Емтихан сұРАҚтары «5В060900-«География»
Биоценоздың өзгергіштілігі
жүктеу/скачать 5,83 Mb.
|
Åìòèõàí ñ?ÐÀ?òàðû «5Â060900-«Ãåîãðàôèÿ»
pdf 20230424 230607 0000
| Биоценоздың өзгергіштілігі.
Биоценоз (био... және гр. koіns — жалпы) — тіршілік жағдайлары азды-көпті біркелкі орта өңірін мекендейтін жануарлардың, өсімдіктер мен микроорганизмдердің жиынтығы; Құрлықтың немесе судың белгілі бір бөлігін мекендейтін, сондай-ақ, өзара және тіршілік ортасының табиғат жағдайына бейімделген жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар, микроорганизмдер жиынтығы; тірі ағзалар бірлестігі. Биоценоз терминін неміс гидробиологы К. Мебиус ұсынған (1877). Биоценоз — биогеоценоз құрайтын организмдердің жиынтығы. Олар тіршілік үшін күрес, табиғи сұрыпталу, т.б. эволюция факторларының нәтижесінде қалыптасады. Биоценоз барлық организмдердің белгілі бір жер көлеміндегі биологиялық жиынтығы мен биологиялық өнімділігі және олардың құрылымы арқылы сипатталады. Биоценоздың кеңістік құрылымы бірдей емес түрлердің кеңістікте бір-біріне сәйкес орналасуын (мысалы, орман қабаттары), түрлік құрылымы бүкіл организмдердің түрлік құрамын және олардың құрамындағы жеке түрлердің сан мөлшерін, ал, қоректік құрылымы қоректік тізбектердің ерекшеліктерін білдіреді. Табиғаттағы зат алмасу процесіне байланысты Биоценоздағы организмдерді 3 топқа бөледі: продуценттер (өндірушілер); консументтер (тұтынушылар); редуценттер (ыдыратушылар). Биоценоздың ең үлкен ерекшелігінің бірі оның өзгергіштігі, әр түрлі биоценоз өзінің биотобын және әр қандай биотоп сол жердің биоценозын құрайды. Климат, геологиялық және биотикалық факторлар әр уақытта өзгеріп тұрады. Бірақ биоценоздың дамуына түрлі нәрселер себеп болады. Оларға биотоптың биоценозға әсері (акция), биоценоздың биотопқа (реакция) және организмдердің бір-біріне әсері (коакация) жатады. Биотоптың биоценозға әсері (акция)әртүрлі көріністе болады, яғни климаттық және геологиялық әсерлердің биоценозға әсерінен түрлі өзгерістер болады. Мысалы: түрлердің морфологиялық, физиологиялық және экологиялық ортаға бейімделуі немесе түрдің жасап тұруы және жойылуы, түрлер санының басқарылуы және басқалар. Биоценоздар өзгеріссіз тұрмайы, олар дамиды, эволюцияға ұшырайды, жалпы организмдердің жағдайы мен өмірінде және популяция қатынасында үнемі өзгерістер болады. Кез-келген биоценозда болатын барлық әр түрлі өзгерістерді циклдік және прогрессивті деп бөлуге болады. Қауымдастықтардағы циклдік өзгерістер сыртқы жағдайлардың күнделікті, маусымдық және көпжылдық кезеңділігінің әсерінен болады. Биоценоздардағы күнделікті өзгерістер неғұрлым қоршаған ортаның күндіз және түндегі температурасы, ылғалдылығы және басқа да факторларының айырмашылығы көп болған сайын айқын бола түседі. Күнделікті ырғақтарды тропиктен тундраға дейінгі барлық аймақтардың қауымдастықтарында байқауға болады. Биоценоздардың маусымдық өзгергіштігі тек жай-күйі мен белсенділігінің өзгеруімен ғана емес, сонымен қатар олардың көбею циклдарына, маусымдық көші-қонға, жыл бойына түрлердің жойылуына және т. б. байланысты жекелеген түрлердің сандық арақатынасының өзгеруімен де көрінеді. Көпжылдық өзгергіштік қауымдастыққа әсер ететін сыртқы жағдайлардың жылдар бойынша өзгеруіне байланысты жүреді. жүктеу/скачать 5,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|