ПАСКАЛЬ ТІЛІНІҢ ОПЕРАТОРЛАРЫ

ПАСКАЛЬ ТІЛІНІҢ ОПЕРАТОРЛАРЫ

5. 
   Циклді ұйымдастыру: параметрмен және шарт алдындағы және шарттан кейінгі цикл
   
6. 
   Өткізу операторы
   
7. 
   Таңдау операторы.
   

Цикл дегеніміз – бірдей типті бірнеше рет орындалатын әрекет. Цикл денесі дегеніміз – бірнеше рет қайталану әрекетін денесі деп атаймыз.

Цикл денесінің бір рет орындалуы қадам деп аталады. Цикл шексіздікке ұмтылмауы үшін циклді басқару керек. Ол үшін арнайы өлшем – цикл параметрі қолданылады. Цикл параметрі (айнымалы) қадамман келесі қадамға өту кезіндегі мән өлшемі болып табылады. Ол циклдің басталуы мен аяқталуына қажет болады.

Паскаль бағдарламалау тілін құрушы Никлаус Вирт цилді ұйымдастырудың қажеттін не үшін деп тапты? Ыңғайлы болу үшін, қысқа, бағдарламаны орындаудың қарапайымдылығ үшін ойлап тапты.

Циклдің үшін түрі бар. Паскаль тілінде олардың үш түрлі жазылуы бар. Осы цилдердің өздерінің белгісі бар: «Әзірше» немесе «шарт алдында», «дейін» немесе «шарттан кейінгі », «параметрмен». Осы түрлер бір бірінен айырмашылығы бар, олардың әрқайсысы әртүрлі тапсырмалар классы үшін қолданылады.

Цклдің операторлары анықталған операторлардың қайталап орындалу үшін жазылады.

Егер қайталану саны алдын ала белгіленген болса, онда for операторы қолданылады. Кері жағдайда while немесе repeat операторын қолдануға болады.

Итеративті (қадам бойынша цикл)

Осы цикл типті бір рет берілген әрекетті орындайды. Параметрлі циклдің синтаксисі келесі болып табылады:

 

for <цикл параметрі > := <бастапқы мән > downto <соңғы мән > do

Келесі блок кестеде циклдің алгоритмі көрсетьілген:

  Циклдің денесінің операторы қарапайым болуы мүмкін, құрамды және бос болуы мүмкін. (Ол жағдайда Do кейін «;» бірден қойлады).

Егер цикл операторында downto кілттік сөзі қолданылса, онда әр қадам сайн бір бірлікке кішірейеді. Егер бастапқы мән соңғы мән бастапқы мәннен кіші болса онда for операторы орындалмайды

Екі соңғы мысалда қайталану саны компьютерде орыналасықан кодтаудан тәуелсіз болады.

1.    Басқарушы айнымалы (цикл параметрі) реттілік типтен тұруы керек. Бастапқы және соңғы мән реттілік типпен сәйкес болуы керек.

Егер параметр бүтін болса, онда параметр мәні бір бірлікке өседі. Егер параметрі символды болса, онда кодтық кестенің келесі символы таңдалады. Егер логикалық тип болса, онда келесі логикалық мән таңдалады. Кез-келген жағдайда параметр реттілік типтен тұруы керек.

For операторын орындағаннан кейін басқару айнымалысының мәні анықталмаған болып табылады.

1. 
   Итерация саны келесі формаула бойынша есептеледі: <операция саны > = <Соңғы мән > - <Бастапқы мән > +(-) 1
   
2. 
   for операторы орындалып бастағанда бастапқы және соңғы мән бір рет анықталады, және осы мәндер кері жағдайда барлық оператор кезінде қайталанады.
   

5. 
   Цикл параметрлері циклдің сыртында болса олар есептелмейді. Яғни анықталмаған болады.
   

For циклі келесі алгоритм бойынша орындалады:

1. 
   айнымалы-параметр бастапқы мәнге меншіктеледі;
   
2. 
     цикл денесі орындалады;
   
3. 
     айнымалы-параметр автоматты түрде 1- ге өседі, (егер to болса);
   
4. 
   егер параметр соңғы мәнге өссе онда циклдан шығу орындалады, әйтпесе 2 пуктқа өтеді.
   

Program Ex1;

Var

i: integer;

Begin

For i:=1 to 100 do s:=s+i*i;

Writeln(‘s=’, s)

End.

Program Ex2;

Var n, i : Byte;

N_Fact:LongInt;

Begin

ReadLn(n);

N_Fact:=1;

For i:=2 to n Do

Write(‘Факториал=’, N_Fact);

end.

Мысал 3. Келесі қосындыны есептеу керек s = 1/2+1/3+1/4+...+1/n.

 

Шарт алдындағы цикл

Циклдің шарты ақиқат болған жағдайға дейін орындалуы цикл денесі деп аталады. Циклдан шығу шарт жұмыс істемеген жағдайда циклдан шығуға болады. Демек, шарт оператордың қайталануымен басқарылады. Және булевтік тип болуы керек.

Егер шарт жалған болса, онда цикл денесі бір де бір рет орындалмайды. Шарт дұрыс берілмеген жағдайда цикл бір орында қалуы мүмкін. Ол жағдайда бағдарламаны Ctrl+C батырмасын басу арқылы тоқтатуға болады.

Сондықтан осы құрылымды байқап қолдану керек.

«Әзірше» циклінің құрылымы келесі түрде жазылады:

While <шарт> Do <оператор>;

Қазақша былай оқуға болады: «Операторы әзірше ақиқат болғанға дейін операторды орындау керек».

Осы жерде де шартты оператордың форматы сияқты оператор бір рет орындалады. Егер бірнеше әрекетті орындау керек болса, онда құрамды оператор қолданылады. Оператордың форматы келесі түрде жазылады:

Begin

<оператор2>;

<оператор3>;

. . .

1. 
   Циклді орындаудың алдында барлық мәндер үшін бастапқы мәнге меншіктелуі керек (әйтпесе есептеу дұрыс шықпайды). Ол әрекеттегідей шартта есептеуге қатысты айнымалыға байланысты болады;
   
2. 
   Бағдарлама бір орында тұрып қалмауы үшін (оператор) циклдің шартының орындалуына әсер етуі керек;
   
3. 
   Цикл айнымалысы цикл ішінде өзгеруі керек;
   
4. 
   циклдің сыртындағы айнымалы өз мәнін сақтайды.
   
5. 
   Цикл айнымалысы кез-келген сандық типті ала алады.
   

Program Ex1;

Var

i: integer;

Begin

While i<=100 do begin

s:=s+i*i;

i:=i+1;

Writeln(‘s=’, s)

End.

Мысал 2. Факториал мәнін табу керек N!= 1*2*3*4*5*…*N

Program Ex2;

Var n, i : Byte;

N_Fact:LongInt;

Begin

ReadLn(n);

N_Fact:=1;

i:=2;

While i<= n Do Begin

Inc(i);

Write(‘Факториал=’, N_Fact);

end.

Есептеу кезінде нәтиженің типін дұрыс таңдай алу керек. Ол әсіресе айнамылға байланысты болады.

Program Ex3;

Var s, x: integer;

Begin

While x<300 do

Begin

If x mod5<>0 then s:=s+x;

End;

End.

Алдыңғы циклдан бұл циклдің айырмашылығы циклді тексеру алдында орналаспайды, ол циклдан кейін шарттан кейін орналасады. Сондықтан цикл «дейін» деп аталады. Ол әрі «шарттан кейнігі» болып табылады, ал «Әзірше» - «шарт алдында ».

Егер цикл шарты басынан ақиқат болса, онда цикл бәрібір бір рет орындалады. Сондықтан бағдарламалауда осы екі түр бір-бірін біріктірмейді.

Шарттан кейінгі цикл синтаксисі келесідей жазылады:

Repeat

<Оператор1>;

<Оператор2>;

...

<ОператорN>;

Until <циклдан шығу шарты >;

Осы жерде құрылымдық операторды қолдануды талап етпейді, сондықтан қызметші сөздер Repeat және Until операторлық жақшалар болып табылады.

repeat және until резервті сөздер арасындағы операторлар логикалық өрнек ақиқат болғанға дейін тізбекті орындалады.

Аталған цикл кезекті итерация алгоритмі тексеріліп болғаннан кейін қолданылады. Сондықтан цикл денесі үнемі бір рет орындалады. Бұның мәні есептеудің бірінші қадамында байқалады, әрі қарай цил өзін While сияқты орындайды.

Келесі блок-кестеде осы циклдің алгоритмі көрсетлген: