау түргізу арқылы анықталады. Реңдік бекеттерде ауаның ластанужағдайын өлшеп қанақ оймай, сонымен қатар, метеорологиялық бақылаулар жүргізіледі. Атмосфера ауасының реңдік деңгейін бақылау барысында ондағы қосылыстардың тасымалдану түрі мен техногендік факторлармен гидрометеорологиялық процестердегі рөлі анықталады. Реңдік бекеттерде бақылау жүйесін құру сыны, бақыланатын қоспалардың тізімі, өлшемдерді өңдеу мен бақылау әдістері, ақпараталмасу жолдары халық аралық ынтымақтастық әдістері анықталып зерттеледі. Реңдік мониторинг бекеттерінде атмосфера ауасының сапасын бақылау физикалық, химиялық және биологиялық көрсеткіштер арқылы жүзеге асады. Антропогендік әсермен қарқындыластанған аймақтардағы атмосфера ауасының ластануын бақылауды ұйымдастырудың қажеттілігі математикалық және физикалық модельдеу әдістерін қолдану арқылы теориялық жән етәжірибелік зерттеулер жүргізуге мүмкіндік береді. Репрезентативтік (нақты) ақпарат алу үшін ауаластануының уақытша өзгеруімен кеңістіктік сипатын және метеорологиялық жағдайын зерттеу үшін жылжымалы зертханалар қолданылады. Бұл әдіс арқылы бақыланатын ауданның сызба-картасын ауа байқалымын (проба) зерттейтін жерлерді 0,1-0,5-1,0 км қашықтықта жиі торлармен белгілейді. Егер солжерлердегі ауа құрамындағы қоспалардың шоғырлануында арнайы бақылау белгіленген нормативтен жоғарылағаны байқалса, онда бақылау жүргізеді. Бақылау тіректерінде РШШ көрсеткіштерінің санитарлық-гигиеналық нормативтен асып кетпеуі қадағаланады. Кеңтарағанластаушызаттар: шаң, күкіртдиоксиді, көміртегітотығы, азот тотықтарының мөлшері міндетті түрде анықталады. Атмосфера ауасының радиоактивті заттармен ластануын бақылау реңдік деңгейде АЭС және радиоактивті заттардың шығарылуы бойынша бақыланады. Радиоактивті заттармен ластануын бақылау реңдік бекеттерде және радиоактивті ластанған көздерден 50-100 км қашықтықта орналасқан арнайы бақылау бекеттерінде жүргізіледі. Бақылаудың кеңтараған әдісінің бірі – зиянды қоспалардың ғаламдық ағысын ластанған көзден алысқа шықтық қатар алуын, яғни трансшекаралық тасымалдауды бақылайтын арнайы жерүсті бекеттер, ұшақтарар қылы жүзеге асады. Бақылау бекеттерінен алынатын ақпараттар жеделдік дәрежесіне байланысты мынадай түрлерге бөлінеді: жедел ақпараттар – атмосфера ауасының шұғыл түрде өзгеруі туралы ақпараттарды қажетті мекемелерге жеткізу; оперативті ақпарат – айқын бақыланған бақылау нәтижесі туралы ақпарат жеткізеді; режимдік ақпараттар – бір жылда бақыланған мәліметтер туралы ақпарат жеткізеді. Режимдік ақпарат ұзақ уақыт ішінде ауаның ластанғаны туралы мәліметтерді өңдеп, атмосфераны қорғау туралы шараларды ұйымдастыруды, қалдықтардың нормативтерін белгілейді. Ауаны қорғау шараларын дұрыс жүргізу үшін ақпараттолық және дәйекті болу керек. Ақпараттың дәйектілігі барлық жүргізілген іс-әрекеттерге тікелей тәуелді болады. Ақпараттың дәйектілігі атмосфера ауасының ластануын бақылау арқылы оны санитарлық-гигиеналық бағалау, статистикалық өңдеу, метеорологиялық жағдайлар мен қалдықтар туралы нормативтерді қатаң бағалауға мүмкіндік береді. Құрылыс жұмыстарын салуға байланысты микроклиматтық және метеорологиялық жағдайлар өзгеруі мүмкін. Соғанбайланыстыауағақалдықтардыңшығарылукөздерініңсипатыөзгеретінкезеңдеқоспалардыңшоғырлануыныңорташамәніналумаңыздыболыпсаналады. Ауаныңластануынбақылайтынтіректер.Атмосфераныңластануынбақылайтынтіректерсипатынақараймынадайтүрлергежіктеледі: ü тұрақтытіректер; ü маршрутты (бағытты) тіректер; ü жылжымалытіректер. 1-кесте. Тұрғындардыңсанынабайланыстытұрақтытіректердің саны № Тұрғындардың саны, мыңадамТірек саны <50 50-100 100-200 200-500 3-5 500-1000 5-10 1000-2000 10-15 >2000 15-20 Зерттеутіректерініңзертханасыметеорологиялықөлшеулер (желдіңбағыты, жылдамдығы, температура, ауаныңылғалдылығы) жүргізетінауабайқалымдарыніріктейтінқұрылғыларменжәнеприборларменжабдықталған. Тұрақтытіректердеауаныңластануы мен метеорологиялықпараметрлерауа-райыныңжағдайларынақарамастанжылдыңбарлықмезгіліндежүргізіледі. Бақылаутіректеріүшбағдарламабойыншажұмысістейді: толықбағдарлама, жартылайбағдарлама, қысқартылғанбағдарлама. Толықбағдарламабойыншабақылаукүнсайынсенбіжәнежексенбіденбасқакүндеріжүргізіледі. Бұлбағдарламабойыншаауаныңқұрамындағынегізгіластаушызаттардыөлшейді. Жартылайбағдарламакүнсайын, белгілібіруақытаралығындажүргізіледі. Мысалы: таңертеңгісағат 700-де; күндізгі 1300-де; кешкі 1900-де. Қысқартылғанбағдарламабойыншабақылаужексенбіденбасқакүндердежергіліктіуақытбойынша 700-де, 1900-де. Ал қолайсызметеорологиялықжағдайлартуындағанда (тұман, температураныңкенеттенөзгеруіжәнет.б.) барлықтіректердеауабайқалымыніріктеуәрбірүшсағатсайынжүргізіледі. Ал атмосфераныңрадиоактивтізаттарменластануынбақылаумөлшерішағын, металл торларменқапталған, құрылымымемлекеттікстандарттартарғасәйкесжабдықталғанарнайыүйшіктер (павильон) арқылыжүргізіледі. Онда радиусы 4 м қашықтыққадейінгірадиоактивтіқалдықтардыжинайтынсүзгіден (марлі) жасалған планшет пен термолюминесцентті дозиметр орнатылған. Ауапробасыніріктейтінарнайықұрылғыныжерден 80-100 см биіктіккеорнатқаныңғайлыболады. Планшеттегісүзгіліқұрылғыныкүнсайыналмастырыпотырады. Құрылғыдағыауаныңжылдамдығышығынөлшегіштің (расходометр) көмегіменкүніне 3рет таңертең, түстежәнетүндебақыланыпотырады. Сүзгіарқылыөткенауаныңорташажылдамдығы (V) төмендегі формула бойыншаесептеледі: V=V1+V2+V3/3 (1) Мұндағы: V1; V2; V3 – белгіленгенуақыттардағыжелдіңжылдамдығыСүзгіденөткенауаныңкөлемі (а) мына формула бойыншаанықталады: a=SVt (2) S – өлшенетінаудан; V – орташакөлем; t – уақытЖелдіңжылдамдығытәулігіне 3 ретөлшенеді. Бақылау сұрақтары: 1.Атмосфера ауасының жағдайын бақылау және қадағалау қызметі қандай жүйелерден тұрады? 2.Ауаның ластануынбақылайтынтіректер. 3.Ауаның ластануын бақылау тіректері жұмыс жасайтын қандай бағдарламалар бар? Бағдарламаларғасипаттамаберіңіздер. СӨЖ тапсырмасы 1. Ауаны ластанудан қорғау жүктеу/скачать 46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|