Құқық” кафедрасы «Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық тарихы»

Жетісай 2009

2. История государства и права КазССР. Часть 1. Алма-Ата. Мектеп. 1982.

3. История государства и права КазССР. Часть 2. Алма-Ата. Мектеп. 1984.

4. Маймақов Ғ. Қазақстанның саяси-кұқықтык тарихы. Алматы. Ғылым. 2000.

2.Зиманов С.З. Общественный строй казахов в первой половины XIX в. Алма-Ата. 1958.

3.Зиманов С.З. Политический строй Казахстана конца ХУІІІ и первой половины XIX веков. Алма-Ата. 1960.

4.Зиманов С.З., Өсеров Н. Қазақ әдет-ғұрып заңдарына шариаттың әсері Алматы. 1998.

5.Кенжалиев З.Ж. Көшпелі қазақ қоғамындағы дәстүрлі кұқықтық мәдениет. Алматы. Жеті Жарғы. 1997.

6.Күлтелеев Т.Н. Уголовное право казахов. Алма-Ата. 1995.

7.Қазақ әдет-ғүрып құқығының материалдары. Алматы. 1996.

8.Қазақтың ата заңдары; кұжаттар, деректер және зерттеулер -Древний мир права казахов 10-томдық - 1 том№ Алматы. Жеті Жарғы. 2001.

9.Қазақтың ата заңдары: құжаттар, деректер және зерттеулер -Древний мир права казахов 10-томдық-2 том. Алматы. Жеті Жарғы. 2003.

10. Қуандыков Б.Ж. Әйтеке бидің билік-шешімдері. Алматы. Өркениет. 2003.

11. Материалы по истории политического строя Казахстана. Том. 1. Алма-Ата. 1960.

12. Материалы по обычному праву казахов. Алматы. Жалын. 1998.

13. Өсеров Н. Жеті жарғы. Алматы. 1995.

14. Сапаргалиев Г.С. Карательная политика царизма в Казахстане. Алма-Ата. 1966.

15. Сартаев С.С. Образование и становление казахской советской государственности. Алма-Ата. 1960.

16. Созақбаев С. Тәуке хан. Жеті Жарғы. Алматы. Санат. 1994.

2. История государства и права КазССР. Часть 1. Алма-Ата. Мектеп. 1982.

3. История государства и права КазССР. Часть 2. Алма-Ата. Мектеп. 1984.

4. Маймақов Ғ. Қазақстанның саяси-кұқықтык тарихы. Алматы. Ғылым. 2000.

2.Зиманов С.З. Общественный строй казахов в первой половины XIX в. Алма-Ата. 1958.

3.Зиманов С.З. Политический строй Казахстана конца ХУІІІ и первой половины XIX веков. Алма-Ата. 1960.

4.Зиманов С.З., Өсеров Н. Қазақ әдет-ғұрып заңдарына шариаттың әсері Алматы. 1998.

5.Кенжалиев З.Ж. Көшпелі қазақ қоғамындағы дәстүрлі кұқықтық мәдениет. Алматы. Жеті Жарғы. 1997.

6.Күлтелеев Т.Н. Уголовное право казахов. Алма-Ата. 1995.

7.Қазақ әдет-ғүрып құқығының материалдары. Алматы. 1996.

8.Қазақтың ата заңдары; кұжаттар, деректер және зерттеулер -Древний мир права казахов 10-томдық - 1 том№ Алматы. Жеті Жарғы. 2001.

9.Қазақтың ата заңдары: құжаттар, деректер және зерттеулер -Древний мир права казахов 10-томдық-2 том. Алматы. Жеті Жарғы. 2003.

10. Қуандыков Б.Ж. Әйтеке бидің билік-шешімдері. Алматы. Өркениет. 2003.

11. Материалы по истории политического строя Казахстана. Том. 1. Алма-Ата. 1960.

12. Материалы по обычному праву казахов. Алматы. Жалын. 1998.

13. Өсеров Н. Жеті жарғы. Алматы. 1995.

14. Сапаргалиев Г.С. Карательная политика царизма в Казахстане. Алма-Ата. 1966.

15. Сартаев С.С. Образование и становление казахской советской государственности. Алма-Ата. 1960.

16. Созақбаев С. Тәуке хан. Жеті Жарғы. Алматы. Санат. 1994.

Қазақстан мемлекеті мен құқығы ғылымының баска ғылымдар жүйесіндегі алатын орны мен рөлін мемлекеттік-құқықтық құбылыстарды зерттеуді тарихи нақты тұрғыдан карауды жүзеге асыратындығымен түсіндіруге болады. Ол Республика аумағында өмір сүрген және өмір сүріп жатқан мемлекеттік - құқықтық жүйелер, мекемелер мен институттар әволюциясының объективті бейнесін логикалық тұрғыда қайтадан қалпында келтіреді.

Қазақстан мемлекеті мен кұқығы мәселелерін зерделеу әртүрлі масштабтарда, нысандарда Республика аумағында мемлекеттік-құқықтық құбылыстар пайда болған кезден бастап-ақ жүзеге асырылған. Еліміздің аумағындағы алғашқы мемлекеттер мен құқық нысандары грек, рим, қытай, парсы және тағы басқа да зерттеушілер тарапынан жазбаша сипаттауға ие болды.

Протоқазақтардың ортағасырлық мемлекеті мен құқықтық жүйелері шетелдік саяхатшылар мен ориенталистер және династиялык тарихнаманы жасаушылар тарапынан да зерттеліп отырды. Бұл тақырыпқа сонымен қатар белгілі ойшылдар мен ғалымдар да өз еңбектерінде айтарлықтай көңіл бөлген.

Қазақ ордасының өмір сүру қызметінің әр түрлі жақтары ресми құжаттарда, шетелдік және жергілікті жазбаша деректерде, халық шығармашылығында, тағы басқа туындыларда сипатталған.

Қазақ өлкесін Ресей империясының отарлау кезеңінде өлкедегі мемлекеттік құрылыс пен құқықтық қатынастардың әр түрлі қырлары әр деңгейде нақты және объективті суреттелген. Сонымен қатар, осы кезеңде көптеген әр түрлі сипаттаға, жанрдағы еңбектер өмірге келді.

Кеңес өкіметі түсында Қазақстандағы ұлттық мемлекеттілік мәселелері арнайы ғылыми және ғылыми-педагогикалык мекемелер тарапынан таптық және партиялық позицияда зерттелген болатын.

Қазіргі кезеңде ғалым-құқықтанушылар бұл бағыттағы жеткен ғылыми-зерттеу тәжірибесінің және теориялық білімнің деңгейінде еліміздің мемлекет және құқық тарихының объективті көрінісін қалпына келтіру мақсатында жұмыс істеуде.

1. 
   Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық тарихы курсынын пәні мен әдістері, мақсаты мен міндеттері және тарихнамасы.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының мемлекет және кұкық тарихы курсының пәні мен әдістері.
   
3. 
   Қазақстан Республикасыньщ мемлекет және құқык тарихы курсының мақсаттары мен міндеттері.
   
4. 
   Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық тарихының басқа заң пәндері жүйесіндегі алатын орны.
   

Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық тарихының басқа заң пәндері жүйесіндегі алатын орны.

1. 
   Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық тарихы курсынын пәні мен әдістері, мақсаты мен міндеттері және тарихнамасы.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының мемлекет және кұкық тарихы курсының пәні мен әдістері.
   
3. 
   Қазақстан Республикасыньщ мемлекет және құқык тарихы курсының мақсаттары мен міндеттері.
   
4. 
   Қазақстан Республикасының мемлекет және құқық тарихының басқа заң пәндері жүйесіндегі алатын орны.
   

Б.з.д. VIII—VII ғғ. темірдің пайда болуы мен өндірістің көшпелі түріне көшу Қазақстан жерінде өмір сүрген тайпалардың шаруашылығында күрделі өзгерістерге әкелді. Жетісуда сақ-үйсін, Арал өңірінде — қаңлы, Қазақстанның солтүстік-шығыс жағында ғұн, Батыс Қазақстанда алан этномәдени қауымдастықтар қалыптасты.

Қазақстан жеріндегі алғашқы мемлекеттік құрылымдар б.з.д. І мың. тайпалар одағы ретінде қалыптаса бастады.

Сөйтіп, Қазақстанда сақ-даха (масагет), сақ-рауки (тиграхауда) исседон аримаспа бірлестіктері пайда болды.

  Б.з.д. І мың. Ортасынан бастап Қазақстан жеріндегі көшпелі тайпалар “сақ” атауымен белгілі. Жазба деректердің мәліметі бойынша олар Қазақстанның барлық этникалық территориясында қоныстанып, бірнеше топқа бөлінген: оңтүстікте тиграхауда сақтары (грек деректерінде массагеттер, дон тайпалары), Бактрия мен Маржанада құрамына парасогда сақтары кірген хаумаварга сақтары.

Солтүстік шығыста — аримаспы, Орта Қазақстан — исседондар, Батыс савроматтар, Геродот бойынша савроматтардың аржағында “биіктаулардың етегінде”, оңтүстік шығыс Орал таулары болуы мүмкін, аргипей тайпалары өмір сүрген.

Сақ тайпалары мал шаруашылығының үш түрімен айналысты: көшпелі, жартылай көшпелі, отырықшы. Малдың негізгі түрі қой болды. Шаруашылықта және күнделікті тұрмыста жылқы жиі пайдаланылды, мұны археологиялық деректер де растайды. Сақ жауынгерлері мен көсемдерінің қабірін ашқанда жылқылардың сүйектері табылған. Асыл тұқымды жылқымен бірге қарапайым жылқылар да болды, олар аса биік емес, аяқтары қысқа, бірақ өте төзімді болды.

Бүгінгі күні көне көшпелілер өнерінің ескерткіштері Карпато-Дунай бассейінінен Тынық мұхит жағалауына дейінгі кең алқапта табылып отыр. Скиф-сібір аң стилін жасап дамытуда көне халықтар қатысты, олар: Дунай мен Балқандағы фракиялықтар, Оңтүстік Шығыс Европа скифтері, сармат пен совроматтар, Солтүстік Кавказдағы меоттар, Қазақстан мен Орта Азия сақ; массагет, дахи, исседондар, Оңтүстік Сібір мен монғолияның динлин мен ғұндары, Қытайдың солтүстік шығысындағы жун мен ди халықтары. Аң стилінің ең көне үлгілері б.з.д. І мың. ортасына (әр түрлі хронология бойынша б.з.д. IX—VІғғ.), ал ең кейінгілері б.з. алғашқы ғасырларына жатады. Кең ареалға таралған оны өнер үлгілері көне көшпелілер өнерінің стиль жағынан тұтастығын көрсетеді. Бұл тұтастық сүреттелген бейнелерден көрінеді, олар көп емес, жабайы аң мен құстық бірнеше түрі ғана. Кейбір жануарлардың бейнелері жиі қайталанып, символдарға айналып кеткен. Солардың ішінде үлкен мүйізді бұғы, бұралып жатқан мысық типтес жыртқыштар, тұмсықтары, көздері, қанаттары мен аяқтары өте үлкен жыртқыш құстар. Стильдік тұтастық аңдарды бейнелеу тәлімдерінен жүйесіндегі танымалдығында да білінеді. Ең алдымен аңдар белгілі бір бейнеде берілген: мысық типтес жыртқыштар дөңгелей бұрылған, аяқтарын жанына басып, мойындары соза жатқан т.б. Құстың немесе аңның кейбір дене мүшелері үлкейтіліп көрсетіледі: үлкен мүйіз, тұмсық, тырнақ тістері үлкен апандай ашылған ауыздар. Бүтін дененің орнына олардың кейбір мүшелері ғана көрсетілді. Негізгі бейнеге қосымша сүрет қосылды. Дене мен оның мүшелері шеңбер, элипс тәрізді қисық сызықтармен көрсетілді. Сөйтсе де, бұл аңдарды тез тани қоюға болады. Барлық бейнелер анық, шартты белгілеуге қарамастан аңдардың бейнелері реалисті түрде берілген. Скиф-сібір аң стилінің бастауын қола ғасырынан табу өте қиын. Ол негізінен фигура ретінде емес, ою түрінде болды. Аң бейнелері кездескенмен олар өте тұрпайы схемалық түрде ғана. Скиф-сібір аң стилінің пайда болуына дейін ерте шығыс өркениеттердің мың жылдық тарихи бар өнері болды.

1. 
   Сақ тайпалар одағының пайда болуы.
   
2. 
   Сақ тайпаларының мәдениеті және діни сенімдері.
   
3. 
   Сақ қоғамынан табылған ою-өрнек бұйымдары қандай стильде жасалған-?
   
4. 
   Қай сақ тайпалары Жетісуда мекендеді ?
   

1. 
   Б.з.д. ХХ-ХV ғ.ғ.
   
2. 
   Б.з.д. ХV-ХІІ ғ.ғ.
   
3. 
   Б.з.д. VІІІ- VІІ ғ.ғ.
   
4. 
   Б.з.д. ІV-ІІІ ғ.ғ.
   
5. 
   Б.з. І-ІІ ғ.ғ.
   

1. 
   Савроматтар, роксаландар, үйсіндер.
   
2. 
   Роксаландар, аландар, сирактар.
   
3. 
   Сирактар, аорстар, ғұндар.
   
4. 
   Ғұндар, апасиактар, роксаландар.
   
5. 
   Сирактар, қаңлылар, аорстар.
   

1. 
   Парсылармен;
   
2. 
   Ғундармен;
   
3. 
   Эфталлиттермен;
   
4. 
   Гректермен;
   
5. 
   Үйсіндермен.
   

1. 
   Тиграхауд сақтарын.
   
2. 
   Хаомаварга сақтарын.
   
3. 
   Массагеттерді.
   
4. 
   Аландарды.
   
5. 
   Савроматтарды.
   

1. 
   Хан;
   
2. 
   Гурхан;
   
3. 
   Патша;
   
4. 
   Елтебер;
   
5. 
   Қаған.
   

1. 
   Қазақстан аумағындағы алғашқы бірлестіктердің пайда болуы.
   
2. 
   Алғашқы қауымдық құрлыстың ыдырай бастауы және ерекше басқару органдарының пайда болуы: тайпалық кеңес, көсемдер және әскери көсемдер.
   
3. 
   Сақ-массагет тайпаларының әскери конфедерациясы.
   
4. 
   Сақ-массагеттердің қоғамдық құрылысының ерекшеліктері.
   
5. 
   Сақ тайпалар одағының пайда болуы.
   
6. 
   Сақ тайпаларының мәдениеті және діни сенімдері.
   
7. 
   Сақ қоғамынан табылған ою-өрнек бұйымдары қандай стильде жасалған-?
   
8. 
   Қай сақ тайпалары Жетісуда мекендеді ?
   

1. 
   Арал маңында;
   
2. 
   Балқашта;
   
3. 
   Еділ маңы;
   
4. 
   Оралда;
   
5. 
   Жетісу.
   

1. 
   Тиграхауд;
   
2. 
   Парадария;
   
3. 
   Хаумаварга;
   
4. 
   Арипаспа;
   
5. 
   Массагеттер.
   

1. 
   Б.з.д. 4 ғасырда;
   
2. 
   Б.з.д. 2 ғасырда;
   
3. 
   Б.з.д. 5 ғасырда;
   
4. 
   Б.з.д. 6 ғасырда;
   
5. 
   Б.з.д. 7 ғасырда.
   

1. 
   Сақтардың скифтермен әскери одақ құруы;
   
2. 
   Сақтардың скиф тайпасының құрамында болуы;
   
3. 
   Скифтердің сақтарға тәуелді болуы;
   
4. 
   Сақтардың скифтермен бір территорияда тұруы;
   
5. 
   Сақтардың скифтермен ұқсас болуы.
   

Ғұндардың империясы жоғарыдан төменге дейін түгелдей әскери және азаматгық биліктің жымдасқан үлгісі болды.Тәңірқұтының деспотиялық билігіне негізделген мемлекетгік аппарат тоқтаусыз жұмыс істеді.Оның үстіне Ғұндардың империясы аса бай мемлекет болды. Ғалымдардын есептеуі бойынша гүлденген дәуірде әр адамға 19 бас мал, күйзеліске ұшыраған кезде 5-9 бас малдан келген.Оның үстіне ғұндарға жаулап алған жерлерден алым-салық пен сыйлықтар үзіліссіз келіп жатты.

1. 
   Ежелгі ғұндардың империясы.
   
2. 
   Ежелгі ғұндардың империясының қалыптасуы.
   
3. 
   Мөденің жүргізген саяси-құқықтық және әскери реформалары.
   
4. 
   Ғұндардың басқару жүйесі.
   
5. 
   Тәңірқұтының (Шаньюдің) билігі. Ғұндардағы кеңес.
   
6. 
   Ғундардың салық жүйесі және әскери жүйесі.
   
7. 
   Ғұндардың құқықтық жүйесі: меншік, мұрагерлік, қылмыс, әскери және әмеңгерлік нормалар.
   
8. 
   Ғұндардың сырт мемлекеттермен қарым-қатынастары.
   

1. 
   Төр;
   
2. 
   Шаңырақ;
   
3. 
   Ошақ;
   
4. 
   Бұлақ маңы;
   
5. 
   Тау беткейі.
   

1. 
   Мөде;
   
2. 
   Чжи-Чжи;
   
3. 
   Аттила;
   
4. 
   Елұй Дашы;
   
5. 
   Үшелік.
   

1. 
   Қаналдар қазды;
   
2. 
   Еңауыр жұмыстар;
   
3. 
   Соғыста алдынғы шепке қойылды;
   
4. 
   Үй қызметшісі, бақташы, қолөнерші, жер жыртушы; +
   
5. 
   Құлдарды өлтіруші.
   

1. 
   парсы;
   
2. 
   иран;
   
3. 
   араб;
   
4. 
   ежелгі түрік;
   
5. 
   үнді иран.
   

1. 
   сақшылардан;
   
2. 
   жаяу әскерлерден;
   
3. 
   аралас әскер;
   
4. 
   атты әскер;
   
5. 
   найзашылар.
   

1. 
   Үйсін және Қанлы мемлекеттері.
   
2. 
   Үйсін мемлекетінің пайда болуы.
   
3. 
   Үйсін мемлекетінің басқару жүйесі.
   
4. 
   Қаңлы мемлекетінің қалыптасуы.
   
5. 
   Басқару жүйесі.
   
6. 
   Жабғу билігі.
   
7. 
   Үйсіндердегі меншік, мұрагерлік, неке - отбасы қатынастар.
   
8. 
   Күнбидің мәртебесі.
   
9. 
   Үйсіндердің әскери жүйесі.
   
10. 
    Қаңлылардың әдет заңы. Қаңлылардың әдет заңындағы: меншік, сауда-саттық, қылмыстық қатынастардың реттелу ерекшеліктері.
    

1. 
   Бет баќ дала;
   
2. 
   Ала тау;
   
3. 
   Жетісу;
   
4. 
   Сарыарќа;
   
5. 
   Ќара тау.
   

1. 
   Рим;
   
2. 
   Мидия;
   
3. 
   Қытай;
   
4. 
   Византия;
   
5. 
   Парфия.
   

1. 
   Массагеттер;
   
2. 
   Тиграхауда сақтары;
   
3. 
   Хауомаварга сақтары;
   
4. 
   Сарматтар;
   
5. 
   Исседондар.
   

1. 
   Түркістан;
   
2. 
   Қызылорда;
   
3. 
   Тараз;
   
4. 
   Ташкент;
   
5. 
   Талдықорған.
   

1. 
   Сыма Цянь;
   
2. 
   Хуан Чао;
   
3. 
   Сун зянь;
   
4. 
   Конфуций;
   
5. 
   Герадот.
   

Үйсін мемлекетінің басында “Күнбек” титулы бар билеушісі тұрды. Билік мұрагерлікпен қалып отырды. Б.з.д. 53ж. үйсін мемлекеті бөлінгеннен соң бір-біріне тәуелсіз Ұлы күнбек және кіші күнбек пайда болды. Билеушіден басқа сегіз категориядағы чиновниктер болған. Билеушінің көмекшісі дуглу титулын иемденіп, атқарушы биліктің басшысы болды. Одан төмен екі қолбасы, үш үлес билеушісі, оларды Онхо деп атады. Қолбасының көмекшілері дарту титулымен аталған. Одан басқа күнбектің орда істерін басқаратын, салық жинайтын, заңдардың орындалуын қадағалайтын шиновниктері болған.

Үйсін мемлекеті құрылғаннан бастап Ғұндарға тәуелді болды, бірақ ол одан тез босынып осы аймақта ең күшті мемлекетердің біріне айналды. Қытайлар ғұндарға қарсы одақтас іздеп үйсіндермен жақындасады да, үйсін күнбегіне өз ханшаларын ұзатады. Осыны уайымдап Ғұндар б.з.д. 80ж. үйсін мемлекетінің шығыс шекараларына шабуыл жасайды, ұзақ ұрыстардан соң Қытаймен үйсіндердің біріккен күштерінен жеңілді. Осыдан кейін Жетісу мен Аспан асты империя арасындағы байланыстар бұрынғыдан да күшейді. Қытай эмисарлары ашықтан-ашық үйсін мемлекетінің ішкі істеріне араласа бастады, ал бұл, өз кезегінде елде Хұндардың жақтастарының күшейюіне әкелді. Б.з.д. 60ж. билікке халықтың ішінде беделі жоқ, тек Қытай горнизондарына арқа сүйеген Найби келді. Оған қарсы билеуші рудан шыққан Өжет көтеріліс жасайды. Найби өлгенмен 15 мыңдық Қытай әскері Өжетті келісім жасауға мәжбүр етті. Б.з.д. 53ж. үйсін мемлекеті екіге бөлінді. Өжетке кіші күнбек титулы мен 40 мың шаңырақ тиді, Ұлы күнбек титулы мен 60 мың шаңырақты Қытайдың қойған адами Янгуйби еншіледі. Ұлы күнбектің ордасы Ыстықкөл жағасында болды, Кіші күнбектікі — елдің солтүстік жағында Жетісуда орналасты.

Үйсіндердің осыдан кейінгі тарихы Ұлы және кіші күнбектердің соғыстарына толы. Біріншісі Қытайға сенпе, екіншісі — Кангар мен Ғұндар сенді. Бірақ Ғұн империясы құлаған соң солтүстік үйсіндердің олармен ара қатысы нашарлап кетті. Б.з.д. 49ж. Өжет шекара бойындағы бірнеше ұрыстарда жеңілді. Б.з.д. 44ж. Ғұндар оңтүстік үйсіндерге шабуыл жасап, олардың астанасы Чигу қаласын тонап кетті. Бұл оқиға үйсіндердің Қытаймен жақындасуына әкеліп, бұл одақ б.з.д. 36ж. солтүстік Ғұндарға қарсы жорық жасады.

Б.з.д. 30ж. Ұлы және Кіші күнбектер арасындағы қатынас тағы да шиеленісті. Өжет өлген соң, оның орнын баласы Жини басты. Алайда Ұлы күнбек Силаби (б.з.д. 33—16ж) оны қуып жіберіп орнына өз адамын отырғызды. Силыби біршама үйсін мемлекетінің тұтастығын орнатты, бірге б.з.д. 17ж. Кіші күнбектін ағасы Уйжинжан оған қарсы соғыс бастады. Силаби өлтірілді Қытай әскерінің араласуы сәтсіз болды. Б.з.д. 12ж. Уйжинжан өлтірілді, оның кіші бауыры 80 мың үйсінмен Кангарларға кетіп екі күнбекке қарсы соғыс ашты.

Екі иелік те өз тәуелсіздіктерінен айрылып, Қытай наместниктерімен басқарылды.

1. 
   Үйсін және Қанлы мемлекеттері.
   
2. 
   Үйсін мемлекетінің пайда болуы.
   
3. 
   Үйсін мемлекетінің басқару жүйесі.
   
4. 
   Қаңлы мемлекетінің қалыптасуы.
   
5. 
   Басқару жүйесі.
   
6. 
   Жабғу билігі.
   
7. 
   Үйсіндердегі меншік, мұрагерлік, неке - отбасы қатынастар.
   
8. 
   Күнбидің мәртебесі.
   
9. 
   Үйсіндердің әскери жүйесі.
   
10. 
    Қаңлылардың әдет заңы. Қаңлылардың әдет заңындағы: меншік, сауда-саттық, қылмыстық қатынастардың реттелу ерекшеліктері.
    

1. 
   Бет баќ дала;
   
2. 
   Ала тау;
   
3. 
   Жетісу;
   
4. 
   Сарыарќа;
   
5. 
   Ќара тау.
   

1. 
   Рим;
   
2. 
   Мидия;
   
3. 
   Қытай;
   
4. 
   Византия;
   
5. 
   Парфия.
   

1. 
   Массагеттер;
   
2. 
   Тиграхауда сақтары;
   
3. 
   Хауомаварга сақтары;
   
4. 
   Сарматтар;
   
5. 
   Исседондар.
   

1. 
   Түркістан;
   
2. 
   Қызылорда;
   
3. 
   Тараз;
   
4. 
   Ташкент;
   
5. 
   Талдықорған.
   

1. 
   Сыма Цянь;
   
2. 
   Хуан Чао;
   
3. 
   Сун зянь;
   
4. 
   Конфуций;
   
5. 
   Герадот.
   

1. 
   Түркі қағанаты.
   
2. 
   Түркі қағанатының қалыптасуы.
   
3. 
   Түркі қағанатының батыс және Шығыс қағанат болып екіге жарылуы.
   
4. 
   Батыс Түркі кағанатының саяси құрылымы.
   
5. 
   Қағанның билігі. Қағанаттағы кеңес.
   
6. 
   Сот және әскери жүйесі.
   
7. 
   Мұқан қағанның басқару билігіне қатысты реформасы.
   
8. 
   Қоғамдық жүйесі.
   
9. 
   Қара-будандардың, таттардың, құлдардың жағдайы.
   
10. 
    Құқықтық жүйесі: меншік, мұрагерлік, әмеңгерлік т.б. нормалар.
    

1. 
   Баласағұн;
   
2. 
   Тараз;
   
3. 
   Суяб;
   
4. 
   Битянь;
   
5. 
   Фараб.
   

1. 
   603 жылы;
   
2. 
   505 жылы;
   
3. 
   604 жылы;
   
4. 
   708 жылы;
   
5. 
   504 жылы.
   

1. 
   Араб тілі;
   
2. 
   Қытай тілі;
   
3. 
   Соғды тілі;
   
4. 
   Парсы тілі;
   
5. 
   Грек тілі.
   

1. 
   Түрік қағанаты;
   
2. 
   Қазақ хандығы;
   
3. 
   Моңғол империясы;
   
4. 
   Моғолстан;
   
5. 
   Қарлұқ.
   

756ж. ішкі қырқыстар мен соғыстардан әлсіреген түркеш билігін қарлұқ тайпалары жеңіп алды.

Қарлұқ мемлекеті. Алтайдан Балқаш көлінің шығыс жағалауына дейінгі аймақта өмір сүрген Қарлұқ тайпалары Батыс және Шығыс Түрік қағанаттарына бағынды. 742 жылы Шығыс Түрік билігі үшін болған тайталаста жеңіліс тауып, Жетісу жеріне ауады. Билікке келген 756 жылдан бастап, келесі онжылдықта Қашғарияны, ал VIII ғ. аяғына қарай Ферғананы да жаулап өз билігін орнатты.

Қарлұқтардың мемлекеттік құрылысы үлестік тайпалық жүйенің дамыған түрі болды. Ал басқару түрі әскери — әкімшілік жүйесі бойынша жүргізілді. Қарлұқ билеушісі 840ж. дейін жабғы, осы жылдан бастап — Ұйғыр қағанатының құлауымен — ең жоғары билеуші — қаған лауазымын иеленді.

840 жылы Саманилер Испиджабты басып алды, бірақ басқару жүйесіне сол түрік әулеттері иелік етті. Саураннан Талас аймағына дейінгі жерді қамтып жатқан испиджаб аймағы арқылы ислам діні Жетісу аймақтарына тарала бастады. ІХ ғ. соңында Саманилерге қарсы соғысты Жетісу түріктері 904 ж. Мауереннахрға дейінгі жерді аз уақытқа болсада басып алып отырды.

Қарлұқ бірлестігіндегі тайпалардың жеке басқару жүйесі енді бір орталықтан басқаруға кері әсерін тигізіп отырды. Ішкі тартыстар 940 жылдары қарсыластардың жеңісіне алып келді.

1. 
   Түргеш және Қарлұқ қағанаттары.
   
2. 
   Түргеш қағанатының пайда болуы.
   
3. 
   Қарлұқ кағанатының құрылуы.
   
4. 
   Қарлұқ қағанатындағы үлестік-тайпалык жүйе.
   
5. 
   Үшліктің (Учжилә) жүргізген әкімшілік-аумақтық реформалары.
   
6. 
   үргештердің басқару жүйесі.
   
7. 
   Сары түргештер мен қара түргештердің күресі.
   
8. 
   Қарлұқ кағанатының құрылуы.
   
9. 
   Қарлұқтардың сыртқы саясаты.
   
10. 
    Қарлұқ қағанатының құлау себептері.
    

1. 
   Фараб;
   
2. 
   Суяб;
   
3. 
   Баласағұн;
   
4. 
   Тараз;
   
5. 
   Сығанақ.
   

1. 
   Түркістан.
   
2. 
   Сайрам.
   
3. 
   Шаш.
   
4. 
   Ақтөбе.
   
5. 
   Екіөгіз.
   

1. 
   Түрік қағанаты;
   
2. 
   Қазақ хандығы;
   
3. 
   Моңғол империясы;
   
4. 
   Моғолстан;
   
5. 
   Қарлұқ.
   

1. 
   Оғыз мемлекеті.
   
2. 
   Оғыз мемлекетінің қалыптасуы.
   
3. 
   Оғыз мемлекетінің билік жүйесі.
   
4. 
   Жабғудың билігі. Қанқаш. Көл-Еркін.
   
5. 
   Инал және атабектер.
   
6. 
   Сүйубашы (Сюбашы) - Оғыздардың әскери басшысы ретінде.
   
7. 
   Қатынның саяси билікке ықпалы.
   
8. 
   Оғыздардың заңдары.
   

Қарахан мемлекеті. Ортағасырлық мемлекеттердің дамыған кезеңі оныншы ғасырдың 40-шы жылдарында құрылған Қарахан мемлекетінен бастау алады. Жаңа атаудағы бұл мемлекет Жетісу аумағы мен Шығыс Қазақстанның бір бөлігінде қарлұқтар иелігіндегі жергілікті тайпалар бірлестігі негізінде қалыптасты. 912 жылы Сатұқ Боғрахан (915—955) Баласағұн билеушісін құлатып, өзін қаған деп жариялады. Хғ. аяғында қарахандар Бұхарды жаулап алып, бүкіл Сырдария аңғарын өз билігіне қаратты. ХІ—ХІІғғ. Қағанат шекарасы батыстағы Мауреннахрдан Шығыстағы қанғарға дейін жетті. Қарахандардың мемлекеттік құрылымы жердің үлестік жүйесінде құрылды. Ірі үлес орталықтары Тараз, Испиджаб және Баласағұнда болды.

ХІғ. 30—40-шы жылдарында Қағанат екі дербес мемлекетке бөлінді. Шығыс қағанатқа, орталығы Баласағұн мен Тараз, Шаш, Ферғана, Жетісу, Қашғар кірді. Ал, Батыс қағанатқа астанасы Бұқар қаласында болып, Мауереннахрмен қоса Ходжентке дейінгі жерлер енді Қағанаттардағы билік үшін күрестер, сыртқы күштердің мемлекетті басып алуына қолайлы жағдайлар туғызды. 1089 Селжұқтар Самарқанды алып Батыс қағанатты тәуелді етті. Шығыс қағанатты ХІІғ. бірінші жартысында жаулаған қарақытайлар, кейінірек қағанаттың қалған жерімен, Батыс қағанаттағы селжұқтармен қоса жеңіп өзіне қаратты. ХІІІғ. басында Хорезм мемлекетіне қарсы күресте Қарахан мемлекеті толық жойылды.

Қарахан мемлекеті қазақ жері тарихындағы орны ерекше мемлекет. Алдыңғы кезеңдегі мемлекеттерден бөлек, басқару жүйесіне көптеген жаңалықтар енгізді.

Мемлекет басшысы хақан мемлекетті әкімшілік басқару жүйесі арқылы басқарды. Басқару орталығы хан сарайында орналасып, көшпелі және отырықшы аудандардағы ерекшелікті ескеріп отырды. Мемлекетте әскери-лендік жүйенің ролі жоғары болды. Осыған дейін мемлекеттің пайдасына алынып келген салықтар ендігі жерде қағанның туыс жақындары арқылы жиналатын болды. Иқтамен қатар жер иеленудің үлескерлік (жалға беру) түрі де кең тарады.

Далалық аймақтағы көшпелі шаруашылық халқын басқару ру-тайпа басшылары мен олардың үстінен белгіленген бектер мен ілекхандар арқылы жүргізілді.

Қарахан мемлекетінің Шығыс бөлігінде көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығы, ал батыс бөлігіне егін шаруашылығы қатар дамыды. Қазақстанның оңтүстік, Жетісу аудандарында ертеден келе жатқан егіншілік дәстүр Маураннахр шаруашылығымен тығыз байланысқа түсіп, бір мемлекет аясындағы қос шаруашылық-көшпелі және отырықшы өзара ұштасып дамыды.

Экономикалық қатынастар мен сауданың дамуы мәдени-рухани байланыстармен өз жалғасын тапты. VII—VIIIғғ. Соғдылықтардың Жетісуға қоныс аударып түріктену процесі, енді, Қарахан тұсында соғдылықтардың түрік тілі, мәдениетімен етене араласуына алып келді. Екі түрлі халықтың сіңісіп түріктенуіне орталық билік пен ислам дінінің әсері көп болды. Қарахан мемлекетінің Қазақ тарихында ғана емес, жалпы Орталық Азия тарихындағы ерекшелігі, осы дәуір кезеңінде қағанат аясынан Әл-Фараби, Әл-Бируни, Ж.Баласағұни, Әбу Әли ибн Сина, Әл-Бозжани, М.Қашқари және басқа әлемдік өркениет дамуына орасан үлес қосқан ғұламалардың өмір сүруі. Бұл кездейсоқ құбылыс емес, мемлекеттің рухани-мәдени даму жетістігі.

1. 
   Қарахан мемлекеті.
   
2. 
   Қарахан мемлекетінің кұрылуы.
   
3. 
   Қарахан мемлекетіндегі басты екі тайпа - шігіл (жікіл) және яғмалардың саяси билікке ықпалы.
   
4. 
   Қарахан мемлекетінің саяси және әскери жүйесі.
   
5. 
   Саяси жүйеге діннің ықпалы.
   
6. 
   Қаржы және салық жүйесі.
   
7. 
   Қарахан мемлекетіндегі үлестік жүйе.
   
8. 
   Ихта институты. Коммендация.
   
9. 
   Қарахан мемлекетінің құқықтық жүйесі.
   

1. 
   Сауын;
   
2. 
   Зекет;
   
3. 
   Соғым;
   
4. 
   Ихта;
   
5. 
   Ұшыр.
   

1. 
   Қыпшақ;
   
2. 
   Қарахан;
   
3. 
   Найман;
   
4. 
   Түркеш;
   
5. 
   Қимақ.
   

1. 
   Түрік қағанаты;
   
2. 
   Қазақ хандығы;
   
3. 
   Моңғол империясы;
   
4. 
   Моғолстан;
   
5. 
   Қарлұқ.
   

1. 
   Баскактар.
   
2. 
   Ақсақалдар;
   
3. 
   Елтебер;
   
4. 
   Бұйрықтар;
   
5. 
   Ихтадар;
   

1. 
   Қимақ және Қыпшақ мемлекеттері.
   
2. 
   Қимак мемлекетінің қалыптасуы.
   
3. 
   Қимақтардағы ел басшысы лауазымының эволюциясы.
   
4. 
   Қыпшақ мемлекетінің тарих сахнасына шығуы.
   
5. 
   Қимақтардың әкімшілік-аумақтық бөлінісі.
   
6. 
   Қимақ мемлекетінің құлауы.
   
7. 
   Қыпшақ мемлекетінің тарих сахнасына шығуы.
   
8. 
   Қыпшақ мемлекетінің басқару жүйесі. Хан билігі.
   

1. 
   Бек;
   
2. 
   Мемлекет;
   
3. 
   Ислам;
   
4. 
   Хан;
   
5. 
   Төре;
   
6. 
   Каган;
   
7. 
   Султан;
   
8. 
   Масагетты;
   
9. 
   Қипшақ;
   
10. 
    Сақтар;
    

Сегіз оғыз деп аталған Найман тайпалар одағы VIIIғ. Жоғарғы Ертіс пен Орхон аралығында пайда болды. Рашид-ад-диннің еңбегінде Хғ-да наймандар тайпалық одақ құрып, бір бөлігі тау-тасты жерлерде, ал бір бөлігі далалық алқапты мекендеген. Қырғыз тайпаларын күйретіп, наймандар Ханғайдан Тарбағатайға дейінгі жерлерге ие болды. Батыста қаңлы, қыпшақтармен, Солтүстігі Енисейде, Оңтүстікте ұйғырлар, Шығысында шығыс Монғолиямен шектесті. Наймандар ұлыстардан құралып, әр ұлысты “хан” басқарды. Ұлыстың әскері негізінде жүздік, мыңдық, түмендік болып құрылды. Іс қағаздарында ұйғыр жазуын пайдаланып, құжаттар алтын мөрімен бекітілген. Найман мемлекетінің әлсіреуі мен күйреуі Таян ханның және оның інісі Бұйрұқ ханның кезеңіне сай келеді.

  Керейлер жайындағы алғашқы жазба мағлұмат Хғ. кездеседі. Керейлер ХІІ ғасырдың ІІ жартысында Алтай аумағы мен Монғолияға үстемдік еткен. Керейлердің этникалық одағы түрік тайпаларынан құралып, сонымен бірге қол астындағы монғол тілдес тайпаларда бірігіп отырған. Тайпалық одаққа кіретін шеп, байлау, қанлау, табарыт, албат атауларыда соны көрсетеді. Керей билеушілерінің екі астанасы болды, Орхон өзені бойындағы Қатынбалық қаласы және Хуанхэ өзенінің бойындағы оңтүстік астана Керей тайпалық одағының мемлекеттік құрылымы деңгейін “Ерке Төре” деп аталған заң, құқықтық нормалар жинағынан көреміз (Казин. Сокровенное сказание Т.1 М.-Л., 1941, 168б) Қағаздар ұйғыр жазуымен жазылған. Керейлер найман, монғол, қаңлы, танғұт, ұйғырлармен саяси және мәдени қатынас жүргізді. Кезінде Шыңғысханның өзі Тоғұрыс ханның көмегіне арқа сүйей болашақ империяның негізін қалады. ХІІІғ. басында керейлерде Шыңғыс ханның әскерінен жеңіліп, бір бөлігі Шығыс Қазақстанда қалып, қалған бөліктері Қазақстанның ішкі аймақтарына көшті.

1. 
   Найман және Керей улыстары.
   
2. 
   Найман және Керей ұлыстарының қалыптасуы.
   
3. 
   Наймандар мен Керейттердің басқару жүйесі.
   
4. 
   Наймандар мен Керейттердің басқару жүйесі.
   
5. 
   Құқықтық жүйесі.
   
6. 
   Найман және Керей ұлыстар.
   

1. 
   Шыңғыс хан империясының тарих сахнаеына шығуы.
   
2. 
   Шыңғыс хан империясының қоғамдық және саяси жүйесіне сипаттама.
   
3. 
   Алтын Орданың әкімшілік-аумақтық жүйесі.
   
4. 
   Алтын Орданың салық және құқықтық жүйесі.
   
5. 
   Көк Орда. Ақ Орда.
   
6. 
   Шыңғыс ханның саяси-құқықтық және әскери реформалары.
   
7. 
   Шыңғысханның Қазақстан аумағын жаулауы.
   

1. 
   Көк орда;
   
2. 
   Ақ орда;
   
3. 
   Ноғай ордасы;
   
4. 
   Моғолстан;
   
5. 
   Көшпелі өзбектер.
   

1. 
   Экологиялық жағдай;
   
2. 
   Әмір Темір шапқыншылығы;
   
3. 
   Алтын Орда шапқыншылығы;
   
4. 
   Экономикалық дағдарыс;
   
5. 
   Жоңғар шапқыншылығы.
   

1. 
   Тоқтамыс;
   
2. 
   Жәнібек;
   
3. 
   Орда Ежен;
   
4. 
   Қасым хан;
   
5. 
   Орыс хан.
   

1. 
   Дулаттар;
   
2. 
   Наймандар;
   
3. 
   Арғындар;
   
4. 
   Қыпшақтар;
   
5. 
   Маңғыттар.
   

Рашид ад-диннің (XIVғ.) айтуына қарағанда Жошы ұлысының шығыс бөлігін (сол қанатын) Жошының үлкен ұлы Орда (Орда Ежен, Орда Иген) әкесінің тірі кезінде еншіге алған. Әбілғазының (XVIIғ.) көрсетуі бойынша Ордаға бұл жерді кіші інісі Батый хан ХІІІ ғ. орта тұсында бөлген. Орданың мұрагерлері Батый ханның тұқымына сырттай тәуелді көрінгенімен, іс жүзінде олар өз ұлысының дербес билеушілері болды.

Ақ орда жері Алтын Ордадан алған тәуелсіздігінің нығаюы барысында XIVғ. екінші жартысына қарай қалыптасып, алғашында Жетісудың солтүстік шығыс бөлігі, Ертіс бойы, Ұлытау мен Кентау далаларын қамтыды. Ал Жайық, Ырғыз, Тобыл мен Сарысу өзендері аралығы, Арал теңізі төңірегі мен Сырдарияның төменгі сағасы Жошының тағы бір ұлы Шайбан ұлысына қарады.

ХІІІғ. орта тұсында Орда Еженнің ел басқарған ордасы Ертістің бойында және Алакөл көлінде болған. XIVғ. Орда Еженнің мұрагерлерінің билігі Шайбан ұлысына да тарайды, яғни бүгінгі Қазақстанның аумағын түгел қамтиды. Тек Жетісу өңірі ғана бұл кезде шағатайлық ұлысына, соңынан Мағолстанға қарайды. Ақ Орданың күшеюіне байланысты оның орталығы енді Қазақстанның оңтүстігіне, Сығанақ қаласына ауысады.

XIVғ. бас кезінен Орда Еженнің мұрагерлері Шағатайлықтармен Сыр бойы қалалары және Жетісу үшін күрес жүргізе бастайды. Ертістен сырдарияға шейін, Алтайдан Ұлытау және Аралға шейінгі аралықта қалыптасқан дәстүрлі мал шаруашылығына қуат бере отырып, Ақ Орда билеушілері сыр бойы, Талас, Шу және Ұлытау өңірлерінде отырықшы егіншілік пен мәдениеттің қайта жандануына ден қойды. Сығанақ, Отырар, сауран және Жентте бірақ жаңа құрылыстар өмірге келді, Ақ орда хандары өз аттарынан теңге құйғызды.

Орта Азия мен Хорезмнің қала, егіншілік және сауда аудандарымен байланыс орнатқан Ақ Орда хандары біртіндеп Алтын Орда билігінен алыстай бастайды да, XIVғ. алғашқы жартысында, яғни Ерзен және Мүбәрәк қожа (1320—1344жж.) хандар тұсында біржола дербестікке өтеді. Ақ Орданың күшеюі Ұрыс ханның билігіне тұс келеді (XIVғ. 60-70жж.). Тарихшы қадырғали би Қасымұлы Ұрыс ханды ақылды да батыл билеуші ретінде сипаттайды. Осы ханның тұсында қысқа мерзімге болса да Ақ Орданың билігі жеріне де тарайды.

XIVғ. соңғы ширегінде және XVғ. алғашқы ширегінде Ақ Орда Әмір Темірдің, оның мұрагерлерінің, ең ақыры шайбандықтардың шабуылдарына ұшырады. Тынымсыз әскери қақтығысулар нәтижесінде әлсіреген Ақ Орда жерінің үлкен бөлігін XVғ. 20-шы жылдарының соңына қарай шайбандықтар өздеріне бағындырды.

Мұсылман деректері Ақ Орданы билеген хандар шежіресін шамамен мынадай жүйеде береді: Орда Ежен, Сартақтай, Қойыншы, Баян, Сасы Бұқа, Ерзен, Мүбәрәк, Шымтай, Ұрыс хан, Құйыршық және Барақ.

Ақ Орда — Қазақстан жерінде манғолдар шабуылынан соң жергілікті этникалық негізде қалыптасқан алғашқы мемлекеттік құрылым.

Бұл жер ерте замандардан түркі тілі мен мәдениетіндегі, сондай-ақ осы тарихи кезеңде жолында тұрған қазақ ұлтының негізін құраған үйсін, қаңлы, қарлық маңғыт сияқты ортағасырлық елдердің, сондай-ақ басым бөлігі Шыңғыс хан шабуылы тұсында Қазақстанға іргелес оңтүстік-шығыс аудандардан және Алтайдан ығысқан жалайыр, найман, керей, арғын, қоңырат және басқа ірі тайпалық одақтардың атамекені болды.

1. 
   Шыңғыс хан империясының тарих сахнаеына шығуы.
   
2. 
   Шыңғыс хан империясының қоғамдық және саяси жүйесіне сипаттама.
   
3. 
   Алтын Орданың әкімшілік-аумақтық жүйесі.
   
4. 
   Алтын Орданың салық және құқықтық жүйесі.
   
5. 
   Көк Орда. Ақ Орда.
   
6. 
   Шыңғыс ханның саяси-құқықтық және әскери реформалары.
   
7. 
   Шыңғысханның Қазақстан аумағын жаулауы.
   

1. 
   Тоқтамыс;
   
2. 
   Жәнібек;
   
3. 
   Орда Ежен;
   
4. 
   Қасым хан;
   
5. 
   Орыс хан.
   

1. 
   Орыс хан;
   
2. 
   Жәнібек хан;
   
3. 
   Мөңке хан;
   
4. 
   Бөрке хан;
   
5. 
   Өзбек хан.
   

1. 
   Орыс княздықтары;
   
2. 
   Еділ болгарлары;
   
3. 
   Мәуереннахр мемлекеті;
   
4. 
   Болгар княздары;
   
5. 
   Қыпшақ хандығы.
   

1. 
   Отырар;
   
2. 
   Сығанақ;
   
3. 
   Яссы;
   
4. 
   Созақ;
   
5. 
   Сауран.
   

1. 
   “Түркілер”;
   
2. 
   “Татарлар”;
   
3. 
   “ Қыпшақтар”;
   
4. 
   “Моңғолдар”;
   
5. 
   “Маңғыттар”.
   

1. 
   Моғолстан мемлекеті.
   
2. 
   Моғолстан - дамыған ортағасырлық феодалдық мемлекет.
   
3. 
   Моғолстанның саяси жүйесі. Хан билігі. Атабектер және Ұлыс бектер.
   
4. 
   Хан кеңесі - мәжілісінің мәртебесі. Диван. Дарторлар, Найыб Жасауыл,
   
5. 
   Миршиакар, Хаким, Даруға т.б. Сүйырғал.
   
6. 
   Моғолстанның салық және құқықтық жүйесі.
   
7. 
   Әмір Болатшыға берілген артықшылық құқықтар.
   

1. 
   Алмалық;
   
2. 
   Баласағұн;
   
3. 
   Жент;
   
4. 
   Баршынкент;
   
5. 
   Ашнас.
   

1. 
   Дулат;
   
2. 
   Арғын;
   
3. 
   Керей;
   
4. 
   Үйсін;
   
5. 
   Қаңлы.
   

1. 
   Хан;
   
2. 
   Жабғу;
   
3. 
   Елтебер;
   
4. 
   Қаған;
   
5. 
   Ұлысбек.
   

1. 
   Ұлысбектер;
   
2. 
   Хандар;
   
3. 
   Елтеберлер;
   
4. 
   Жабғулар;
   
5. 
   Қағидалар.
   

1. 
   Тоғылық Темір;
   
2. 
   Ілияс Қожа;
   
3. 
   Қыдыр Қожа;
   
4. 
   Мухаммед хан;
   
5. 
   Уаис хан.
   

Ноғай Ордасының жер көлемі өзгеріп отырған. XVғ. Екінші жартысында ноғайлар Жайықтың сол жағалауынан асып өтіп, шығыс және оңтүстікке жылжыды. Сыр бойы қалалары үшін күрес және Мауреннахрға ықпалын арттыру жолында жүрген Әбілқайыр хан ноғайларға ешқандай да кедергі жасаған жоқ, қайта одақтастық пиғылда болды. Мұны пайдаланған ноғай билеушілері солтүстік-шығыста жайылымдарын Батыс Сібірге дейін жеткізді. Төменнің оңтүстік шығыс беті Ноғай даласы аталды. Сондай-ақ, ноғайлар көші ауық-ауық Сыр бойы мен Арал теңізі жағалауына шейін де жетіп жатты. Ноғайлардың сол кездегі билеушілері, Едіге бидің үрім-бұтағы Уақас би, Мұса мырза, Ямғұрчи және басқалары Әбілқайырға Сыр бойы қалаларын алуға көмек береді. Қазақ еліне тілі, салт-дәстүрі жақын ноғай жұрты қазақтармен жылы, одақтастық қатынаста болды. Алғашқы қазақ ханы Жәнібектің тұсында (XVғ.) қазақпен ноғай жылы, туыстық қатынаста болды. XVIғ. орта тұсында деректер Хақназар ханды “қазақтар мен ноғайлардың ханы” атады.

Ноғай ордасының этникалық құрамы төңірегіндегі түркі халықтарының, яғни олардың жеке ұлттық тұтастыққа көшкенге шейінгі құрамына ұқсас болды. Оның құрамына маңғыттардан басқа қыпшақ, қаңлы, қоңырат, найман, үйсін, қарлық, алшын, тама және басқа тайпалардың бөліктері енді. Әуелде этносаяси құрылым ретінде пайда болған Ноғай Ордасы негізінде кейінірек, яғни XVғ. соңына қарай ноғай халқы қалыптаса бастайды.

Ресейдің Қазан және Астрахан халықтарын өзіне қосып алған соң, XVIғ. екінші жартысына қарай Ноғай хандығының да тәуелсіз жағдайы әлсірей түсіп, ақыры бірнеше өзара тәуелсіз иеліктерге ыдырайды. Оның халқының бір бөлігі Кіші жүздің құрамына енді.

1. 
   Әбілхайыр хандығы және Ноғай ордасы.
   
2. 
   Әбілхайыр хандығының немесе көшпелі өзбек мемлекетінің тарих сахнасына шығуы.
   
3. 
   Хан билігінің күшеюі.
   
4. 
   Әбілхайыр хандығының басқару жүйесі. Салық жүйесі.
   
5. 
   Ноғай ордасының қүрылуы.
   
6. 
   Едіге және оның ұрпақтарының саяси жүйеге ықпалы.
   
7. 
   Ноғай ордасының басқару құрылымы. Билер. Мырзалар. арашылар.
   
8. 
   Мелдештер. Хандар мен нөкерлер.
   
9. 
   Ноғай ордасындағы Үлкен Кеңес және Кіші Кеңес. Нурадин. Кековат, Тайбура, Қарадуан.
   
10. 
    Ноғай ордасындағы қазақтар, саудагерлер және қүлдар.
    
11. 
    Ноғай ордасының сот және құқықтық жүйесі.
    

1. 
   Сырдария мен Амудария аралығы;
   
2. 
   Еділ мен Жайық аралығы;
   
3. 
   Сырдария мен Іле аралығы;
   
4. 
   Шу және Талас алқабы;
   
5. 
   Жайық пен Ертіс аралығы аумағын иеленді.
   

1. 
   Ақ орданы талқандады;
   
2. 
   Мәскеуді өртеді;
   
3. 
   Моғолстанға соғысқа аттанды;
   
4. 
   Киевті өртеді;
   
5. 
   Мәуереннахрға соғысқа аттанды.
   

1. 
   Әбілхайыр хандығы және Ноғай ордасы.
   
2. 
   Әбілхайыр хандығының немесе көшпелі өзбек мемлекетінің тарих сахнасына шығуы.
   
3. 
   Хан билігінің күшеюі.
   
4. 
   Әбілхайыр хандығының басқару жүйесі. Салық жүйесі.
   
5. 
   Ноғай ордасының қүрылуы.
   
6. 
   Едіге және оның ұрпақтарының саяси жүйеге ықпалы.
   
7. 
   Ноғай ордасының басқару құрылымы. Билер. Мырзалар. арашылар.
   
8. 
   Мелдештер. Хандар мен нөкерлер.
   
9. 
   Ноғай ордасындағы Үлкен Кеңес және Кіші Кеңес. Нурадин. Кековат, Тайбура, Қарадуан.
   
10. 
    Ноғай ордасындағы қазақтар, саудагерлер және қүлдар.
    
11. 
    Ноғай ордасының сот және құқықтық жүйесі.
    

1. 
   Сырдария мен Амудария аралығы;
   
2. 
   Еділ мен Жайық аралығы;
   
3. 
   Сырдария мен Іле аралығы;
   
4. 
   Шу және Талас алқабы;
   
5. 
   Жайық пен Ертіс аралығы аумағын иеленді.
   

1. 
   Ақ орданы талқандады;
   
2. 
   Мәскеуді өртеді;
   
3. 
   Моғолстанға соғысқа аттанды;
   
4. 
   Киевті өртеді;
   
5. 
   Мәуереннахрға соғысқа аттанды.
   

1. 
   Едіге;
   
2. 
   Жаңбыршы;
   
3. 
   Мұса Мырза;
   
4. 
   Уаққас би;
   
5. 
   Нуриддин;
   

1. 
   Баласағұн;
   
2. 
   Бұхара;
   
3. 
   Отырар;
   
4. 
   Түркістан;
   
5. 
   Ташкент.
   

Шамамен Хиджраның 870 жылы, яғни 1465—1466 жыл қазақ мемлекеттігің құрылған мезгілі ретінде қабылданған. Мұхаммед Хайдар бұл тарихи оқиғаны Жошы ұрпағы Керей хан мен Жәнібек сұлтан бастаған жұрттың Әбілқайыр ұлысынан бөліке көшіп, сол кезде Мағұлстанға қараған Шу бойындағы Қозыбашы атты мекенге келіп дербес хандықтың шаңырағын көтерулерімен байланыстырады. Өкінішке орай, хандар мен сұлтандардың қызметін қырағы бақылай отырған ортағасырлық деректер қара халықтың терең ортасынан бастау алған белсенді әрекеттерге самарқау қараған. Сондықтан да болу керек тарихи маңызы бар істерге келгенде қара халықтың шешуші қызметі мен рөлі қалтарыста қала береді, халық үнсіз тобырдың орнында жүреді.

Қазақ тарихына қатысты аса құнды деректерді айналымға қосқан тарихшы Мұхаммед Хандар “қазақ” есімін белгілі бір себептерге байланысты көрші елдердің бергендігін білдіріп, ал оның орныққан мезгілі ретінде XVғ. орта тұсын атайды.

XVғ. соңғы он жылдықтарында шайбанилар мен қазақ хандары арасындағы күрес Түркістан мен Қаратау өңірі қалалары үшін жүргендей көрінгенімен, шын мәнінде бұл күрес белгілі дәрежеде Орталық және Оңтүстік Қазақстан далалы аймақтарын мекендеген халықтарды да өз биліктеріне қарату үшін болған талас еді. Сондықтан да Жетісу, Түркістанның солтүстік бөлігін, Қаратау мен Сырдың төменгі ағысы өңірлерін билеген қазақ хандары, осы аймақтарға жалғасып жатқан дала халқын да біртіндеп өзіне қарата бастайды. Мұхаммед Шайбани болса бұл мезгілде Түркістанның тек оңтүстік бөлігін ғана иемденіп, одан ары ұзап шыға алған жоқ.

Қазақ қоғамының негізгі әлеуметтік және саяси ұяшығы қандас туысқандар ұжымы – қауым болды. Бірнеше қауымның бірігуі қауымдастықты құрды. Осындай бірнеше қауымдастықтан ұлыс құралды. Күнделікті өмірде жергілікті ру-тайпа, қауым билігінің тізгіні беделді ақсақалдар мен билердің қолында болды. Мұндай дәрежеге олар сайлау арқылы емес, ел мойындаған қызметі мен ақыл-парасаты, беделі арқылы жеткен. Хандық әскері хан, сұлтандардың тұрақты жасағынан және ұлыс қосынынан тұрды. Бір қауымнан, қауымдастықтан немесе ұлыстан жинақталған жауынгерлер өздерінің туы, ұранымен жеке қосындар құрды. Бейбіт уақытта хан мен сұлтан жасақтары ішкі тәртіпті сақтауға, салық жинау, дипломатиялық міндеттерді және тағы басқа ханның тапсырмаларын орындауға қызмет етті.

Жұртшылық заңы. Бұл тарау қауым және қауым аралық өзара көмек міндеттеріне, мереке мен сарай әдебі ережесіне арналған.

1. 
   Қазақ ордасының қоғамдық және саяси жүйесі.
   
2. 
   Қазақ ордасының құрылуы.
   
3. 
   Жәнібек пен Керей сұлтандар - қазақ ордасының негізін қалаушылар.
   
4. 
   Қазақ жүздерінің этникалық құрамы. Рулық ұрандар мен таңбалар.
   
5. 
   Қазақ Ордасының қоғамыдық құрылысы.
   
6. 
   «Ақ сүйектер» мен «Қара халықтың» жағдайы. Шаруалар, төлеңгіттер, құлдар.
   
7. 
   Қазақ Ордасының саяси құрылысы.
   
8. 
   Қазақ Ордасындағы саяси ұйымның негізгі билігі - ру.
   
9. 
   Ру мүшелерінің құқығы мен міндеттері. Хан билігі. Хан сайлау.
   
10. 
    Қазак игі-жақсыларының съезі. Билер кеңесі. Хан кеңесі. Билер. Сүлтандар.
    
11. 
    Батырлар.
    

1. 
   Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан;
   
2. 
   Ақ Орда мен Моғолстан;
   
3. 
   Әбілқайыр хандығы мен Ноғай Ордасы;
   
4. 
   Ақ Орда мен Ноғай ордасы;
   
5. 
   Моғолстан мен Ноғай Ордасы.
   

1. 
   Жәнібек пен Керей;
   
2. 
   Бұрындық пен Қасым;
   
3. 
   Әбілқайырмен Абылай;
   
4. 
   Жәнібек пен Қасым;
   
5. 
   Керей мен Бұрындық.
   

1. 
   Қаған;
   
2. 
   Хан;
   
3. 
   Илхан;
   
4. 
   Сұлтан;
   
5. 
   Билеуші.
   

1. 
   Салық жинаушы;
   
2. 
   Ел басқарушы;
   
3. 
   Әскер башы;
   
4. 
   Түмен басы;
   
5. 
   Хан билігі.
   

1. 
   Басқару міндетін;
   
2. 
   Салық жинау міндетін;
   
3. 
   Түменбасы;
   
4. 
   Хан сайлайды;
   
5. 
   Әскербасы.
   

1. 
   Қазақ ордасының қоғамдық және саяси жүйесі.
   
2. 
   Қазақ ордасының құрылуы.
   
3. 
   Жәнібек пен Керей сұлтандар - қазақ ордасының негізін қалаушылар.
   
4. 
   Қазақ жүздерінің этникалық құрамы. Рулық ұрандар мен таңбалар.
   
5. 
   Қазақ Ордасының қоғамыдық құрылысы.
   
6. 
   «Ақ сүйектер» мен «Қара халықтың» жағдайы. Шаруалар, төлеңгіттер, құлдар.
   
7. 
   Қазақ Ордасының саяси құрылысы.
   
8. 
   Қазақ Ордасындағы саяси ұйымның негізгі билігі - ру.
   
9. 
   Ру мүшелерінің құқығы мен міндеттері. Хан билігі. Хан сайлау.
   
10. 
    Қазак игі-жақсыларының съезі. Билер кеңесі. Хан кеңесі. Билер. Сүлтандар.
    
11. 
    Батырлар.
    

1. 
   Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан;
   
2. 
   Ақ Орда мен Моғолстан;
   
3. 
   Әбілқайыр хандығы мен Ноғай Ордасы;
   
4. 
   Ақ Орда мен Ноғай ордасы;
   
5. 
   Моғолстан мен Ноғай Ордасы.
   

1. 
   Жәнібек пен Керей;
   
2. 
   Бұрындық пен Қасым;
   
3. 
   Әбілқайырмен Абылай;
   
4. 
   Жәнібек пен Қасым;
   
5. 
   Керей мен Бұрындық.
   

1. 
   Қаған;
   
2. 
   Хан;
   
3. 
   Илхан;
   
4. 
   Сұлтан;
   
5. 
   Билеуші.
   

1. 
   Салық жинаушы;
   
2. 
   Ел басқарушы;
   
3. 
   Әскер башы;
   
4. 
   Түмен басы;
   
5. 
   Хан билігі.
   

1. 
   Басқару міндетін;
   
2. 
   Салық жинау міндетін;
   
3. 
   Түменбасы;
   
4. 
   Хан сайлайды;
   
5. 
   Әскербасы.
   

1. 
   әдет-ғұрыптар – адат;
   
2. 
   билер сотының практикасы (сот-процеденті);
   
3. 
   билер съездерінің ережелері;
   
4. 
   шариғат нормалары.
   

Қазақ қоғамында малға жеке меншік адат нормаларымен реттеліп отырды. Азаматтардың сатуға, айырбастауға, сыйлауға және мұраға қалдыра алатын мүлкінің бәрі де жеке меншік заттары болып табылды. Ал жерге жеке меншік XIX ғасырға дейін болмады.

Қазақ қоғамында келісім-шарттар ауызша жүргізілді. Келісім-шарт жүргізудің өз шарты болды. Келісім-шарт жасау уәде беру, ант ету, куәлердің алдында келісім жасау т.б. жолдар арқылы жасалды.

Келісім-шарттың ерекше түрі – айырбас. Айырбас заттарды қолма-қол ауыстырғанда жасалды. Айырбас немесе сауда жағдайында өлшем бірлігі ретінде мал есептелді. XIX ғасырға дейін ақша өлшем бірлігі ретінде пайдаланылмады.

Сауын, келісімнің ерекше түрі. Ауқатты адамдар кедей руластарына сүтін сауып пайдалану үшін малын берген. Сауын алған адам оны берген бай адамға жұмыс істеп беруі тиіс болды. Сауын кедей адамдардың аш-жалаңаш қалмауына себеп болды.

Жылу жинау. Жұтқа ұшыраған немесе стихиялық сипатқа ұшыраған қоғам мүшелеріне руластарының, ауылдастарының мал немесе мүліктей беретін жәрдемі. Жылу мүлкі қарыз болып есептелмеген.

Отбасы-неке әдет-ғұрып құқығы тереңірек зерттелген сала. Қазақ қоғамының негізі ру болса, рудың негізі отбасы болды. Отбасының басшысы ер адам болды. Қазақтардың үлкен отбасы әкенің, балалардың, тәуелді жақын туыстардың, малшылар мен құлдардың отбасынан тұрды. Бай феодалдардың әр әйелі бір отау, кейде ауыл болып тұрды. Мұндай жағдайда бірнеше ауылдар отбасылық-ауылдық қауымды құрды.

Мұраға қалдыру жазба және ауызша өсиет түрінде жасалды. Ауызша өсиет болғанда куәлер қатысқан. Әдет-ғұрып құқығы бойынша әке мұрасына иелік ететіндер оның балалары, әйелдері, аға-інілері, жақын туыстары болды.

Мұра ретінде мал, қыстау, үй-жай, ақша және жесір қалып отырған. Ертеректе мұраға тіпті құлдар мен күндер де қалдырылып отырған.

Адат бойынша қылмыстық істер мен азаматтық құқық бұзушылықтың арасы ерекше бөлінбеді. Қылмысты қазақтар «жаман іс», «жаман сөз» деп те атады. «Айыпкер» ретінде тек қылмыс істеген адам ғана емес, оның туыстары, руы да есептелді. Сондықтан қазақтар арсында бір адамның қылмысы үшін бүкіл рудың, туыстарының ұжымдық жауапкершілігі қарастырылды.

1. 
   ХҮ-ХҮІІІ ғ.ғ. Қазақ құқығы.
   
2. 
   Қазақ құқығының сипаттамасы және ерекшеліктері.
   
3. 
   Қазақ құқығындағы меншік қатынастары. Меншік түрлері.
   
4. 
   Қазақ құқығындағы міндеткерлік. Айырбас. Қарыз шарты.
   
5. 
   Рулық өзара көмек институты. Тамырлық және оның түрлері.
   
6. 
   Қазақтың неке және отбасы құқығының бастаулары.
   
7. 
   Әйелдердің құқықтық жағдайы.
   
8. 
   Көп әйел алушылық.
   
9. 
   Әмеңгерлік.
   
10. 
    Мүрагерлік.
    
11. 
    Қазақ құқығы бойынша мүліктік жауапкершілік.
    
12. 
    Қүн. Айып. Қазақ құқығындағы қылмыс пен жазаның түсінігі.
    
13. 
    Жаза жүйесі мен оның түрлері.
    
14. 
    Қылмыстың түрлері.
    
15. 
    Қазақ құқығы бойынша сот және сот ісін жүргізу.
    
16. 
    Қазақ құқығы жүйесіндегі барымтаның орны.
    
17. 
    Қазақ құқығының зерттелуі және оның негізгі кезеңдері.
    
18. 
    Қазақ құқығының демократиялық және ізгілік бастаулары.
    
19. 
    Қазақ құқығының ресми және биресми нысандары.
    
20. 
    Қазақ құқығының алғашқы жүйеленуі.
    
21. 
    Қасым ханның қасқа жолы.
    
22. 
    Есім ханның ескі жолы.
    
23. 
    Әз-Тәукенің «Жеті Жарғысы».
    

1. 
   Тәуке хан;
   
2. 
   Есім хан;
   
3. 
   Қасым хан;
   
4. 
   Абылай хан;
   
5. 
   Тәуекел хан.
   

1. 
   Ауыл;
   
2. 
   Ата-аймақ;
   
3. 
   Ру;
   
4. 
   Арыс;
   
5. 
   Ұлыс.
   

1. 
   Ақсақал;
   
2. 
   Ауылбасы;
   
3. 
   Би;
   
4. 
   Сұлтан;
   
5. 
   Бек.
   

1. 
   Би;
   
2. 
   Ақсақал;
   
3. 
   Сұлтан;
   
4. 
   Хан;
   
5. 
   Бек.
   

1. 
   Сұлтан;
   
2. 
   Ақсақал;
   
3. 
   Би;
   
4. 
   Хан;
   
5. 
   Бек.
   

1. 
   Хан;
   
2. 
   Ақсақал;
   
3. 
   Сұлтан;
   
4. 
   Би;
   
5. 
   Бек.
   

1. 
   Сауын;
   
2. 
   Асар;
   
3. 
   Борыш;
   
4. 
   Баж;
   
5. 
   Сыбаға.
   

1. 
   Асар;
   
2. 
   Жылу;
   
3. 
   Сауын;
   
4. 
   Борыш;
   
5. 
   Сыбаға.
   

1. 
   Жылу;
   
2. 
   Асар;
   
3. 
   Сыбаға;
   
4. 
   Сауын;
   
5. 
   Борыш.
   

1. 
   ХҮ-ХҮІІІ ғ.ғ. Қазақ құқығы.
   
2. 
   Қазақ құқығының сипаттамасы және ерекшеліктері.
   
3. 
   Қазақ құқығындағы меншік қатынастары. Меншік түрлері.
   
4. 
   Қазақ құқығындағы міндеткерлік. Айырбас. Қарыз шарты.
   
5. 
   Рулық өзара көмек институты. Тамырлық және оның түрлері.
   
6. 
   Қазақтың неке және отбасы құқығының бастаулары.
   
7. 
   Әйелдердің құқықтық жағдайы.
   
8. 
   Көп әйел алушылық.
   
9. 
   Әмеңгерлік.
   
10. 
    Мүрагерлік.
    
11. 
    Қазақ құқығы бойынша мүліктік жауапкершілік.
    
12. 
    Қүн. Айып. Қазақ құқығындағы қылмыс пен жазаның түсінігі.
    
13. 
    Жаза жүйесі мен оның түрлері.
    
14. 
    Қылмыстың түрлері.
    
15. 
    Қазақ құқығы бойынша сот және сот ісін жүргізу.
    
16. 
    Қазақ құқығы жүйесіндегі барымтаның орны.
    
17. 
    Қазақ құқығының зерттелуі және оның негізгі кезеңдері.
    
18. 
    Қазақ құқығының демократиялық және ізгілік бастаулары.
    
19. 
    Қазақ құқығының ресми және биресми нысандары.
    
20. 
    Қазақ құқығының алғашқы жүйеленуі.
    

1. 
   Қазақ құқығындағы міндеткерлік.
   
2. 
   Айырбас.
   
3. 
   Қарыз шарты.
   
4. 
   Неке;
   
5. 
   Отбасы;
   
6. 
   Әмеңгерлік.
   
7. 
   Мүрагерлік.
   
8. 
   Қазақ құқығы бойынша мүліктік жауапкершілік.
   
9. 
   Қүн.
   
10. 
    Айып.
    
11. 
    Қазақ құқығындағы қылмыс пен жазаның түсінігі.
    
12. 
    Жаза жүйесі мен оның түрлері.
    

Тәуке хан билігі тұсындағы Қазақ хандығының нығаюы, қазақтардың қырғыздармен және қарақалпақтармен одағы жоңғарлардың қазақ жеріндегі тегеуірінін уақытша әлсіретті. Олардың 1680 жылғы Оңтүстік Қазақстанға шабуылы кезінде Тәуке хан әскерімен болған Түркістан қаласы ғана тонаудан аман қалды. Жоңғар шапқыншылығы Қазақстанның оңтүстігіндегі қалалардың біртіндеп өмір сүруін тоқтатуының елеулі себептерінің бірі болды. Сонымен қатар жоңғар шапқыншылығы маңызды сауда жолдарын тоқтатты, бейбіт жұрттың шаруашылығына үлкен залал келтірді. Тоқтаусыз өзара қырқыс, Орта Азия билеушілерімен тұрақсыз қарым-қатынас Қазақстандағы ауыр экономикалық және саяси жағдайды тудырды. Қазақ хандығының әлсіреуі тек мемлекеттің тұтастығына ғана әсер етіп қойған жоқ, этникалық әсері болды. Билік, жайылымдық жер мен қалалар үшін талас-тартыс қоғамдық-мәдени дамуды баяулатты, мемлекеттікті нығайтуға және оның көмегімен халық пен оның жерін қорғауға кедергі жасады.

Тәуке хан ыдырай бастаған хандықта саяси ахуалды біршама қалпына келтірді. Ол хан билігін күшейтуге, сепаристік күштерді басуға, халықтың бірігуіне бірқатар шаралар қолданды. Оның тұсында құқық қорғау мен мемлекет құрылғысының негізгі қағидаларын белгіленген салт-дәстүр құқығының жинақ нормасы “Жеті жарғы” құрастырылды.

“Жеті Жарғы”. Саяси құрылымның өзгеруі қазақ қоғамының құқық базасын қайта қарастырудың қажеттілігін тудырды. Бұл жұмыс XVIІ ғасырдың басында жүрді де Тәуке хан тұсында “Жеті Жарғы” заңдар жинағында бекітілді. Бұл жинақ XVIІІ ғасыр басындағы белгілі билердің қатысуымен әзірленді және мынадай жеті негізгі тараулардан тұрды:

Жер дауы, мұнда жайылымдар мен суаттар туралы дауды шешу жолдары айтылған.

Неке құру және бұзу тәртібін, ерлі-зайыптылардың құқығы мен міндеттерін, жанұя мүшелерінің мүліктік құқығын белгілейтін жанұя-неке Заңы.

Әскери міндеткерлікті, қосындар құруды және әскери басшыларды сайлауды реттейтін әскери Заң.

Сот жүргізу тәртібін белгілейтін сот процесі жөнінде Ереже.

Кісі өлтіруден басқа әртүрлі қылмыстарды жазалауды анықтайтын қылмыстық Заң.

Кісі өлтіргені және ауыр дене жарақатын жасағаны үшін жазалауды анықтайтын құн жөніндегі Заң.

Жесірлер мен жетімдердің мүліктік және жеке құқығын, сонымен қатар оларға байланысты қауым мен марқұмның туысқандарының міндеттерін реттейтін Жесір дауы.

“Жеті Жарғыдан” басқа халықаралық құқық облысында Қасымның Кодексі де пайдаланылды. “Ереже” – билер құрылтайы ережесі және соттық оқиға, билер соты әрекеті жөнінде мағлұмат беретін әңгімелер – “Билер сөзі” Кодекске өзіндік толықтырулар болды.

Қазақ құқығының негізгі институты – жеке меншікке құқылық. Жайылым мен жыртылған жерлер руға, қауымға ортақ болды, мал жанұялық меншік болды. Қыстық жайылымдар мен шабындықтар ерекше қатаң бөлінді. Қазақтарда мынадай өзіндік міндетті құқық институты өмір сүрді: жылу, жұртшылық, асар және тағы басқа.

Қазақтардың неке формасы экономикалық базиске сәйкес болды. Некенің негізгі формасы бірнекелілік (моногамия) болды. Мүлікті сословие арасында көпнекелілік (полигамия) тарады. Жанұя-неке қатынасының ерекшеліктерінің бірі марқұмның әйелі күйеуінің бауырына көшетін салт-дәстүр – әмеңгерлік болды. Жетінші ұрпаққа дейін туысқандар арасында некеге тиым салынды. Ержеткен бала әке мүлкінің бөлігіне ие болуға құқығы болды. Белгілі бір жасқа келген соң балаларын жеке шаруашылыққа – отауға бөліп шығарды. Әкенің барлық шаруашылығы ол өлген соң шаңырақ иесі кіші ұлына тиесілі болды.

XV-XVII ғасырларда қазақ қоғамында азаматтық құқық пен қылмыстық құқық арасында шек болған жоқ. Қылмыс жөніндегі түсінік жаман іс, күнә түсінігімен астасып жатты. Қылмыс құқығында негізгі орынды кек қайтару заңы (қанды кек) алды. Көп жағдайда қанды кек құн төлеумен алмастырылды. Кейбір қылмыстарға айыптар салынды.

1. 
   Жеті Жарғы.
   
2. 
   Жеті жарғының өмірге келуінің алғы шарттары.
   
3. 
   Жеті жарғы заңының қабылдануы және оны түзудегі билердің рөлі.
   
4. 
   Жеті жарғы заңының бізге жетуі және оның нұсқалары.
   
5. 
   Жеті жарғы заңының құрылымы мен құрамы.
   
6. 
   Жеті жарғы бойынша неке және отбасы.
   
7. 
   Жеті жарғы бойынша қылмыс және жаза.
   
8. 
   Жеті жарғы бойынша сот және сот ісін жүргізудің ерекшеліктері.
   

1. 
   Тәуке хан;
   
2. 
   Есім хан;
   
3. 
   Қасым хан;
   
4. 
   Абылай хан;
   
5. 
   Тәуекел хан.
   

1. 
   Тәуке хан;
   
2. 
   Есім хан;
   
3. 
   Қасым хан;
   
4. 
   Абылай хан;
   
5. 
   Тәуекел хан.
   

1. 
   Ер адам құны -1000, әйелдің құны-500 қой;
   
2. 
   Ер адам құны -500, әйел құны-1000 қой;
   
3. 
   Ер адам құны -2000, әйел құны- 1000қой;
   
4. 
   Ер адам құны -3000. әйел құны-2000қой;
   
5. 
   ЕР адам құны -500, әйел құны -250 қой.
   

1. 
   Әйел зорлау;
   
2. 
   Ұрлық;
   
3. 
   Кісі өлтіру;
   
4. 
   Талап- тонау;
   
5. 
   Төбелес.
   

1. 
   Қазақстаннын Ресейге қосылуы және оның мемлекеттік-құқықтық салдары.
   
2. 
   Қазақстанның Ресейге косылуының саяси және құқықтық алғы шарттары.
   
3. 
   Кіші жүздің Ресейге қосылуы.
   
4. 
   1822 ж. «Сібір қырғыздары туралы жарғы».
   
5. 
   Кіші жүздегі хандық биліктің жойылуы. XIX ғ. 20-40 жылдардығы реформалар.
   
6. 
   1824 ж. «Орынбор қырғыздары туралы жарғы».
   
7. 
   1844 ж. «Орынбор кырғыздарын басқару туралы ереже».
   
8. 
   Игельстром реформасы.
   
9. 
   Кенесары Қасымұлының жүргізген реформалары.
   
10. 
    Кіші жүздегі 1803 ж. саяси дағдарыс.
    
11. 
    Бұл тарихи процестерді бағалаудағы казіргі кезеңдегі әртүрлі көзқарастар.
    
12. 
    Қазақ жүздеріндегі билікті шектеудің алғашкы нысандары.
    
13. 
    Орта жүздің Ресейге қосылуы.
    
14. 
    Абылай ханның ішкі және сыртқы саясаты.
    
15. 
    Бөкей ордасының құрылуы.
    
16. 
    Орта жүздегі хандық биліктің жойылуы.
    

1. 
   1731 ж. 9 ақпан;
   
2. 
   1731 ж. 19 ақпан;
   
3. 
   1731 ж. 9 қазан;
   
4. 
   1731 ж. 19 қазан;
   
5. 
   1731 ж. 29 қазан.
   

1. 
   Паритет;
   
2. 
   Қазақстан Ресейдің доминоны;
   
3. 
   Ресейдің Қазақстанға протектораты;
   
4. 
   Қазақстанның Ресейне протектораты;
   
5. 
   Үшінші тарапты бақылаушы ретінде тартумен вассалитет орнату.
   

1. 
   1730-1733 жж;
   
2. 
   1731-1732 жж;
   
3. 
   1731-1733 жж;
   
4. 
   1732-1733 жж;
   
5. 
   1733-1734 жж;
   

1. 
   1731 ж. 10 ақпан;
   
2. 
   1731 ж. 19 ақпан;
   
3. 
   1731 ж. 10 маусым;
   
4. 
   1731 ж. 10 қазан;
   
5. 
   1731 ж. 19 қазан.
   

1. 
   27 адам;
   
2. 
   29 адам;
   
3. 
   35 адам;
   
4. 
   37 адам;
   
5. 
   45 адам.
   

18 ғ. ортасынан патша үкіметі Жайық өзенін бойлай Жайық казактарының күшімен 14 қамал: Переволовцк, Чернорегенск, Татищев, Нижнеозерная, Рассыпная, Елек қалашығы, Жайық қалашығы, Сахарная, Калмыковск, Көш-Жайық, Кулагина, Тополев, Бақсай, Гурьев қамалдары салынып, бұл бекіністер тізбегі Жайық шебі деп аталды.

1734 ж. Жоғарғы Жайық қамалы салынған кезден бастап, Жоғарғы Жайық шебінің негізі қаланы бастады. Бұл Жайық қалашығынан Жоғарғы Жайық қамалына дейінгі бекіністерден тұрды.

18 ғ. 30-40 жж Жоғарғы Жаййық қамалынан Зверноголовск қамалына дейін 770 шақырымға созылған Үй шебін құру аяқталды. Ол Қарағай, Қаракөл, Усть-Уйск қамалдарынан тұрды. 1752 ж. Ново-Ишим шебі салынып бітті. Бұл шеп 540 шақырымға созылып,Үй шебін Ертіс шебімен жалғастырды. Бұған Зверноголовск, Покровск, Кабанья, Пресногорков қамалдары кірді. Осы кезде Красногорск дистанциясы мен Орск шебі кірді.

18 ғ. 50 жылдары ұзындығы (1684) 930 шақырымға созылған Ертіс шебін салу аяқталды. Оған Омбы, Железинск, Петропавл, Семей, Өскемен, Коряков, Ямышев т.б. қамалдар кірді.

Қамалдар салу мен отарлау қазақтардың дәстүрлі көші-қон жерлерінің бір бөлігін тартып алуға, олардың көлемін қысқартуға әкеліп соқтырды. Патша үкіметі жер мәселесінде отаршылдық шараларды біртіндеп жүзеге асырды.

1734 ж патша үкіметі қазақтардың Жайықтың оң жағалауына өтуіне тыйым салу туралы мәселені тұңғыш рет қойды.

1742 ж 19 қазанда Жайық өзені маңында,Жайық қалашығы мен салынып жатқан қамалдар маңында қазақтардың көшіп қонуына тыйым салатын жарлық шығарылды.

Жайық пен Еділ аралығында көшіп-қонып жүрген Қазақ ауылдарын Жайықтың сол жағалауына көшіруге бұйрық берілді. Бұл үшін Жайық атты казак әскерлерінен күшті әскер жасақтау, тіпті қазақтарға қарсы қалмақтардың әскери отрядтарын пайдалану бұйырылды, әрі қалмақтардың түсірген олжаларының өздеріне берілетінін айтып алдын-ала дәлелдендірілді. Қазақтардың Жайықтың оң жағалауына мал айдап өтпеу үшін патша үкіметі тіпті сорақылықпен 1747 ж күзде Каспийге дейінгі Жайықтың бір беткейіндегі далаларға өрт қойды. Бірақ бұл шаралардың бәрі қазақтардың жерге деген ұмтылысын, Жайықтың оң жақ бетіне өтуін тоқтата алмады. Жарлық жүзеге аспай қалды, үкімет амалсыздан қазақтардың Жайықтан өтуіне рұқсат беруге мәжбүр болды.

Бірақ 1756 ж 2 қыркүйекте қазақтардың Жайық жағасына малын жаюға алғаш рет ресми түрде шек қойылды. Ал1757 ж 24 желтоқсанда Кіші жүз ханы Нұралыға тапсырған орыс үкіметінің шешімдеріне қазақтардың Жайық өзенінен мал айдап өтуіне тыйым салу расталды.

1. 
   Қазақстаннын Ресейге қосылуы және оның мемлекеттік-құқықтық салдары.
   
2. 
   Қазақстанның Ресейге косылуының саяси және құқықтық алғы шарттары.
   
3. 
   Кіші жүздің Ресейге қосылуы.
   
4. 
   1822 ж. «Сібір қырғыздары туралы жарғы».
   
5. 
   Кіші жүздегі хандық биліктің жойылуы. XIX ғ. 20-40 жылдардығы реформалар.
   
6. 
   1824 ж. «Орынбор қырғыздары туралы жарғы».
   
7. 
   1844 ж. «Орынбор кырғыздарын басқару туралы ереже».
   
8. 
   Игельстром реформасы.
   
9. 
   Кенесары Қасымұлының жүргізген реформалары.
   
10. 
    Кіші жүздегі 1803 ж. саяси дағдарыс.
    
11. 
    Бұл тарихи процестерді бағалаудағы казіргі кезеңдегі әртүрлі көзқарастар.
    
12. 
    Қазақ жүздеріндегі билікті шектеудің алғашкы нысандары.
    
13. 
    Орта жүздің Ресейге қосылуы.
    
14. 
    Абылай ханның ішкі және сыртқы саясаты.
    
15. 
    Бөкей ордасының құрылуы.
    
16. 
    Орта жүздегі хандық биліктің жойылуы.
    

1. 
   XIX ғасырдың екіншісі жартысы мен XX ғасырдың басындағы Қазақстанның әкімшілік құрылысы және құқықтық жүйесі.
   
2. 
   Қазақстанның отар ел ретіндегі жағдайы.
   
3. 
   1867-1868 жылдардағы әкімшілік реформалар және 1886-1891 жылдардағы реформалар.
   
4. 
   Қазақ құқығына енген өзгерістер.
   
5. 
   Сот және сот ісін жүргізу.
   
6. 
   XX ғасырдың басындағы Қазақстанның әкімшілік-құқықтық жүйесі.
   
7. 
   I және II Мемлекеттік Думаға Қазақстаннан депуттатар сайлау.
   
8. 
   Бірінші Дүниежүзілік соғыс кезеңіндегі Қазақстан.
   
9. 
   «Алаш», «Үш-жүз» партияларының бағдарламалары. Алашорда үкіметінің құқықтық шаралары.
   

1. 
   Ұлы жүз;
   
2. 
   Кіші жүз;
   
3. 
   Орта жүз;
   
4. 
   Орта және Кіші жүз;
   
5. 
   Ұлы және Орта жүз.
   

1. 
   Сперанский;
   
2. 
   Эссен;
   
3. 
   С.Перовский;
   
4. 
   Д.Татищев;
   
5. 
   Е.Кириллов.
   

1. 
   Округ-аудан-ауыл;
   
2. 
   Округ-болыс-ауыл;
   
3. 
   Округ-уезд-ауыл;
   
4. 
   Облыс-уезд-ауыл;
   
5. 
   Облыс-болыс ауыл.
   

1. 
   10 жылға;
   
2. 
   7 жылға;
   
3. 
   5 жылға;
   
4. 
   3 жылға;
   
5. 
   1 жылға.
   

1. 
   Сұлтандар;
   
2. 
   Қожалар;
   
3. 
   Ақсақалдар;
   
4. 
   Ағамандар;
   
5. 
   Халық;
   

1. 
   Екі бөлікке: Батыс және Шығыс;
   
2. 
   Үш бөлікке: Батыс Орта Шығыс;
   
3. 
   Үш бөлікке: Байұлы, Әлімұлы, Бөкей;
   
4. 
   Төрт бөлікке: Батыс, Орта, Шығыс, Бөкей;
   
5. 
   Бес бөлікке: Батыс, Орта, Шығыс, Бөкей, Манғыстау.
   

Қазревком автономия құру ісімен қатар Қызыл Армия қазақ бөлімдерін құру ісін және армияны азық-түлікпен жабдықтау жұмыстарын атқарды. Білім, шаруашылықты қалпына келтіру, және сот ісін жұмыстарына да ревком қатысып отырды. Яғни, Қазақ өлкесін басқаруда революциялық комитет Орал мен Торғай облыстарының территориясында жоғарғы әскери және азаматтық билік орнатты.

1919ж. аяғынан — 1920ж. басы аралығында Қазақ кеңес автономиясын құру ісіне дайындық жүріп жатты. 1920ж. қаңтар айының басында Ақтөбеде Түркістан мен Сібірдің қазақ аудандарының депутаттарының қатынасуымен бірінші өлкелік кеңестік конференция өткізілді. 1920ж. тамыз айының басында Халық Комиссариатының ұлттар ісі жанында Қазревком, Сібірревком мен ТүрОАК өкілдерінің қатысуымен өткен отырыста қаралған негізгі мәселе Ақмола мен Семей облыстарын Қазақстанға қайтару ісі толығымен шешілді. 1920ж. 17 тамызда РКФСР халық комиссарлары Кеңесі Қырғыз (қазақ) кеңестік автономиялық социалистік республикасын құру туралы Декреттің жобасын қарап, 26 тамызда бұл декрет қабылданып, іске кірісті.

1920ж. 4—12 қазан аралығында Орынборда Қазақстан Кеңесінің Құрылтай съезі өтті. Орталық Атқару комитетіне басшы етіп С.Меңдешевты, Халық Комиссарлары Кеңесіне басшы етіп. Радус-Зеньковичті сайлады. Ресей құрамында, астанасы Орынбор қаласы болған Қазақ автономиясы жарияланды. 1920ж. қыркүйек айында осы жағдайға байланысты Орынбор губерниясы ҚАССР құрамына кірді.

1. 
   Қазақстандағы Қазан төңкерісінін жеңісі және Кеңес үкіметінін орнауы.
   
2. 
   Қазан төңкерісінің жеңісі және оның Қазақстан аумағында қабылдануы.
   
3. 
   Қазақстанда Кеңес өкіметінің орнығып, нығайуы.
   
4. 
   Шетел интервенциясы мен азаматтық соғыс кезеңіндегі Қазақстан.
   
5. 
   1919 ж. Қырғыз (қазақ) өлкесін басқару туралы революциялық комитетінің құрылуы.
   

1. 
   500 мыңнан аса және 8,5 млн аса құнарлы жерді иеленді;
   
2. 
   770 мыңдай және олар 9,7 млн аса құнарлы жерді иеленді;
   
3. 
   1 млн-ға жуық және олар 13,5 млн аса құнарлы жерді иелендң;
   
4. 
   1 млн 11 мың және олар 15,6 млн аса құнарлы жерді иеленді;
   
5. 
   2 млн-ға жуық және олар 25 млн аса құнарлы жерлерді иеленді.
   

1. 
   7 млн десятина;
   
2. 
   17 млн десятина;
   
3. 
   25 млн десятина;
   
4. 
   35 млн десятина;
   
5. 
   45 млн десятина.
   

1. 
   17 млн десятина;
   
2. 
   25 млн десятина;
   
3. 
   35 млн десятина;
   
4. 
   45 млн десятина;
   
5. 
   50 млн десятина.
   

1. 
   Жер мәселсі;
   
2. 
   Хан билігін жою;
   
3. 
   Салықтарға байланысты;
   
4. 
   Жергілікті шенеуліктердің сибайлас жемқорлығы;
   
5. 
   Үстем тап өкілдерінің озбырлығы.
   

1. 
   Қазақстанның автономиялық және одақтас республика ретіндегі әкімшілік-саяси және құқықтық жағдайы.
   
2. 
   Қазақ Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының құрылуы.
   
3. 
   Бірінші жалпықазақтық құрылтай съезі.
   
4. 
   ҚАКСР-нің еңбекшілерінің құқығы туралы Декларация.
   
5. 
   ҚАКСР-нің жоғарғы мемлекеттік билік және басқару органдары.
   
6. 
   ҚАКСР-нің алғашқы декреттері.
   
7. 
   РКФСР-дің құрамындағы ҚАКСР-дің құқықтық жағдайы.
   
8. 
   Қазакстанда кеңестік құқықтық жүйесінің қалыптасуы және дамуы.
   
9. 
   1926 ж. ҚАКСР-нің Конституциясының жобасы.
   
10. 
    Қазақстандағы отырықшылдандыру және үжымдастыру.
    
11. 
    Мемлекеттік құрылыс пен мемлекетгік басқаруды жетілдіру.
    
12. 
    ҚАКСР-нің одақтас республикаға айналуы.
    
13. 
    1937 ж. ҚазКСР-нің Конституциясы.
    
14. 
    Ұлы Отан соғысы жылдарының Қазақстандағы мемлекет пен құқық.
    

1. 
   Жерге жеке меншікті жойып, оны қазақтардың меншігіне өткізу және жерді сатуға тыйым салу;
   
2. 
   Жерді мемлекет қармағына алу және оны жеке тұлғаларға жалға беру сату;
   
3. 
   Қазақ шаруаларын орыс мұжықтарынан кем қылмай 15 десятинадан жер беру;
   
4. 
   Қазақтарға өз атамекені болғандықтан және шаруашылық ерекшеліктеріне байланысты 35 десятинадан жер беру;
   
5. 
   Қазақ еңбекшілерінен бұрын тартып алынған жерлердің бәрін қайтадан өздеріне қайтарып беру.
   

1. 
   500 мыңнан аса және 8,5 млн аса құнарлы жерді иеленді;
   
2. 
   770 мыңдай және олар 9,7 млн аса құнарлы жерді иеленді;
   
3. 
   1 млн-ға жуық және олар 13,5 млн аса құнарлы жерді иелендң;
   
4. 
   1 млн 11 мың және олар 15,6 млн аса құнарлы жерді иеленді;
   
5. 
   2 млн-ға жуық және олар 25 млн аса құнарлы жерлерді иеленді.
   

1. 
   7 млн десятина;
   
2. 
   17 млн десятина;
   
3. 
   25 млн десятина;
   
4. 
   35 млн десятина;
   
5. 
   45 млн десятина.
   

1. 
   17 млн десятина;
   
2. 
   25 млн десятина;
   
3. 
   35 млн десятина;
   
4. 
   45 млн десятина;
   
5. 
   50 млн десятина.
   

Тың игерудің алғашқы жылдарында 1954 жылғы құрғақшылықтан басқа жылдары бірқатар жетістіктер болды. 1956 жыл елде жақсы табысты жыл болды. Сол жылы егістіктен алынған өнім – 125 млн. тоннаны құрады, оның 50%-тін астық беретін совхоздар құрса, 50%-тін жаңадан игерілген жерлер берді. Тың игеру барысында табиғи тепе-теңдік бұзылды және жердің құнарлы топырағы желге ұшып, жер тозды (эрозияға ұшырады). Осындай жағдайға байланысты күрделі экологиялық мәселе туындады. 1960 жылдардың басына қарай құрғақшылық жылдар басталып, 1963 жылы өте құрғақшылық болып, мемлекет сыртқы елдерден 12 млн. тонна астықты 1 млрд. сомға сатып алды. Сөйтіп, тың игеру жылдары жердің құнарлығы жылдан-жылға нашарлады. Мысалы, 1954-1958жж. орташа көлемі 7,3 ц (га болса) 1961-1965жж. – 6,1 ц/га астық өнімінің мөлшерін ғана көрсетті.

Ауыл шаруашылығында МТС (машина-трактор станциялары) құру және техникаларды сатып алу колхоздар мен совхоздарға жүктелді. Сөйтіп, халыққа қажетті шаруашылықтың саласы деп, жүргізілген реформаға байланысты мекемелер құруға бет алды. Бірақ кейінгі уақытта колхоздардың жағдайы төмендеді, себебі техникаларды сатып алу және қорларды сақтау қиынға түсті. Бұл реформа техника мамандары механиктер мен механизаторлардың келуін талап етті, олардың келуіне байланысты ауыл шаруашылығындағы техника тұрақтары қысқарды. Қазақстанда техниканың кемуі негізінен тың және тыңайған жерлерді игерудің дағдарысқа ұшырауымен байланысты болды.

Тың және тыңайған жерлерді игеру жылдарында Қазақстан жерінде көлемді жерлердің жыртылуы, сол уақытта ауыл шаруашылығының дағдарысқа ұшырауына әсерін тигізді.

1. 
   1950-1990 жылдардағы Қазақстандағы мемлекеттік-құқықтық даму.
   
2. 
   Мемлекетік құрылым және мемлекеттік басқаруды дамытудың негізгі багьптары.
   
3. 
   Кеңестік кезеңдегі Қазакстанның аумақтық кейбір өзгерістері.
   
4. 
   Тың жерлерді игерудің мемлекеттік-құқықтық нысандары.
   
5. 
   Қазақстанда кеңестік құқық жүйесінің одан әрі дамуы.
   
6. 
   1978 ж. ҚазКСР-нің Конституциясы.
   

1. 
   Өндірісті автоматтандыру;
   
2. 
   Еңбекті механикаландыру;
   
3. 
   Өңдірісті электрлендіру;
   
4. 
   Өңдірісті роботтандыру;
   
5. 
   Жерді меморациялау.
   

1. 
   Филиппин, Малайзия, Непал, Бирма;
   
2. 
   Жапония, Оңтүстік Корея, Сингапур, Гонконг;
   
3. 
   Үндістан, Индонезия, Бирма, Непал, ҚХР;
   
4. 
   ҚХР, Тайланд, Пәкістан, Гонконг;
   
5. 
   Пәкістан, Оңтүстік Корея, Сингапур, Үндістан.
   

1. 
   1987 ж. 22 қыркүйек;
   
2. 
   1988 ж. 7 қазан;
   
3. 
   1986 ж. 22 тамыз;
   
4. 
   1991 ж. 16 желтоқсан;
   
5. 
   1990 ж. 28 қаңтар.
   

1. 
   баға айналымы;
   
2. 
   кіші кәсіптің дамуы;
   
3. 
   салық саясатының қалыптасуы;
   
4. 
   маркетингтің дамуы;
   
5. 
   сыртқы экономикалық байланыс.
   

1. 
   Қазақстан – тәуелсіз мемлекет ретінде және оның конституциялық – құқықтық дамуы.
   
2. 
   Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретіндегі қалыптасуындағы 1990ж.
   
3. 
   ҚазССР – нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларациясының тарихи- құқықтық маңызы.
   
4. 
   Қазақстан тәуелсіздігінің ресми жариялануы.
   
5. 
   Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігі туралы 1991 ж. Конституциялық заңы.
   
6. 
   Қазақстан тәуелсіздігінің Конституциялық негіздері.
   
7. 
   Қазақстан Республикасының 1993 ж. Конституциясына тарихи – құқықтық мінездеме.
   
8. 
   Қазақстан Республикасының 1995 ж. Конституциясының тарихи - құқықтық мәні.
   
9. 
   Қазакстан - 2030 бағдарламасы және Қазақстанның мемлекеттік-құкықтық дамуы.
   
10. 
    Қазақстанның мемлекеттік құрылысы мен құқықтық жүйесінің одан әрі дамуының басты бағыттары.
    

1. 
   1991 жылы 28 сәуірде;
   
2. 
   1991 жылы 28 тамызда;
   
3. 
   1991 жылы 28 қыркүйекте;
   
4. 
   1991 жылы 28 желтоқсанда;
   
5. 
   1991 жылы 28 қазанда.
   

1. Өзбекстан;

2. 
   Қырғыстан;
   
3. 
   Тәжікстан;
   
4. 
   Грузия;
   
5. 
   Азербайжан.
   

1. 
   7 желтоқсан 1991 ж.
   
2. 
   10 желтоқсан 1991 ж.
   
3. 
   15 желтоқсан 1991 ж.
   
4. 
   16 желтоқсан 1991 ж.
   
5. 
   7 желтоқсан 1990 ж.
   

1. 
   Тәжікстан, Өзбекстан;
   
2. 
   Өзбекстан, Қырғыстан;
   
3. 
   Өзбекстан, Пакистан;
   

6. 
   Иран, Пакистан;
   

4. 
   Тәжікстан, Иран.
   

1. 
   дамыған кәсіпкерлер;
   
2. 
   ғылыми техникалық кадырларды дайындау;
   
3. 
   оқушы жастар;
   
4. 
   орташа тап;
   
5. 
   шығармашылық зиялы қауым.
   

2. История государства и права КазССР. Часть 1. Алма-Ата. Мектеп. 1982.

3. История государства и права КазССР. Часть 2. Алма-Ата. Мектеп. 1984.

4. Маймақов Ғ. Қазақстанның саяси-кұқықтык тарихы. Алматы. Ғылым. 2000.

2.Зиманов С.З. Общественный строй казахов в первой половины XIX в. Алма-Ата. 1958.

3.Зиманов С.З. Политический строй Казахстана конца ХУІІІ и первой половины XIX веков. Алма-Ата. 1960.

4.Зиманов С.З., Өсеров Н. Қазақ әдет-ғұрып заңдарына шариаттың әсері Алматы. 1998.

5.Кенжалиев З.Ж. Көшпелі қазақ қоғамындағы дәстүрлі кұқықтық мәдениет. Алматы. Жеті Жарғы. 1997.

6.Күлтелеев Т.Н. Уголовное право казахов. Алма-Ата. 1995.

7.Қазақ әдет-ғүрып құқығының материалдары. Алматы. 1996.

8.Қазақтың ата заңдары; кұжаттар, деректер және зерттеулер -Древний мир права казахов 10-томдық - 1 том№ Алматы. Жеті Жарғы. 2001.

9.Қазақтың ата заңдары: құжаттар, деректер және зерттеулер -Древний мир права казахов 10-томдық-2 том. Алматы. Жеті Жарғы. 2003.

10. Қуандыков Б.Ж. Әйтеке бидің билік-шешімдері. Алматы. Өркениет. 2003.

11. Материалы по истории политического строя Казахстана. Том. 1. Алма-Ата. 1960.

12. Материалы по обычному праву казахов. Алматы. Жалын. 1998.

13. Өсеров Н. Жеті жарғы. Алматы. 1995.

14. Сапаргалиев Г.С. Карательная политика царизма в Казахстане. Алма-Ата. 1966.

15. Сартаев С.С. Образование и становление казахской советской государственности. Алма-Ата. 1960.

16. Созақбаев С. Тәуке хан. Жеті Жарғы. Алматы. Санат. 1994.