Жеткіншек жастағы балалардың ҚҰндылық бағдарларын қалыптастыру жолдары мұқият Айжан

Жеткіншек жастағы балалардың құндылық бағдарын қалыптастырудың замана ағымына ілескен зерттеу нәтижелері көрініс тауып отырғанын айтқан жөн. Ондағы басты түйін жеткіншек шақ барлық дүниені тез қабылда, сол арқылы тез бейімделетін шақ екені белгілі. Осыған орай, зерттеу тақырыбымызға байланысты Американың белгілі психологы Милтон Рокич осы саланы зерттеуі болып табылатын «Бағдарлық бағдар» әдісін ұсынсақ. Анығы атаулы зерттеу құндылық аспектілерін анықтайтын және түзететін жеке сынақ болып табылатындығы [10; 111]. Енді аталмыш зерттеуге тоқталып бірге көрейік. Ал зерттеу әдіснамасы бойынша алып айтқанда М. Рокич жеке көзқарасты талап еткен. Мұнда респондентке әрқайсысының 18 ұпайы бар құндылықтардың екі парағы арқылы жүргізген. Олар парақтарда немесе арнайы карталарда болуы мүмкін. Содан кейін пән барлық құндылықтарды оқып, керісінше, өзінің сериялық нөмірін құндылық жүйесіне сәйкес келтіреді. Көрсетілген мән неғұрлым маңызды деп қарауға болады. Енді бір сөзбен пайым еткенде дәрежесі соғұрлым жоғары болып табылады.

1. 
   Эмоциялық түс алған өрнегі бөлек жанданған өмір келбеті.
   
2. 
   Адамның дамуын көрсететін тағылым пен өмір жолындағы нәтиже.
   
3. 
   Абсолютті денсаулықтың нақты көрінісі.
   
4. 
   Адамға оң әсер етуші қызық жұмыстар .
   
5. 
   Табиғаттың көркем сұлулық қасиеттеріне жататын музыка һам поэзия әсері.
   
6. 
   Махаббат сезімі мен сүйіспеншілігі мол адам.
   
7. 
   Қаржылық тәуелсіздіктен ада болып нақ ақша беру.
   
8. 
   Мәңгілік және өмірлік достық.
   
9. 
   Қоғамды танудың өзі биік таным.
   
10. 
    Ең мықты кітаптарды оқу, саяхат жасау, үнемі жаңарып отыру.
    
11. 
    Толық адам болудың әлеуетін мейілінше орындау.
    
12. 
    Барлық жағынан жан-жақты даму.
    
13. 
    Жақсы ғұмыр кешудің жолдарын үйрену.
    
14. 
    Ой мен санадағы тәуелсіздік еркіндігі.
    
15. 
    Отбасы және үйдің маңыздылығы.
    
16. 
    Өзгелер үшін өзін арнаудың үздік үлгісі.
    
17. 
    Оқ бойы озық тұрудың шығармашылық ықпаллы.
    
18. 
    Танымның тереңдігі қабілеттеріне деген сенімділік.
    

Инструменталды құндылықтарды қарастырайық:

1. 
   Барша тәртіп пен дәлдіктің рөлі.
   
2. 
   Мейірімділік арқылы қоғамда өзін ұстай білу қабілеті.
   
3. 
   Бойда болатын ынталылық және үлкен сұраныс.
   
4. 
   Өмірден рахат алудың мүмкіндігі.
   
5. 
   Ерекше жауапкершілік пен тиімді мүмкіндік.
   
6. 
   Өзіне тән дара шешімдер қабылдау мүмкіндігі.
   
7. 
   Өзін және қалғандарын үнемі жақсарту үшін шөлділік.
   
8. 
   Кең ауқымды, білім, интеллект.
   
9. 
   Беру сезімі, уәде беру және беру қабілеті.
   
10. 
    Логика, рационализм, жалпы мағына.
    
11. 
    Өз еркіңізге мойынсұну мүмкіндігі.
    
12. 
    Ерлігі.
    
13. 
    Күрделі жағдайларда сенім.
    
14. 
    Төзімділік, басқалар үшін төзімділік, кешірім жасау мүмкіндігі.
    
15. 
    Басқа адамның көзқарасын ұстану қабілеті.
    
16. 
    Адалдық пен адалдық.
    
17. 
    Өнімділікпен жұмыс істеу қабілеті.
    
18. 
    Күтім жасау қабілеті.
    

Жеткіншек жас - бұл мінездің және тұтастай тұлғаның қалыптасуына әсер ететін құндылық бағдарлары жүйесінің қарқынды қалыптасу кезеңі. Бұл жас кезеңінде құндылық бағдарларын қалыптастыру үшін қажетті алғышарттардың пайда болуымен байланысты: тұжырымдамалық ойлауды игеру, жеткілікті моральдық тәжірибе жинақтау, әлеуметтік жағдайдың өзгеруі болады. Жеткіншек жас кезіндегі нанымдардың қалыптасуы моральдық құндылықтар жүйесінің қалыптасу сипатындағы айтарлықтай сапалы өзгерісті көрсетеді. Бұл жеткіншек кезеңінде қалыптасқан құндылық бағдарлары, адамның қоршаған шындықпен қарым-қатынасының ерекшеліктері мен сипатын анықтайды және сол арқылы оның мінез-құлқын белгілі бір дәрежеде анықтайды.