1 септеудеғі зат есімнің септіқ жалғаулары
Casus
|
Singularis
|
Pluralis
|
Nom
|
-a
|
Herba
|
-ae
|
Herbae
|
Gen
|
-ae
|
Herbae
|
-arum
|
Herbarum
|
Dat
|
-ae
|
Herbae
|
-is
|
Herbis
|
Acc
|
-am
|
Herbam
|
-as
|
Herbas
|
Abl
|
-a
|
Herba
|
-is
|
Herbis
|
2 септеудеғі зат есім
Зат есім 2 септеу түріне мужской және средний родтағы зат есім жатады, ілікте жалғауы –i , ал атауда м.р. –er,- us, c.p.-um .
Ерекшеліқ:-us жалғалған ағаш атаулары женский родқа жатады – Eucaliptus, i,f – эвкалипт; Pinus,i,f –қарағай және кейбір–us-қа аяқталатын сөздер bolus,i,f –балшық.
2 септеудеғі зат есімнің септіқ жалғаулары
а)мужской род
|
б)среднийрод
|
Casus
|
Singularis
|
Pluralis
|
Casus
|
Sing.
|
Pl.
|
Nom
|
-er;-us
|
-i
|
Nom
|
-um
|
-a
|
Gen
|
-i
|
-orum
|
Gen
|
-i
|
-orum
|
Dat
|
-o
|
-is
|
Dat
|
-o
|
-is
|
Acc
|
-um
|
-os
|
Acc
|
-um
|
-a
|
Abl
|
-o
|
-is
|
Abl
|
-o
|
-is
|
-er-ге аяқталатын мужской родтағы зат есімдерде ауыспалы –е бар. Ол іліқ септікте ауысып кетеді, сондықтан осындай сөздер сөздіктеғі түрінде іліқ жалғаумен сөздің бір бөліғі жазылады: cancer, cri, m – рак; magister, tri, m – ұстаз; liber, bri, m – қітап.
Дәріліқ заттар, химиялық элементтер атауы 2 септеудеғі средний родтағы зат есімі болады.:
Ferrum,i,n – железо, Vaselinum,i,n – вазелин, Аspirinum,i,n –аспирин
Киыспаған анықтауыш
Анықтауыштың екі түрі болады:
Киысқан анықтауыш, ол сын есім болын, зат есіммен родта, түрде, септікте киысады
Киыспаған анықтауыш жекеше және көпше түріндеғі іліқ септіктеғі зат есім боладыда, орыс тіліне сын есіміндей аударылады:
Мысалы:
Атау сеп.
|
Іліқ сеп.
|
Атау сеп.
|
Іліқ сеп.
|
Aqua
|
Menthae
|
Вода(ненің?)
|
Жабыздың (мятная вода)
|
Tinctura
|
Valerianae
|
Настойка (ненің?)
|
Шүйғін шөптің (валериановая настойка)
|
Зат есім және киыспаған анықтауыш тіркесі септегенде тек анықталынатын сөз септеледі.
3.4.4. Иллюстративты материал.
3.4.6. Бақылау сұрақтары (кері байланыс)
1. Зат есімнің кандай грамматикалық категорияларын білесіңдер?
2. Латын зат есімінде канша септеу түрі бар?
3. Латын зат есімінің септеу түрі калай анықталады (ереже, мысалдар)?
4. Латын зат есімінің сөздіктеғі түрі (мысалдар)?
5. Латын зат есімінің теғі калай анықталады (мысалдар)?
6. Латын зат есімінің сөз неғізін калай анықтайды (мысалдар)?
7. 1 септеу түріне кандай зат есім жатады(мысалдар, ерекшеліктер)?
8. 1 септеудеғі зат есім калай септеледі?
9. Киылысқан және киылыспаған анықтауышқа сипаттама.
10. Қиыспаған анықтауышпен зат есім тіркесі орыс тіліне калай аударылады?
11. Қиыспаған анықтауышпен зат есім тіркесі калай септеледі?
12. 2 септеуғе кандай зат есім жатады (мысалдар, ерекшеліктер)?
13. 2 септеудеғі зат есім калай септеледі?
14.–er-ге аяқталатын мужской родтағы зат есімнің кандай ерекшеліғі бар?
15. Фармацевтикалық терминологияға жататын зат есімдер кай родтағы зат есімге жатады?
4.4.1. 4. Тақырып. Сын есімніңIтобы.
4.4.2. Мақсаты.Сын есім грамматикалық категорияларымен: род, септеу түрі –таныстыру. Білу:1 топтың сын есімін. Анықталған анықтауыш. Сын есім және зат есімнің киылысу ережелері.
4.4.3. Дәріс тезистері.
Сын есім
Латын сын есімдері родта, түрде, септікте өзгереді. Өздерінің септеу түрі жоқ, 1,2,3 зат есімнің септеу түрінің ұлғісімен септелінеді.
Латын сын есімі 2 бөлінеді:
1 топтың сын есімі– 1,2 септеудеғі сын есім
2 топтың сын есім – 3 септеудеғі сын есім
1 топтың сын есімі:
Анықтамасы.Бүл топка 1 септеу түріндеғі –а жалғаулы женский родтағы сын есім жатады және 2 септеудеғі мужской родтағы –us,-er жалғаулылар, средний родтағы –um жалғауы бар сын есім жатады.
1 топтың сөздіктеғі түрі: сын есімінің мужской родтағы түрі және женский родтың –--а, средний родтын –um жалғаулары көрсетіледі.
Мысалы:Purus, a, um – таза
Ruber, bra, brum – қызыл
Dexter,tra,trum – оңжақты
Albus, a, um – ақ
Киысқан анықтауыш: –зат есіммен родта, түрде, септікте киысқан сын есім болып келеді. Сөйлемде зат есімнен кейін түрады..
Charta alba – ақ қағаз
Vaselinum purum – таза вазелин
Succus purus – таза шырын
Киыскан анықтауыш және зат есім бірге септелінеді.
4.4.4. Иллюстративті материал.
4.4.6. Бақылау сұрақтары (қері байланыс)
1. Сын есімнің кандай грамматикалық категорияларын білесіз?
2. Қалай септеледі сын есім?
3. Сын есімнің топтасуы.
4. 1 топтағы сын есім: анықтамасы, жалғаулары, сөздіктеғі түрі, септеу түрі.
5. Киыскан анықтауыш деген не?
6. Киыскан анықтауыш пен зат есім калай септелінеді?
Достарыңызбен бөлісу: |
