I. есептің берілуі. Крамер формулалары

I –Integer, R-real, C-char, B-boolean

2.6 Паскаль тілінде программалау.

Алгоритм сызықтық , тармақталу және циклді болып кездеседі. Оның жалпы жазылу түрі:

Машинаға түсінікті тілдердің бірінде жазылған алгоритмді программа деп атайды.

Паскаль тілінде программаның структурасы
proqram <аты>;

таңбалар бөлімі (label);

тұрақтылар бөлімі (const);

типтер бөлімі (type);

айнымалылар бөлімі (var);

процедуралар және функциялар бөлімі (procedure,function);

операторлар бөлімі.
Input, output-стандартты атаулар. Input (ендіру)-программаға клавиатурадан ендіру операторы. Оutput (шығару)-экранға не қағазға басып шығару операторы енгізілген кезде жазылады. Оларды жақшалармен қоса программа тақырыбына енгізбей кету мүмкін, компьютер оларды тақырыпта бар деп автоматты түрде қабылдайды.. Программаға операторлар бөлімінен басқа бөлімдердің енгізілуі міндетті емес. Олар қажеттілігіне қарай енгізілуі тиіс.

Паскаль операторлары:

• 
  ендіру (read);
  
• 
  шығару операторы (write);
  

• 
  шартты оператор (if);
  

• 
  "әзірше" циклінің операторы (while);
  
• 
  "үшін" циклінің операторы (for);
  
• 
  "дейін" циклінің операторы (repeat);
  
• 
  көшу операторы (goto);
  
• 
  бос оператор т.б.
  

Оператор құрамына бір не бірнеше қызметші сөз енуі мүмкін. Олардың біріншісін жай, екіншісін құрылымды опрератор деп атайды. Паскальдағы меншіктеу, ендіру, шығару, көшу және бос операторлары - жай, қалған операторлар құрылымды.

Операторлар бөлімі жай және құрылымды операторлардан тұруы мүмкін. Ол BEGIN- нен басталып, END -пен аяқталады да, олардың аралығы нүктелі үтір арқылы ажыратылып, орындалушы операторлар жазылады. END қызметші сөзінің соңына нүкте қойылуы тиіс, ол - программаның аяқталу белгісі. BEGIN

(басы), END (соңы)–ашу, жабу жақшаларының ролін орындайтын қызметші сөздер.Меншіктеу операторының жазылу үлгісі:

Оперативті жадыдан мәндерді монитор экранына шығару WRITE операторы арқылы беріледі. Мысалы, х,у айнымалыларының мәндерін экранға шығару операторы – write(x, y), мұнда х,у айнымалыларын WRITE (жазу) операторының параметрі деп те атайды. Параметрлері үтір арқылы бөлініп, жай жақшалар ішінде жазылады.

WRITE операторының түрлі түрде жазылу мысалдары:

1) WRITE (x);

2) WRITE(x,‘ ‘, y); (‘ ‘) - бос орын белгісі

3) WRITE (3*x+5,’ ‘, y+2);

4) WRITE (x:n:m); WRITE(x/2:7:3)

5) WRITE (‘х-ті енгіз.);

Паскальда белгілі мақсатта пайдаланылатын жүйелік файлдар бар. Олардың стандартты атаулары:

INPUT- клавиатурадан ендіру файылының аталуы

OUTPUT-экранға шығару файылының аталуы

LST-принтерде басып шығару файылының аталуы т.б.

Паскаль тілінде құрылатын программада операторлар мүмкіндігінше нөмірленбейді(белгі қойылмайды); әр опрератордан соң нүктелі үтір таңбасы қойылады (ол операторларды ажырату белгісі ); бір жолға сыйғанша бірнеше операторды орналастыру мүмкін. Операторларды жол басынан бастап жазу, бір жолға бірнеше операторды орналастыру және ЕND қызметші сөзінің алдындағы оператор соңына нүктелі үтір таңбасын қою міндетті емес. Программаны оқуға ыңғайлы етіп орналастырса болғаны. Қызметші сөздер мен атауларды жазуға үлкен не кіші латын әріптерін пайдаланудың айырмашылығы жоқ.

2.7 Берілгендерді сипаттау

+, -, /, *, div, mod және <><=>=стандартты функциялар: abs(x), odd(x), chr(x), sqr(x), sqrt(x) т.б.

Бүтін типтерге келесі арифметикалық операциялар орындайға болады:

+, -, /, *, div, mod және стандартты функциялар: abs(x), odd(x), chr(x), sqr(x), sqrt(x) т.б.

2.8 Сызықтық алгоритм

Сызықтық алгоритм негізінде құрылған программаны сызықтық деп, оның жай типті айнымалыларды пайдаланып құрылған түрін қарапайым деп те атайды.
1.1-мысал . 854 пен 456 сандарының қосындысын табу керек болсын.

Program kos; схемасы

var a, b, s: real;

begin

à:=854; b:=456;

s:=a + b
S:=a + b;

write’s:=’, s:7:5;

end.

Барлық меншіктеу операторларын пайдаланып, айнымалылардың түрлі мәндерімен жұмыс істеу ыңғайлы емес, себебі әр жолы , меншіктелінетін мәндерді алмастыру керек.

READ x1,х2,...,хк

Мұндағы хі і=1,2,3,...,к ендірілетін мәндерді сәйкес түрде қабылдайтын айнымалылар.

Енді мысалды READ операторын пайдаланып, программаны жалпы жағдайға лайықтап жазайық.

begin

readln a,b ;

S:= a+b;

write ’s:=,’s:9:4)

end.

Программаның орындалу барысында READ операторы кездессе, машина айнымалылар мәндерін ОЖ- ға ендіруді күтіп, тоқтап қалады. Мәндерді клавиатурадан аралықтарына бос орын қалдырып теріп, Enter пернесін басса, программаның орындалуы одан әрі жалғасады.

READ опреторының алдында мәндерді ОЖ ендірілуі тиіс айнымалыларды WRITE операторы арқылы экранда көрсетіп қойған жөн.

1.2 мысал. Қабырғалары берілген, үшбұрыштың ауданын табу керек.

program audan;

var

begin

read a, b, c;

P:=a+b+c/2;

S:=SQR p*p-a*p-b*p-c;

write ’p:=’,p:4:2,‘s:=’,s:4:2

end.
WRITE, READ- Паскальдың стандартты атаулары. Кейде олардың соңына LN жалғауын қосып, WRITELN, READLN түрінде жазу қажет. Мысалы:

readln a, b, h;

writeln x: 6: 2.

Мұндай оператор орындалған соң курсор экранда өзінің тұрған орнынан келесі жолдың басына ауыстырылады да, кезекті оператордың орындалуы экранда осы жерден бастап, көріне бастайды. Егер келесі жолды бос күйінде тастап кету қажет болса, программаға соңғы орындалатын LN жалғаулы операторлардан соң параметрсіз WRITELN операторын енгізсе болғаны.
1.3 - мысал. x, у үшін х²-sin(у) мәнін экранға шығару программасын құру керек.

program f;

uses crt;

var x, y, p: integer;

begin

clrscr;

readln (x, y);

p: =sqr(x) -sin( y);

writeln;

end.
Программаның орындалуы экранда мынандай түрде болады.

{Ctrl+F9 (компиляцияға жібереміз)}

x, y=

45

{Alt+F5 (жауабын аламыз)}

Мұндағы clrscr (clear screen-экранды тазалау).

Uses crt, keupressed Турбо Паскальдағы тиісті жүйелік программалардың crt атаулы бөліміндегі экранның текстік режимін басқару құралдары.

Символдық шамаларды жолмен және бағана бойымен жазу.

program semia;

uses crt;

begin

writeln('Ernur,', 'Ainur,');

writeln('Adiljan,', 'Aisulu,');

writeln ('Marat,', ' Aknur');

writeln('Leila,', 'Timur,');

writeln;

Түсініп оқуға жеңіл болу үшін күрделі программның әр жеріне түсініктемелер жазылады. Олар { } не (*) символдарының аралықтарына орналастырылады, мысалы: {Аудан}, {*Периметрдің жартысы*}. Компьютер түсініктемені оқымай тастап кетеді, ол тек программаны оқуды оңайлату үшін ғана қажет.

BEGIN

WRITELN (' x x ' );

WRITELN (' x x ' );

WRITELN (' x х х х х x ' );

END .

Баспасы х

x x

А,В сандарының арифметикалық және геометриялық ортасын анықтайтын программа жазыңдар, а, в санының арифметикалық ортасы (а+в)/2­; в, а санының геометриялық ортасы:

VAR

BEGIN

P=SQR(A*B);

S;=(A+B)/2;

WRITELN (' P= ',P);

WRITELN (' S= ',S);

END.

VAR

BEGIN

C:=SQRT(SQR(A)+SQR(B)); {есептеу}

S:=A*B/2;

WRITELN(‘S=’, S);

WRITELN ('C=',C); {Жауабын шығару}

END.

PROGRAM Esep-2;

VAR

X,Y,Z :REAL; { айнымалыларды сипаттаймыз}

WRITELN(‘X=’);

READ (X ); {X-ті енгіземіз}

WRITELN(‘Y=’);

READ (Y ); {Y-ті енгіземіз}

Z:=(ABS(X)-ABS(Y))/(1+ABS(X*Y));

WRITELN (' Z= ',Z);

END.