Жерортатеңіздік физико-географиялық аймақ
|
Жер бедері
|
Тектоника
|
Температура
|
Жауын-шашын
|
Топырақ
|
Өсімдіктер дүниесі
|
Жануарлар дүниесі
|
Пиреней
|
Пиреней түбегінің рельефінде таулар мен үстірттер басым: ойпаттар тек шеткі (жағалық) зонадағы жерлерде орналасқан және салыстырмалы түрде аз аумақты алып жатыр. Түбектің орташа биіктігі маңызды - теңіз деңгейінен шамамен 600 м.
|
Оның негізін кристалдық жыныстарын түзілген, және солтүстігі мен оңтүстігі альпілік қатпарлы белдеулерінің тау ғимараты- мен көмкерілген, пенепленденген Мессета массиві құрайды.
|
Ең суық айының орташа температурасы +10С, қар жылына 2-3күннен артық жатпайды. Жазы қоңыржай ыстық, айлық орташа температурасы +23 +24С. Андалуз ойпатында ең суық айдың орташа температурасы +12+13С.
|
Жауын-шашынның жылдық мөлшері 1000мм-ден 2000мм-ге жетеді.
|
Топырақ жамылғысы орманның қоңыр-сұр топырағынан кәдімгі қоңыр және сұр-қоңыр топырақтан шөлейттің сұрғылт топырақтарына ауысады.
|
Оңтүстікте өсімдік жамылғысы Жерорта теңізі сипатына ие болады. Қоңыр орман топырақтарының орнына субтропиктік қоңыр топырақ келеді. Португалия мен Андалусияның өсімдік жамылғысы әсіресе гүлді және түрлерге бай, онда сіз 500 м биіктікке дейінгі беткейлерді қамтыған тығын емен (Quercus suber), Жерорта теңізі қарағайларын (Pinus hallepensis және т.б.) және макуиздің қалың бұталарын таба аласыз. ергежейлі алақанның қопаларымен жабылған (Chamaerops humilis) - Еуропадағы жалғыз жабайы алақан.
|
Пиреней түбегінің фаунасында еуропалық та, африкалық та формалар кездеседі. Алғашқыларына қасқыр, түлкі, бұғы, кейбір кеміргіштер мен құстар жатады. Солтүстік Африка фаунасының өкілі, генета, циверридтер тұқымдасынан шыққан жыртқыш. Кейбір аудандарда эндемикалық пиренейлік десман әлі күнге дейін өмір сүреді. Жерорта теңізі сияқты көптеген кесірткелер мен жыландар бар.
|
Аппенин
|
Рельефтің негізі - Апеннин түбегін бүкіл ұзындығы бойынша кесіп өтіп, Сицилия аралына өтетін Апеннин тау жүйесі. Солтүстігінде Апеннин теңіз Альпісімен қосылады. ... Солтүстігінде Апеннин Генуя шығанағының жағалауымен созылып, оңтүстіктен Падан жазығымен шектеседі.
|
Бұл кристалды жыныстардан құралған, тегістелген және опырылманы бойлап көтерілген күмбез тәріздес массив.
|
Қаңтар айының орташа температурасы +11+12C, шілде айының орташа температурасы +28С.
|
Жауын-шашын мол, 3000 мм-ге дейін түседі, оның максимумы күзге келеді.
|
Топырақ жамылғысы орманның қоңыр-сұр топырағы.
|
Солтүстігінде 500 м-ден, оңтүстігінде 1000 м биіктіктегі таулы аудандарда қоңыр орманды және подзолиялық топырақтарға кең жапырақты және аралас ормандар таратылды. Алайда, бұл ормандардың көпшілігі тазартылды. Тауларда қарқынды көшкін процестері мен топырақ эрозиясына ұшыраған жалаңаш беткейлер барлық жерде көрінеді. Мұның бәрі - кейбір жерлерде апатты болып жатқан ормандарды кесудің нәтижесі. Мысалы, бір кездері толығымен орманмен жабылған Сардинияда қазір олар бүкіл аумақтың 5% -дан аспайды.
|
Ормандардың қатты бұзылуына байланысты жабайы фауна нашар сақталған. Ірі сүтқоректілер жоқтың қасы. Кейде эпизодтардың Апенниндерінде, Сардиния мен Корсикада аз қоныстанған жерлерде және қорықтарда - таулы қой муфлоны мен тәкаппар сардин ешкісі кездеседі. Ұсақ сүтқоректілерге парет, жабайы мысық, кірпі және қоян жатады. Көптеген түрлі құстар мен бауырымен жорғалаушылар бар. Жағалаудағы сулар балықтарға бай. Туна мен сардинаны ерекше бағалайды.
|
Балқан
|
Сонымен, бүкіл Балқан түбегінің рельефі тұтастай алғанда әртүрлі жастағы бүктелген құрылымдарды қамтыған неогеннің соңы мен төрттік кезеңнің басындағы тік қозғалыстардың нәтижесі болып табылатын диссекциямен сипатталады.
|
Кайнозой дәуіріндегі тау жүйелері Балқан түбегінің батысы мен солтүстік-шығысында көтеріледі. Оның ішкі бөлігі неогенде бөлінуді бастан кешкен фракиялық-македондық орта массивімен толтырылған.
|
Қыстың орташа температурасы 0 ° C-тан сәл төмен болса да, теріс. Температураның айтарлықтай өзгеруі әр қыста байқалады, ол тау беткейлерінде салыстырмалы түрде жылы болып, ал бассейндерде аяздар -8 - 10°C дейін жетеді.
|
жазықтар мен ойпаттар әдетте 500-700 мм-ден аспайды, ал таулардың беткейлерінде, әсіресе батысында 1000 мм-ден астам қамтиды.
|
Топырақ жамылғысы орманның қоңыр-сұр топырағы.
|
Жерорта теңізі өсімдіктерінің белдеуінен жоғары, емен, үйеңкі, линден және басқа да жапырақты жапырақты ормандар кең таралған. Қылшықта көптеген мәңгі жасыл өсімдіктер бар. Теңіз жағалауларындағы кең жапырақты ормандар айтарлықтай жойылды.
|
Құстардың фаунасы алуан түрлі. Жыртқыштардың арасында лашын, сұңқар және жылан жейтін бүркіттер бар. Пастериндер, тоқылдақтар өте кең ұсынылған, бұған дейін қырғауыл кездесетін. Әдеттегі Жерорта теңізі жануарларының арасында бауырымен жорғалаушылар өте көп, әсіресе кесірткелер, жыландар мен ұсақ боалар кездеседі. Эндемикалық грек тасбақасы оңтүстікте кездеседі.
|
Кескін картамен жұмыс
1.Орта Европа, Альпы және Карпат - Дунай, Жерортатеңіздік физикалық-географиялық аймақтарының топырағының таралуы
2.Орта Европа, Альпы және Карпат - Дунай, Жерортатеңіздік физикалық-географиялық аймақтарының флорасы
Қорытынды
Қорытындылай келе, Орта еуропа жазығы,Альпы және Карпат Дунай ,Жерортатеңіздік физикалық географиялық аймақтары өздерінің жер бедері мен тектоникалық жағдайлары мен қоса климаттық жағдайлары мен ерекшеленеді. Және де биоалуатүрлілік жағынан өздеріне тән ерекшеліктері баршылық. Фауна мен флорасының алуантүрлілігімен әркелкі таралуымен сипатталады екен. Мысалы Альпі тауларындағы өімдік жамылғысының биіктік бойынша өзгеруін айтсам болады. Аймақтың табиғи жағдайлары таулардағы өсімдіктер мен топырақтың орман түрлерімен, жазықтағы дала мен орманды даламен сипатталады. Дунай алқабында аллювиалды топырақтардағы жайылмалы ормандар бүгінгі күнге дейін сақталған. Олар қамыс пен бірге тал, көктерек, теректен тұрады. Сонымен қатар Альпі таулары тұрақты туристік аймақ болып саналады. Ал, Орта Европа жазығы өзінің тектоникалық ерекшелігімен таңғалдарды: жағынан Орталық Еуропа жазығы теңіз шөгінділерінің қабатымен жабылған, кембрий, каледон және герцин платформалары құрылымдарының түйіскен жерінде терең тектоникалық шұңқырды алады. Мұздық шөгінділердің қалыңдығы 100-200 м құрайды. Соңғы мұздықтардың іздері жазық рельефте толығымен сақталған. Сонымен қатар Орта Европа жазығы өзен торларының орналасуымен басқа айиақтардан ерекшеленеді екен . Оған дәлел:Орталық Еуропа жазығының өзен торабы ендік және меридианалды аңғарлардың ауыспалы болуымен сипатталады. Ендік бөліктер еріген мұзды сулар ағынының ежелгі аңғарларын қалдықтарынан тұрады. ал меридианды бағытта учаскелер өзен суларының теңізге бет бұрған аудандарымен өтеді. Ал Жерортатеңіздік физикалық географиялық аймағы Еуразия мен Африкадағы Жерорта теңізінің жағалауына іргелес жер табиғи және мәдени ландшафттардың бірлігімен ерекшеленеді. Жердің ең үлкен теңіздерінің бірінің айналасындағы табиғат пен экономикалық қызмет жағдайларының бұл біртектілігі географтармен бұрыннан белгіленіп, «Жерорта теңізі» немесе «Орта Жер» географиялық тұжырымдамасын енгізуге негіз болды. Жерорта теңізінің табиғи жағдайларының ерекшеліктері мен ерекшелігі, ең алдымен, жазы құрғақ және қысы ылғалды субтропиктік климатпен анықталады. Жердің басқа ешбір жерінде климаттың бұл түрі Жерорта теңізінің жағалауындағыдай кең таралған және айқын болған жоқ, сондықтан оны Жерорта теңізі деп атады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Физическая география материков и океанов, А.М. Рябчикова,1998.
Физико географические районирование, Михайлов Н.И,1985.
Введение в физическую географию, Марков К.К,1978.
Физическая география материков и океанов, Т.В. Власова.2007.
Достарыңызбен бөлісу: |
