-дәріс Арам шөптерді жіктеу (классификациялау)

1.Біздің республикамызда 300-ге жуық түрі бар.Бұлардың ішінде 120 түрлі паразиттік арамшөп,оның ішінде 36 түрлі арам сояуды,80 түрлі сұңғыланы кездестіруге болады.Сонымен қатар,220түрлі жартылай паразитті арамшөптер өседі.Арамшөптер осындай көп болғандықтан оларды жіктеу қажет.

Қоректену жағынан алғанда барлық арамшөптер үш топқа бөлінеді.

Паразиттік емес арамшөптер вегетациялық ұзақтығына қарай екі топқа бөлінеді:

2.Аз жылдық арамшөптер дегеніміз – екі жылдан артық өмір сүрмейтін,соның ішінде бір-ақ рет тұқым беретін өсімдіктер.Олар тұқым арқылы көбейеді.

Аз жылдық арамшөптер вегетациялық ұзақтығына байланысты бес топқа бөлінеді:

1.Эфемерлер

2.Жаздық арамшөптер

3.Қыстап қалатын арамшөптер

4.Күздік арамшөптер

5.Екі жылдық арамшөптер.

Эфемерлер – вегетациялық мерзімі өте қысқа арам шөптер.олардың өсу мерзімінің ұзақтығы 45 – 60 күннен аспайды және бір маусым аралығында бірнеше тұқым бере алады.Бұлардың өкілі ретінде жұлдызшөпті атауға болады.

Жаздық арам шөптер деп ерте көктемде шығып күзге қарай өзінің вегетациясын аяқтайтын өсімдіктерді айтамыз.Олар көктеп шығу мерзіміне байланысты ерте және кеш шығатын арам шөптер болып екіге бөлінеді.

Ерте шығатын жаздық арам шөптер ерте көктемде пайда болып,егін жиналғанға дейін немесе мәдени өсімдіктермен бір мезгілде пісіп жетіледі.Бұларға қар сұлы,алабота ,жусан жапырақты ойран шөп тағы басқалары жатады.

Кеш шығатын жаздық арам шөптер топырақ әбден қазған кезде пайда болып,мәдени өсімдіктерден кеш пысып жетіледі.Олардың негізгі өкілдері:кәдімгі гүлтәжі,арам кенешөп,мысық құйрық,итқонақ және басқалары.

Қыстап қалатын арам шөптердің екі түрлі ерекше қасиеті бар.Егер ерте көктемде көктеп шықса,онда олар жаздық арам шөптер сияқты вегетациялын сол жылы аяқтайды.Ал егер олар кеш көктеп шықса,бұл ретте арам шөптер қыстап қалады да,келер жылы вегетациясын ерте аяқтайды.Қыстап қалатын арам шөптерге:ярутка,жұмыршақ және басқалар жатады.

Күздік арам шөптердің қыстап қалатын арам шөптерден айырмашылығы олардың өздерінің дамуы үшін қысқа маусымның төменгі температурасын қажет етеді.Өзінің көктеп шыққан мезгіліне қарамастан сабағын,гүлін,жемістерін тек келер жылы береді.Күздік арам шөптерге:күздік бидай арпабасы жатады.

Өзнің вегетациялық толық циклын екі жылдың ішінде аяқтайтын өсімдіктер екі жылдық арамшөптер деп аталады.

Көп жылдық арам шөптерді тамыр жүйесіне қарай мына топтарға бөлуге болады:кіндік тамырлы,шашақ тамырлы,бадана және түйнек тамырлы,өрмелегіш тамырлы,тамыр сабақты,атпа тамырлы.

Бадана және түйнек тамырлы арам шөптер.Бұлар негізіне вегетативтік мүшелері арқылы көбейеді.Бадана тамырлы арам шөптер баданалары арқылы,ал түйнек тамырлары жер астындағы жуан сабақтарының көмегімен көбейеді.

Өрмелегіш тамырлы арам шөптер.Бұл топтың арам шөптері төсемегі және тамыр өркендеріне көбейеді.Негізінен осы арам шөптер астық және техникалық дақылдардың,бір жылдық және көп жылдық мал азықтық шөптердің арасында өседі.Көп тараған түрлері өрмелегіш сарғалдақ,қазтабан,шырмауық бударасы болып табылады.

Тамырлы – сабақты арам шөптер – ең зиянды өсімдіктердің бірі.Олар вегетативтік жолмен дер асты тамыр сабағы арқылы көбейеді.Тамыр – сабақ дегеніміз – түрін өзгерткен жер астындағы сабақ,онда қыстап шығу үшін қоректенетін арам шөптер.Тамыр – сабақты арам шөптерге жатаған бидайық,жауқияқ,кәдімгі қамыс,құмай,дала қырықбуыны және т.б. жатады.