Химия және биология сабақтарында модульді оқыту технологиясы арқылы оқушылардың интелектуалды-ақпараттық Қабілеттерін арттыру

Мақсаты: Авогадро заңын қолданып есептеу, газдың салыстырмалы қысымы бойынша молярлық массасын анықтау, реакция өнімдері мен реагенттердің химиялық байланысының энергиясына байланысты реакциясының жылу эффектісінің әсерін табу бойынша есептерді шығаруға үйрену.

Осы сабақта оқушылар оқулықтан есеп шығарады (128-129 бет, 133-135 бет).

Сабақтың соңында мұғалім дәптерлерді жинайды есептің шығарылуын таратады.

Есептер көбінесе табиғатта немесе өндірісте кездесетін құбылыстарға негізделіп, пәнді мейлінше саналы түрде меңгеруге көмектеседі. Оқушылардың есеп шығару машықтарын берік етіп қалыптастыруды көздейді.

5 - о.э. Резюме сабақ

Мақсаты: Сутегі туралы мәліметтерді қабылдау және қорытындылау.Тапсырманы орындау және бағалау.

Берілген сабақты «Сутегі» тақырыбы бойынша «Өзін-өзі тексеру және бағалау» картасы бойынша өздік жұмысы түрінде өткізуге болады (6 кесте). Оқушылар картаны сабақ басында алады және өздігінен жұмыс істейді. Дәптерге бақылау сұрақтары мен тапсырмалардың жауаптарын жаза отырып жолдастарымен ақылдасып, қорытындысын екеулеп талқылайды, бір-біріне баға қояды. Сабақтың соңында мұғалім сұрақтарға жауаптардың үлгісін және есептің шығарылуын таратады. Оқушылар өздерінің жауаптарын және шешімдерін олармен салыстырады, өз жұмысына өзі баға беріп, және басқа берілген бағаларды салыстырады, нәтижесінде, әр оқушы жеке өзі немен көбірек жұмыс істеуі керек екенін көреді.

Картада қиын жағдайда оқулықтағы жауаптарға мәліметтер табуға мүмкіндік беретін «Ақпарат көзі» бар. Осындай жағдайда ұйымдасқан жұмыс әр оқушыға қиындықтың белгілі деңгейінде жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Ең күрделі есептер жұлдызшамен белгіленген.

6-кесте – «Сутегі» тақырыбы бойынша өзін-өзі тексеру және бағалау картасы

Модульді технологияны қолдану тәжірибемде оның мұғалімдер үшін ғана емес оқушылар үшін де тиімді екенін көрсетті:

- себебі, ол әрбір оқушыға тақырыпты оқудың қарқынын таң- дауға, оған жеткілікті деңгейде нәтижеге жетуге, табысты жағдайда жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар оқушылар әдебиетпен жүмыс істеуге конспектілер, кестелер (схема), суреттер құруға, топта, екеулеп, жеке жұмыс істеуге, сынды пікір алмасуға, логикалық ойлауға және қорытынды жасауға үйренеді;

- оқу мақсаттарын қоюға оған жету жолы мен әдістерін таңдауға, өз нәтижелерін бақылауды жүзеге асыру және қателерін түзетуге, пәндік біліммен қабілеттерді игеру мен жаңартуға мүмкіндік береді..

- ұйымдастыру кезеңі. Оқушыларды топтарға бөліп, топтың көшбасшысын сайлау;

- үй жұмысын тексеру (деңгейлік тапсырмалар);

2) жаңа тақырыпты түсіндіру:

- сабақта проблемалық жағдай (ситуация) туғыздыру;

- ББКҮ кестесі арқылы оқушылардың сұраныстарын білу;

- сұрақтардың күрделілігіне қарай реттеу;

- алғашқы түсінікті болжау;

3) Мәліметті бекіту: «Биосфера» тақырыбына модуль құру;

4) Қайталау: Әрбір топ өзінің салған модулін қорғайды;

5) Рефлексия «Үйрендім» бағанын толтыру. Өткен тақырып бойынша тест тапсырмаларын орындау;

6) Бағалау. Әр топтың көшбасшысына бағалау парағы тапсырылады, мұнда әрбір орындалған тапсырмаларға баға қойылып отырады. Бағалау парақтары тақтада ілініп тұрады. Сабақтың соңында жалпы баға қойылады.

2.2.1.Сабақ басталуы:

1) оқушыларды білім алуға белсендірігін арттыру. Үй жұмысын деңгейлік тапсырмалар арқылы тексеру;

2) оқушыларды тақтада ілінген «Биосфера» кестесі арқылы сабақтың тақырыбына өздері шығуына бағыттау. Оқушыларға «Сіздер биосфера, атмосфера, гидросфера, литосфера, тропосфера деген ұғымдарды қалай түсінесіңдер?» деген сұрақ қойылады. Бұл сұрақ оқушыларға білімді даяр бермей, олардың алдына белгілі проблемаларды міндет қойып, соны өздері ізденіп шешуге бағыттайды. Проблемалы болуының негізгі шарты – оқушыда даяр жауап немесе үлгі болмайды және оқушы өзінің білетіні немесе білмейтінін арасындағы қайшылықты, басқаша айтқанда, берілген проблеманы шешуге керекті білімнің немесе тәсілдің жетіспей тұрғанын сезінеді.

Оқушының өзінде бар іздену құралдарымен (білім, икемділік, іздену тәжірибесі, т.б.) шешуге болатын проблемалы жағдай туғызылады. Проблемалық оқыту тек проблемалық жағдай тудырып қана қоймай, оны дұрыс шеше білу тәсілдерін меңгертуді де қажет етеді. Ол үшін мұғалім оқушының материалда кездесетін ой, пікір қайшылықтарын дұрыс айқындауға жағдай жасап, оны шешудің жолдары мен тәсілдерін меңгеруге, өздігінен ізденудің, зерттеудің амалдарын табуға бағыттайды.Сонымен, оқушылар әлемдік түсінікке проблемалық жағдай арқылы кіргізіледі. Биосфера деген ұғымды осылай түсінуге болады, жер ғаламшаларының тіршілік аймағы бар қабығы биосфера (грекше «биос» – тіршілік, «сфера» – шар немесе қабық деген ұғымды білдіреді) деп аталады. Биосфера терминін ғылымға алғаш рет 1802 жылы француз ғалымы Ж. Б. Ламарк (1744-1829) енгізді.

Биосфера жайындағы тұтас ілімнің негізін көрнекті орыс ғалымы В. И. Вернадский (1863-1945) салды. Ол Жердің химиялық құрылысын тіршілік химиясымен байланыстыра отырып, жер бетін өзгертудегі тірі ағзалардың (оны В. И. Вернадский «тірі заттар» деп атады) рөлін көрсететін жаңа ғылым биохимияның негізін қалады. В. И. Вернадскийдің биосфера туралы ілімін қазіргі кезде дүние жүзінің ғалымдары толығымен мойындады.

– Бұл тақырыптағы кілтті сөздер қандай?

Оқушылардың сұраныстарын анықтау

Оқушылардың білгілері келетін сұрақтарын күрделілігіне қарай реттеу. ББКҮ «Білгім келеді» бағаны қолдана отырып, оқушылар өздері қойған сұрақтарға жауап беруге көмектесетін жаңа терминдерге түсіндірме сызба құрып, биосфераға түсінік ағашын құрастырады: 1) кіші топтың өзіндік жұмысы, кілтті сөздерге (жаңа терминдерге) түсіндірме сызба құру және биосфераға түсінік ағашын құрастыру; 2) алғашқы түсінікті болжау. Әр топ кезекпен, құрастырған түсінік ағашын қорғайды.

Бұл жерде оқушылар сөздікпен, оқулықпен жұмыс жасайды. Мұғалім биосфераға сәйкес мәліметтерді және тапсырмаларды әрбір топқа таратады.

8-кесте – «Биосфера» модулі

Жүйе	Биосфера
Жүйе элементі	Атмосфера	Гидросфера	Литосфера	Стратосфера
Элемент қызметі	Жердің ауа қабаты тірі ағзалардың тіршілігін қаматамасыз етеді. Тыныс алу	Су тірішіліктің алғаш пайда болған және дамыған ортасы Оның тірі ағзалар үшін маңызы өте зор	Жер шарындағы құрлықтың беткі қыртысы қатты қабығы	Атмосфера қабатының 20-50 км биіктігінде Жер бетіндегі тірі ағзалардың тіршілігін, куннің ультракүлгін сәулелерінен қорғайтын ерекше озон қабаты
Элементтердің байланысы	Атмосфера, литосфера, гидросфера және стратосфера тығыз байланысты
Ж.э. байланыс қыз қызм.	Тығыз байланыс арқылы пайда болған топырақ әрі тарихи, әрі табиғи биогеоценоз
Жүйенің қызметі	Тіршілік көзі
Норма	Дүниежүзілік заңдарға бағыну
Жүйе қызм. әдісі	Фотосинтез, химиялық, физикалық құбылыстар
Нәтиже	Тірі ағзалардың көпшілігі
Проблема	Қоршаған ортаны ластау барысында биосфера қабаттары бұзылады, тірі ағзаларға зиянды әсер етеді

2.2.3 Әр топ өзінің жасаған модулін қорғайды

Бұл кезеңде оқушылар өз ұсыныстарын, көшбасшылары ғылыми негізінде қорғайды.

Оқушылардың бұл сабақта не алғанын анықтау. Рефлексияға ғылыми анықтама беретін болсақ, – өз мүмкіндігін білу, әлемде өз орнын анықтау, өз қатесін түзетіп, мәдени бағалы құнды шындықты тудыру, өз жетістігін көру, өз әрекетін түсіну қабілеті. Оқушылар ББКҮ кестесінің «Үйрендім» бағаны толтырады. Одан кейін «Білемін» және «Білгім келеді» бағандарымен салыстырып, қорытынды шығарады. Тақырып бойынша тест тапсырмасын орындайды.

1) Оқушыларды әлемдік түсінікке кіргізу немесе проблемалық жағдайға (ситуация) кіргізу;

2)- оқушылардың оқу процесінде меңгеретін білім және оның қасиеттерімен таныстыру.

Оқушыларды төрт топқа бөліп, алдарына тақырыптық мәтінді тарату

Оқушыларды білімге белсендіру, оқу мақсатын қою.

Бұл үшін оқушыларды әлемдік түсінікке проблемалық жағдай арқылы кіргізу.

- Заттар дегеніміз не? Сіздер бейорганикалық заттар ұғымын қалай түсінесіздер?

ЗАТТАР

Органикалық Бейорганикалық

(құрамына қарай)

Химиялық реакцияларда бірнеше химиялық раекцияларда бірнеше

басқа заттар түзіп, айырыла алмайды басқа заттар түзіп, айрылады

O2, H2, Fe және т.б. HCl, H₂O, FeS2, NaCl, CO,

KOH т.б.

17-сурет – Бейорганикалық заттар

Мұғалім оқушыларға күрделі бейорганикалық заттар туралы не білетінін еске түсіру және оқушылардың сұраныстарын білу ұсынады. Оқушыларға «Осы бейорганикалық заттар» жөнінде не білесіздер және не білгілеріңіз келеді?» – деген сауал қойылады.

Бұл жұмысты орындағаннан кейін мұғалім оқушыларды оқу процесінде меңгеретін білім және қабілеттермен таныстырады.
Оқушы мынаны білу керек
1. Бейорганикалық заттардың күрделі зат ретінде жалпы сипаттамасы.

2. Зертханада және өнеркәсіпте оксидтерді, негіздерді, қышқылдарды және тұздарды алудың негізгі тәсілдерді.

3. Бейорганикалық заттардың физикалық және химиялық қасиеттері.

4. Бейорганикалық заттарды қолданудың салалары.

5. Бейорганикалық қосылыстардың жеке кластары арасындағы генетикалық байланыс.
Оқушының қабілеті
1. Бейорганикалық қосылыстардың жеке кластарына мінездеме беру.

2. Оксидтердің, негіздердің, қышқылдардың және тұздардың физикалық қасиеттерін айтып беру.

3. Зертханада оксидтерді, негіздерді, қышқылдарды және тұздарды алу.

4. Бір кластың заттарынан екінші кластардың заттарын алып, жеке заттар арасындағы генетикалық байланысты көрсету. (Мысал келтіріп, түсіндіру).

5. Бейорганикалық қосылыстардың маңызды кластары тақырыбы бойынша эксперимент есептерін шығару.
2.3.2 Операциялық орындаушылық блок:

1) кластерлерді құру және олармен жұмыс жасау;

2) түсінікті болжау, жалпы тұжырымдау;

3) талқылау кестесі арқылы жұмыс жасау;

18-сурет – Күрделі бейорганикалық заттардың кластері

.

Түсінікті болжау: топтағы қорытынды немесе микроқорытынды. ауыспалы кезең немесе білімді кезеңдер бойынша меңгеру.Жалпы талқылау. Бұл кезеңде оқушылар өз ұсыныстарын, пікірлерін ғылыми негізінде қорғайды, яғни төрт топтағы әрбір оқушы өз жауаптарының негізінде бейорганикалық заттарды жоспар бойынша (кластары: анықтамасын, жіктеуін, алынуын, физикалық, химиялық қасиеттерін, генетикалық байланыс, қолдануы, алынуы және зертханалық тәжірибе) жұмыстарын плакат түрінде жасап, тақтаға іліп дәлелдейді. Басқа топтың оқушылары тексереді. Осыдан кейін мұғалім көмегімен оқушылар күрделі бейорганикалық заттарды бір жүйеге келтірді. Оқушылар өздері қойған сұрақтарға жауап беруге көмектесетін кластер жобасын құрады. Бұл үшін оқушылар төрт топқа бөлінеді, әрбір топ өзіне берілген бейорганикалық қосылыстар кластарына кластерді құрады.

1 топ. Оксидтер. Оқулықтағы п. 20, п. 33 және анықтама сөздікпен қолданып кластерді құрады.

19-сурет – Оксидтер

20-сурет – Негіздер

20-сурет – Қышқылдар

Мұғалім оқушыларға білім деңгейінің қаншалықты сәйкес келетіндігін тексеру үшін «Бейорганикалық қосылыстарының маңызды кластары жөніндегі мағұлматтарын жинақтап қорытындылау» мәтінін ұсынады. Оқушылар мәтінді оқып қарандашпен оқулықтың шетіне шарттар белгілерін қояды (белгілер тақтада көрсетілген):

V ( Мен дұрыс жаздым. Дәл солай ойладым );

- ( Мен қате жаздым, менің пікірім дұрыс емес ).

+ ( Бұл қызық, мен үшін жаңалық );

? ( Бұл түсініксіз немесе осы жөнінде көбірек білгім келеді ).

Бұдан кейін олар таңбаланған кестені әр бағанға өздері ең маңызы деген 3-4 бөлімді кіргізіп, толтырады да нәтижелерін екеулеп талқылайды. Осыдан кейін мұғалім оқушылардың құрған кестелерін талқылауды ұйымдастырады.
9-кесте – Талқылау

Модульді әрбір төрт топ жеке құрып соңында салыстырады. Мұғалім де алдын ала осы тақырыпқа модуль құрады. 4 топ оқушыларының модулімен қатар ілініп салыстырылады.

2. Дәптерлеріңе кесте сызыңдар, төменде формулалары берілген оксидтер тиісті бағанға жазыңдар: Na₂O, N₂O₅, CaO, CrO, CuO, Mn₂O₇,FeO, SO₂ Оларды аттаңдар.

11-кесте – Оксидтер класификациясы

Негіздік оксидтер	Қышқылдық
.....	.....

1. Қандай заттар негіздер деп аталады және олар қалай жіктеледі?

1. 
   Еритін;
   
2. 
   Іс жүзінде ерімейтін негіздер алынатын үш реакцияның теңдеуін келтіріңдер.
   

2. Қандай заттар қышқылдар деп аталады?

3. Дәптерлеріне төменде берілген кестені сызыңдар және тиісті бағаналарына өздеріңе таныс қышқылдардың формулаларын жазыңдар, қышқыл қалдықтарының астын сызыңдар және валенттілігін көрсетіңдер.
12-кесте – Қышқылдар класификациясы.

Қышқылдар
Оттекті	Оттексіз	Бір негізді	Екі негізді	Үш негізді
.....	.....	.....	.....	.....

4. 
   Мына қышқылдардың құрылымдық формулаларын жазыңдар:
   

1. 
   Көмір;
   
2. 
   Бромсутек;
   
3. 
   Күкіртті.
   

4. 
   Қандай заттар тұздар деп аталады?
   

1. 
   Схемалары берілген мына реакциялардың теңдеулерін құрыңдар:
   

Ca + … CaO

PH₃ + … P₂O₅ + H₂O

Li₂O + … LiNO₃ + H₂O

Дәптерлеріңе мына кестені сызыңдар
13-кесте – Реакциялар түрлері

Реакциялар
Айырылу	Қосылу	Орынбасу	Алмасу
.....	.....	.....	.....

Әр бағанға қышқылдар қатысатын және түзілетін үш реакцияның теңдеулерін жазыңдар.

Схема бойынша реакция теңдеуін жаса:

1) Металл оксид негіз тұз;

2) Бейметалл қышқылдық оксид қышқыл тұз;

3) Төменде схемалары берілген реакциялардың теңдеулерін құрыңдар

HBr; NaHSO; CuO; Fe(OH)₂; Fe(NO₃); Ca(HCO₃)₂; N₂O₅; H₃BO₃; NO₂; SO₂; Ba(OH)₂.;

2) Төменде берілген айналулардың реакция теңдеулерін құрыңдар.

а) Ca CaO Ca(OH)₂ Ca(NO)₂ CaSO₄

б) SO₃ ZnSO₄ Zn(OH)₂ ZnO

3) Мына схемалары берілген химиялық реакциялардың теңдеулерін құрыңдар:

Ca + … CaSO₄ + …

SO₃ + … CaSO₄

N₂O₅ + …Ca(NO₃)₂

CaO + … CaSO₃ + …

2.3.6 Үй тапсырмасы Оқулықтағы п.28, п. 35

1) Топ оқушыларын кіші топтарға бөліп, әр топтың көшбасшысын таңдап, бағалау парағын тарату;

2) Оқушылардың оқу процесінде меңгеретін білім және оның қасиеттерімен таныстыру;

3) Оқушыларды әлемдік түсінікке немесе проблемалық жағдайға (ситуацияға) кіргізу;

4) Оқушылардың сұраныстарын білу. ББКҮ кестесінің «білемін», «білгім келеді» бағандарын құрастырып жазу;

5) Сұрақтардың күрделілігіне қарай реттеу.

Топ оқушыларын кіші топтарға бөліп, әр топтың көшбасшысын таңдап, бағалау парағын тарату. Оқушыларға «Сіздер химиялық байланыс ұғымын қалай түсінесіздер?» деген сұрақ қойылды. Бұл сұрақ оқушыларға білімді даяр бермей, олардың алдында белгілі проблемаларды міндет қойып, соны өздері ізденіп шешуіне бағыттайды. Проблемалы болуының негізгі шарты - оқушыда даяр жауап немесе үлгі болмайды және оқушы өзінің білетіні мен білмейтінінің арасындағы қайшылықты, басқаша айтқанда, берілген проблеманы шешуге керекті білімнің немесе тәсілдің жетіспей тұрғанын сезінеді.

Оқушының өзінде бар іздену құралдарымен (білім, икемділік, іздену тәжіребесі, т.б.) шешуге болатын проблемалы жағдай туғызылды. Проблемалық оқыту тек проблемалық жағдай тудырып қана қоймай, оны дұрыс шеше білу тәсілдерін меңгертуді де қажет етеді. Ол үшін мұғалім оқушының материалда кездесетін ой, пікір қайшылықтарын дұрыс аңғаруына жағдай жасап, оны шешудің жолдары мен тәсілдерін меңгеруге, өздігінен ізденудің, зерттеудің амалдарын үйретіп, бағыттайды

Оқушыларды әлемдік түсінікке проблемалық жағдай арқылы кіргізу.