-Абыздар (ақ түс)
-Жауынгерлер (қызыл түс)
-Қауым мүшелері: егіншілер мен малшылар (көк немесе сары түс)
Шаруашылығы
-көшпелі мал шаруашылығы (Батыс және Орталық Қазақстан)
-Жартылай көшпелі мал шаруашылығы (Шығыс Қазақстан, Жетісу)
-Отырықшы шаруашылық
-Сармалы егіншілік (Оңтүстік Қазақстан, Талас, Шу, Сырдария)
Өнері
«Андық стиль» (б.з.д. Ү-ІҮ ғасырлардағы «Алтын Адам»)
Тарихи дерек көздері
-Геродот (б.зб. 484-425) -Страбон жазбалары (б.з.б.64-б.з 24) -Полиен
-«Авеста» кітабы
-Томирис патша (б.з.б. 570-520 ж) -б.з.д. 530 жылы парсы патшасы Кирдің жорығы
-519-518 жылдары парсы патшасы І Дарийдің жорығы
-б.з.д. ІҮ ғасырда (330-327 жылдары) Александр Македонскийдің жорығы
-б.з.д. 490 жылы Марафон шайқасында парсылармен одақтасып, герктермен соғысты
Ғұн тайпалар бірлестігі құрылды, аумағы: Солт Қытай
,Байкал, Ордос аралығы.
Б.з.б.-3ғ соңы
Қытай деректерінде ғұн атауы пайда болды.
Б.з.б. 2-б.з.б. 1 ғ
Ғұн тайпалары бір мемлекетке бірікті, аумағы: Байкал-Тибет тауы, Шығыс Түркістан-Хуанхэнің орта ағысы
Билеушісі-Шаньюй (тәңірқұты) Мемлекет 3 бөлікке бөлінді
1) Оң қанат 2) Сол қанат 3) Орталық қанат
Мемлекет
24 руды 24 түменбасы басқарды. Түменбасылар шаньюйдің балалары, інілері,жақын туыстары. Түменбасы 10000 әскерді басқарды. Жылына 3 ретақсақалдар кеңесіне жиналды,
Ғұн қоғамы
Көшпелі патриархалды
Б.з.б. 209 жылы
Ғұндар оңтүстігіндегі дунхуларды басып алды.
300 жылдан астам
Ғұндар мен Қытай арасындағы соғыс созылды
Б.з.б. 55 жылы
Ғұн мемлекеті екіге бөлінді ( б.з.б. І ғ ортасында) Оңтүстік ғұндар Хань әулетінің қол астына қарады
Солтүстік ғұндар б.з.б. І ғ соңында батысқа жылжыды
Б.з. 1 ғ
Ғұндар екінші рет қоныс аударды
Б.з.б. 2 ғ-б.з. 4 ғ
Ғұн тайпалары шығыстан батысқа жылжыған кезең
400-453 ж
Аттила (Еділ) патша өмір сүрді
Б.з. Ү ғ 30 ж
Аттила Румыния мен Венгриядағы ғұндарды біріктіріп, Рим империясына шабуылдады
Қызыл аңғар
Билеушісі-гуньмо Тайпа көсемі-бек Халқы-630 мың адам
Әскері-1888000 адам
Деректер
Қытай тарихшысы Сыма Цянь Үйсіндердің шығу тегі туралы мәлімет қалдырған
Мал мен жерге меншік болды
Бай үйсіндерде 4-5 мың жылқы болды
Зергерлік өнері
Ақтас зираты (Алматы облысы) алқа табылған
Қарғалыдан (Алматы облысы) диадема (тәті) табылған
Қаңлылар Б.з.б. 3-2 ғ-б.з. 5 ғ
Қаңлы мемлекетінің аумағы
Сырдарияның орта ағысы
Астанасы
Битянь (Түркістан өңірі)
Халқы-600 мың адам (120 мың түтін)
Әскері-120 мың адам
Қанлылардың
Оңтүстігіндегі көршісі: Қытай мен Үйсіндер
Солтүстігіндегі көршісі: Сарматтар мен Аландар
Деректер
Қытай тарихшысы Сыма Цянь «Тарих жазбалары» еңбегінде қаңлылар өмірі мен тұрмысын баяндаған
«Авеста» (б.з.б. 6 ғ) «Канха» қамалы туралы мәлімет берілген
Қоғамдық құрлысы
Билеушісі-Хан. Ел басқарудағы көмекшілері –уәзірлер (3 орынбасары), мемлекет 5 иелікке бөлінген, әр иелікте кіші хандар басқарған. Ру-тайпа билеушілері-көсемдер
Қауыншы мәдениеті
Ташкент төңірегіндегі аймақ
Отырар-Қаратау Мәдениеті
Сырдария өзенінің орта ағысы, Қаратау беткейлері-Талас өзені
Жетіасар мәдениеті
Қуаңдария-Жаңадария аңғарлары
Көк-Мардан қаласы
Арыс өзенінің сол жағалауы 20 шақты төбе
Қостөбе қонысы
Пұшық-Мардан маңы
Ежелгі Қазақстанның діни сенім нанымдары
Орта палеолит Кейінгі палеолит
Діни сенім қалыптаса бастады.
Күрделі діни сенім қалыптасты
Мезолит
Егіншілікпен мал өсірумен байланысты табиғат күштеріне сенген
Неолит
Адамның басын солт-батысқа қаратып шалқасынан жатқызып жерлеген, адамдардың өзіндік дүние танымы, о дүниеге деген сенім болған. Анимизм, тотемизм, магия.
Энеолит
Тотемизм, ата-баба аруағына табынған
Қола дәуірі
Қайтыс болған адам келесі бір дүниеге ауысады деп ойлаған. Адамның жеке бұйымдары, қару-жарағы, еңбек құралдары бірге көмілген.
Сақтар
Ата баба аруағына табынған, өлген адамның аруағына сиынып, о дүниеде қайтадан тіріледі деп санап дүние мүлкімен бірге жерленген
Өлген адамды мумиялап, бальзамдаған.
Сарматтар
Ата баба аруағына сиынған өлген адам о дүниеде өмір сүреді деп есептеп, дүние мүлкімен бірге жерлеген
