«Статика», «Сақталу заңдары» және «Сұйықтар мен газдардың механикасы» бөлімдері

16 

(c)  Неліктен  қабырға  тарапынан  стерженьге  Р  нүктесінде  қысым  түсірілетінін 

түсіндіріңіз.  

(d)  Қабырға  тарапынан  стерженьге  Р  нүктесінде  түсірілетін  қысым  күшінің  бағытын 

көрсетіңіз және ол күшті N әрпімен белгілеңіз. 

 

2.  Массасы  2,0  г  оқ  горизонталь  бағытта  ұшып,  массасы  600  г  ағаш  білеушеге  тиеді. 

Білеуше  вертикаль  жіптердің  көмегімен  төбеге  бекітілген  және  еркін  қозғалады.  Оқ 

білеушенің  ішіне  енеді.  Оғы  бар  білеуше  вертикаль  бағытта  8,6  см  биіктікке  суретте 

көрсетілгендей көтеріледі.  

 

(a)  Оқ  пен  білеушенің  гравитациялық  потенциалдық  энергиясының  өзгерісін 

анықтаңыз. 

(b)  Оқ пен білеушенің бірге қозғалар алдындағы бастапқы жылдамдығын есептеңіз.  

(c)  Импульстің сақталу заңын пайдаланып, оқтың білеушемен соқтығысар алдындағы 

жылдамдығын есептеңіз.  

(d)  Оқтың  білеушемен  соқтығысар  алдында  ие  болған  кинетикалық  энергиясын 

есептеңіз. 

(e)  Оқ пен білеушенің әрекеттесуінің түрін сипаттап, қорытынды жасаңыз.  

 

3.  Ламинарлық  және  турбуленттік  ағыстардың  екі  айырмашылығын  көрсетіңіз.  Өз 

түсіндірулеріңізде сызба қолдануға болады. 

 

4.  Суретте үйдегі су құбырының жүйесі көрсетілген. Құбырдың тар және кең жерлеріндегі 

аудандарының  қатынасы  1:4  және  құбырлар  еденнен 

ℎ

1

= 5 м,    ℎ

2

= 1 м  деңгейде 

орналасқан. Құбырдың А

1

 кең жеріндегі су ағысының жылдамдығы 9

,1 ∙ 10

5

 Па  қысымда 36 

км/сағ болады. Су тығыздығын 1000 кг/м

3

 деп алыңыз. 

 

 

Келесі шамаларды анықтаңыз: 

(a)  құбырдың тар жеріндегі су ағысының жылдамдығын; 

(b)  құбырдың екі ұшындағы қысымның айырымын; 

(c)  құбырдың тар бөліміндегі қысымның мәнін. 

17 

 

 

 

 

5.  Кейбір  су  көліктерінің  қозғалысы  Бернулли  теңдеуіне  негізделген.  Суретте  желкен 

орнына  алып  цилиндрлерді  пайдаланатын  кеме  көрсетілген.  Цилиндрлер  мотор  арқылы 

айналысқа  келеді.  Оңтүстіктен  үздіксіз  жел  соғып  тұрсын  делік.  Ал  кеме  шығысқа  қарай 

жүзуі  қажет.  Цилиндрлер  қай  бағытта  айналулары  керек,  сағат  тілімен  бағыттас  па,  әлде 

сағат  тіліне  қарсы  бағытта  ма?  Екі  суреттің  қай  нұсқасы  дұрыс?  Көрініс  кеменің  үстіңгі 

жағынан түсірілген.  

 

 

 

 

 

1 

18 

Бағалау критерийі 

Тапсырма 

№ 

Дескриптор 

Балл 

Білім алушы 

Дененің 

тепе-теңдік 

шарттарын  түсіндіреді 

және 

моменттер 

ережесін қолданады 

1(a) 

F  күшінің  вертикаль  құраушысын 

анықтайды;  

1 

F  күшінің  горизонталь  құраушысын 

анықтайды; 

1 

1(b) 

моменттер ережесін қолданады;  

1 

ауырлық күшінің мәнін анықтайды; 

1 

1(c) 

қысым 

күшінің 

пайда 

болуын 

түсіндіреді; 

1 

1(d) 

қысым күшін белгілейді; 

1 

Механикалық 

энергия 

мен  импульстің  сақталу 

заңдарын қолданады 

2 (a) 

оқ  пен  білеушенің  потенциалдық 

энергиясының өзгерісін анықтайды; 

1 

2 (b) 

оқ 

пен 

білеушенің 

бірлескен 

қозғалысы  үшін  энергияның  сақталу 

заңын қолданады; 

1 

оқ 

пен 

білеушенің 

бастапқы 

жылдамдығын анықтайды; 

1 

2 (c) 

оқ  пен  білеушенің  әрекеттесуі  үшін 

импульстің сақталу заңын қолданады; 

1 

оқтың жылдамдығын анықтайды; 

1 

2(d) 

оқтың 

кинетикалық 

энергиясын 

есептейді; 

1 

2 (e) 

оқ  пен  білеушенің  әрекеттесу  түрін 

анықтайды;  

1 

оқ пен білеушенің әрекеттесуінің түрін 

сипаттайды; 

1 

Ламинарлық 

және 

турбуленттік  ағыстарды 

сипаттайды 

3 

ламинарлық 

және 

турбуленттік 

ағыстардың 

екі 

айырмашылығын 

сипаттайды; 

1 

Бернулли 

теңдеуін 

сандық  және  сапалық 

есептер 

шығаруда 

қолданады 

4(a) 

құбырдың  тар  жеріндегі  су  ағысының 

жылдамдығын анықтайды; 

1 

4(b) 

құбырдың  екі  ұшындағы  қысымның 

айырымын анықтайды; 

1 

4(c) 

құбырдың  тар  бөліміндегі  қысымның 

мәнін анықтайды; 

1 

5 

қысымдар айырымының пайда болуын 

түсіндіреді; 

1 

цилиндрлердің  айналу  бағыты  дұрыс 

берілген суретті анықтайды; 

1 

Жалпы балл 

20 

19 

«Статика», «Сақталу заңдары» және  «Сұйықтар мен газдардың механикасы» бөлімдері бойынша жиынтық бағалаудың 

нәтижесіне қатысты  ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика 

Білім алушының аты-жөні ___________________________________________ 

 

Бағалау 

критерийі 

Оқу жетістігінің деңгейі 

Төмен 

Орташа 

Жоғары 

Дененің 

тепе-

теңдік шарттарын 

түсіндіреді  және 

моменттер 

ережесін 

қолданады 

Стерженге  әрекет  ететін  күштің 

құраушыларын 

анықтайды, 

бірақ 

ауырлық 

күшін, 

қысым 

күшін 

анықтауда,  стерженнің  тепе-теңдігі 

үшін  моменттер  ережесін  қолдануда 

қиналады.  

 

Стерженге 

әрекет 

ететін 

күштің 

құраушыларын 

анықтайды, 

бірақ 

ауырлық 

күшін/ 

қысым 

күшін 

анықтауда/ стерженнің тепе-теңдігі үшін 

моменттер 

ережесін 

қолдануда 

қателіктер жібереді. 

Стерженге  әрекет  ететін  күштің 

құраушыларын,  ауырлық  күшін, 

қысым 

күшін 

анықтайды, 

стерженнің 

тепе-теңдігі 

үшін 

моменттер ережесін қолданады. 

Механикалық 

энергия 

мен 

импульстің 

сақталу  заңдарын 

қолданады 

Оқ  пен  білеушенің:  потенциалдық 

энергиясының  өзгерісін,  кинетикалық 

энергиясын,  жылдамдығын,  оқтың 

кинетикалық 

энергиясын,  

жылдамдығын  анықтауда,  оқ  пен 

білеушенің  әрекеттесуін  сипаттауда 

қиналады. 

 

Оқ  пен  білеушенің:  потенциалдық 

энергиясының  өзгерісін/  кинетикалық 

энергиясын/ 

жылдамдығын/ 

оқтың 

кинетикалық  энергиясын/  жылдамдығын 

анықтауда/ 

оқ 

пен 

білеушенің 

әрекеттесуін 

сипаттауда 

қателіктер 

жібереді.  

Оқ  пен  білеушенің:  потенциалдық 

энергиясының 

өзгерісін, 

кинетикалық 

энергиясын, 

жылдамдығын,  оқтың  кинетикалық 

энергиясын, 

жылдамдығын 

анықтайды,  оқ  пен  білеушенің 

әрекеттесуін сипаттайды. 

Ламинарлық 

және 

турбуленттік 

ағыстарды 

сипаттайды 

Ламинарлық 

және 

турбуленттік 

ағыстардың 

айырмашылығын 

сипаттауда қиналады. 

Ламинарлық 

және 

турбуленттік 

ағыстардың айырмашылығын сипаттауда 

қателік жібереді. 

Ламинарлық  және  турбуленттік 

ағыстардың 

айырмашылығын 

сипаттайды. 

20 

 

Бернулли 

теңдеуін  сандық 

және 

сапалық 

есептерді 

шығаруда 

қолданады 

Құбырдағы 

су 

ағысының 

жылдамдығын,  қысымдар  айырымын, 

әр  бөліктегі  қысым  мәнін  анықтауда 

қиналады,  Бернулли  теңдеуі  арқылы 

қысымдар  айырымы  пайда  болуын 

түсіндіруде 

және 

цилиндрлердің 

айналу бағытын анықтауда қиналады. 

Құбырдағы су ағысының жылдамдығын/ 

қысымдар  айырымын/  әр  бөліктегі 

қысым  мәнін  анықтауда/  Бернулли 

теңдеуі  арқылы  қысымдар  айырымы 

пайда 

болуын 

түсіндіруде/ 

цилиндрлердің 

айналу 

бағытын 

анықтауда қателіктер жібереді. 

 

Құбырдағы 

су 

ағысының 

жылдамдығын, 

қысымдар 

айырымын,  әр  бөліктегі  қысым 

мәнін,  Бернулли  теңдеуі  арқылы 

қысымдар  айырымы  пайда  болуын 

түсіндіреді,  цилиндрлердің  айналу 

бағытын анықтайды. 

21 

ІІ-ТОҚСАН БОЙЫНША ЖИЫНТЫҚ БАҒАЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ 

«Молекулалық- кинетикалық теория негiздерi» бөлімі бойынша жиынтық бағалау 

Оқу мақсаттары 

10.2.1.1  Температура  мен  молекулалардың  ілгерілемелі 

қозғалысының 

орташа 

кинетикалық 

энергиясының 

байланысын сипаттау 

10.2.1.2 Идеал газ моделін сипаттау 

10.2.1.3  Молекулалық  кинетикалық  теорияның  негізгі 

теңдеуін есептер шығаруда қолдану 

 

Бағалау критерийі 

Білім алушы 



 

Идеал газға анықтама береді 



 

МКТ негізгі теңдеуін түрлендіреді 



 

Газ 

молекулаларының 

жылдамдығының 

температурамен байланысын қолданады 



 

Молекулалардың орташа кинетикалық  энергиясының 

температураға тәуелділігін сипаттайды 

 

Ойлау 

дағдыларының 

деңгейлері 

Қолдану 

Орындау уақыты 

25 минут 

 

Тапсырмалар 

1.  Идеал газ ұғымына сипаттама беріңіз. 

 

2.  Идеал  газдың  қысымы  мына  өрнекпен  беріледі: 

 𝑝 =

1

3

𝜌 < 𝑐

2

>,  мұндағы  ρ  газдың 

тығыздығы.  

(a)  ˂

 с

2

> таңбасының нені білдіретінін түсіндіріңіз. 

(b)  Идеал  газ  қысымының  өрнегін  пайдаланып,  газ  молекулаларының  орташа 

кинетикалық  энергиясы  төмендегідей  формуламен  өрнектелетінін  қорытып 

шығарыңыз. 

< 𝐸

𝑘

>=

3

2

 

𝑘𝑇 

Өз жұмысыңызды толық  көрсетіңіз және қолданылған физикалық шамаларға түсініктеме 

беріңіз. 

 

3.  Идеал газдың 2,0·10

5

 Па қысымдағы тығыздығы 2,4 кг/м

3

және температурасы 300 К. 

a)  Газ  атомдарының  300  К  температурадағы  орташа  квадраттық  жылдамдығын  

анықтаңыз. 

b)  Осы  газ  молекулаларының  орташа  квадраттық  жылдамдығы  (i)  бөлімінде 

есептелген мәннен екі еселенетін температураны анықтаңыз. 

 

4.  Жердің  гравитациялық  өрісінің  әсерін  жеңіп,  ұшып  кетуі  үшін  гелий  атомдары  Жер 

атмосферасының  ең  жоғарғы  қабатында  шамамен  1

,1 ∙ 10

4

 

  м/с  жылдамдыққа  ие  болуы 

керек.  

a)  Осы  атмосфераның  жоғарғы  қабатындағы  температураның  мәнін  бағалаңыз. 

Гелий атомының массасы 6

,6 ∙ 10

−27

кг.  

 

Неліктен гелий атомдары (b) бөлімінде есептелген температурада Жердің тартылыс күшін 

жеңіп, ұшып кете алатындығын түсіндіріңіз. 

22 

Бағалау 

критерийі 

Тапсырма 

№ 

Дескриптор 

Балл 

Білім алушы 

Идеал 

газға 

анықтама береді 

1 

идеал газға анықтама береді; 

1 

газдың  идеал  ретінде  қарастырылу  шарттарын 

көрсетеді; 

1 

МКТ 

негізгі 

теңдеуін 

түрлендіреді 

2(а) 

физикалық шаманың мағынасын түсіндіреді; 

1 

2(b) 

МКТ негізгі теңдеуін қолданады; 

1 

идеал 

газ 

қысымының 

температурамен 

байланысын қолданады; 

1 

математикалық 

түрлендірулер 

арқылы 

молекулалардың 

орташа 

кинетикалық 

энергиясының формуласын алады; 

1 

қолданылған 

физикалық 

шамаларды 

сипаттайды; 

1 

Газ 

молекулаларының 

жылдамдығының 

температурамен 

байланысын 

қолданады 

3(а) 

МКТ теңдеуін түрлендіреді; 

1 

орташа 

квадраттық 

жылдамдық 

мәнін 

есептейді; 

1 

3(b) 

орташа 

квадраттық 

жылдамдықтың 

температурамен байланысын қолданады; 

1 

температура мәнін есептейді; 

1 

Молекулалардың 

орташа 

кинетикалық 

энергиясының 

температураға 

тәуелділігін 

сипаттайды 

4(а) 

жылдамдық  пен  температураның  байланысын 

қолданады; 

1 

атмосфераның 

жоғарғы 

қабатындағы 

температура мәнін анықтайды; 

1 

4(b) 

атомдардың  орташа  кинетикалық  энергиясы 

мен температураның байланысын сипаттайды. 

1 

Жалпы балл 

14 

23 

«Молекулалық-кинетикалық теория негiздерi» бөлімі бойынша  

жиынтық бағалаудың нәтижесіне қатысты ата-аналарға ақпарат ұсынуға арналған рубрика 

Білім алушының аты-жөні ___________________________________________ 

Бағалау 

критерийі 

Оқу жетістігінің деңгейі 

Төмен 

Орташа 

Жоғары 

Идеал 

газға 

анықтама береді 

Идеал газға анықтама беруде, газдың 

идеал 

ретінде 

қарастырылу 

шарттарын көрсетуде қиналады. 

Идеал  газға  анықтама  береді,  бірақ 

газдың  идеал  ретінде  қарастырылу 

шарттарын 

көрсетуде 

қателіктер 

жібереді. 

Идеал газға анықтама береді және 

газдың 

идеал 

ретінде 

қарастырылу  шарттарын  дұрыс 

көрсетеді. 

МКТ 

негізгі 

теңдеуін 

түрлендіреді 

МКТ  негізгі  теңдеуін  қолдануда, 

идеал 

газ 

қысымының 

температурамен 

байланысын 

анықтауда,  молекулалардың  орташа 

кинетикалық 

энергиясының 

формуласын қорытуда қиналады. 

МКТ  негізгі  теңдеуін  қолдануда/  идеал 

газ 

қысымының 

температурамен 

байланысын  анықтауда/  молекулалардың 

орташа 

кинетикалық 

энергиясының 

формуласын 

қорытуда 

қателіктер 

жібереді. 

МКТ  негізгі  теңдеуін  қолданады, 

идеал 

газ 

қысымының 

температурамен 

байланысын 

анықтайды, 

молекулалардың 

орташа 

кинетикалық 

энергиясының формуласын дұрыс 

қорытады. 

Газ 

молекулаларының 

жылдамдығының 

температурамен 

байланысын 

қолданады 

МКТ  теңдеуін  түрлендіріп,  орташа 

квадраттық 

жылдамдықтың 

температурамен 

байланысын 

анықтауда  және  температура  мәнін 

есептеуде қиналады. 

МКТ  теңдеуін  түрлендіріп,  орташа 

квадраттық 

жылдамдықтың 

температурамен  байланысын  анықтауда 

/температура  мәнін  есептеуде  қателіктер 

жібереді. 

МКТ 

теңдеуін 

түрлендіріп, 

орташа 

квадраттық 

жылдамдықтың  температурамен 

байланысын  анықтайды  және 

температура мәнін есептейді. 

 

Молекулалардың 

орташа 

кинетикалық 

энергиясының 

температураға 

тәуелділігін 

сипаттайды 

Жылдамдықтың 

температураға 

тәуелділігін 

қолдануда, 

атмосфераның  жоғарғы  қабатындағы 

температура 

мәнін 

анықтауда, 

атомдардың  орташа  кинетикалық 

энергиясының 

температураға 

тәуелділігін сипаттауда қиналады. 

Жылдамдықтың 

температураға 

тәуелділігін  қолдануда  /атмосфераның 

жоғарғы  қабатындағы  температура  мәнін 

анықтауда/ 

атомдардың 

орташа 

кинетикалық 

энергиясының 

температураға  тәуелділігін  сипаттауда 

қателіктер жібереді. 

Жылдамдықтың 

температураға 

тәуелділігін 

қолданады, 

атмосфераның 

жоғарғы 

қабатындағы  температура  мәнін 

анықтайды 

және 

атомдардың 

орташа 

кинетикалық 

энергиясының 

температураға 

тәуелділігін сипаттайды.  

24 

«Газ заңдары» және «Термодинамика»  бөлімдері бойынша жиынтық бағалау 

Оқу мақсаттары 

10.2.2.1  Идеал  газ  күйінің  негізгі  теңдеуін  есептер 

шығаруда қолдану 

10.2.2.4  Тұрақты  көлем  кезінде  қысымның  газ 

температурасына тәуелділігін зерттеу  

10.2.2.5  Газ  заңдарын  сандық  және  графиктік  есептер 

шығаруда қолдану 

10.2.3.2 

Термодинамиканың 

бірінші 

заңын 

изопроцестерге  және  адиабаталық  процеске 

қолдану 

10.2.3.3  Идеал  жылу  қозғалтқышы  үшін  Карно  циклін 

сипаттау 

 

Бағалау критерийі 

Білім алушы 



 

Газ күйінің теңдеуін қолданады 



 

Шарль заңын есептер шығаруда  қолданады 



 

Газ  заңдарын  графиктік  есептер  шығаруда 

қолданады 



 

Термодинамиканың бірінші заңын қолданады 



 

Идеал  жылу    қозғалтқыштарының  жұмыс  циклін 

сипаттайды 

 

Ойлау дағдыларының 

деңгейлері 

Қолдану 

 

Орындау уақыты 

 

25 минут 

Тапсырмалар 

1.   

(a)   pV = constant·T  

теңдеуі 

газ 

қысымы,  көлемі 

және 

термодинамикалық 

температураны 

байланыстырады.  Берілген  теңдеудің  қолданылуына  қойылатын  екі  шартты 

көрсетіңіз. 

(b)  Көлемі  4

∙ 10

4

  см

3

цилиндрде  қысымы  2

,5 ∙ 10

7

Па  және  температурасы  290 К 

сутегі бар. 

Цилиндрдегі  сутегіні  баллондарды  толтыру  үшін  пайдаланады.  Әр  толтырылған 

баллонда  1

,85 ∙ 10

5

Па  қысымдағы,  көлемі  7

,24 ∙ 10

3

  см

3

,  температурасы  290  К  сутегі 

болады. Сутегі үшін (a) бөліміндегі шарттар орындалады деп қарастырып, есептеңіз:  

(i)  толық цилиндрдегі сутегінің зат мөлшерін;  

(ii)  цилиндрдегі сутегімен толтырылған баллондар санын. 

 

2.  Изохоралық  процесс  кезінде  газ  температурасы  30%-ға  артып,  қысымы  200  кПа 

болды. Берілген мәндерді пайдаланып, газдың бастапқы қысымын анықтаңыз. 

 

3.   

(a)  Суреттегі графигі берілген циклдегі әр процесті анықтаңыз: 

25 

 

 

 

1→2: _____________________________ 

2→3: _____________________________ 

3→1: _____________________________  

 

 

(b)  Осы циклдің графигін V(T) тәуелділігінде салып көрсетіңіз. 

 

 

4.  Идеал газ ретінде қарастырылатын көлік қозғалтқышының цилиндріндегі көлемі 540 

см

3

  ауаның  қысымы  1

,1 ∙ 10

5

Па,  температурасы  27

0

С

.  Ауа  кенеттен  адиабаталық  30 см

3

 

көлемге дейін сығылады да, қысымы 6

,6 ∙ 10

6

 Па қысымға дейін көтеріледі. 

(a)  Ауаның сығылғаннан кейінгі температурасын анықтаңыз. 

(b)  Термодинамиканың І заңының өрнегін жазып, мағынасын түсіндіріңіз. 

(c)  Термодинамиканың 

І-заңын 

пайдаланып 

сығылу 

кезіндегі 

ауаның 

температурасының өзгеру себебін түсіндіріңіз. 

Карно  циклінің  реал  жылу  машиналарының  жұмыс  циклінен  қандай  айырмашылығы 

бар? 

26 

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: