Мемлекеттік тілде оқымайтын мектептерге арналған

аралыңта оңушы 4 ж ағдаятқа байланысты 400 сөз білуі 
fide. Олар:
1) ойынға байланысты сөздер;
2) там ақңа байланысты сөздер;
3) сабаңңа байланысты сөздер; 
_
4) киімге байланысты сөздер.
IV 
сынынтан бастап ңазақ тілі сабағында өріп, дыбыс, 
буын, түбір т.б. грамматикалың үғымдар беріледі. Орыс 
мектебінде I-IV сынып аралығында ңазаң тілінен 9 да- 
уысты дыбыс үйретіледі. Олар: 
а, э, ы, і, ц, у, о, ө, е
жөне 
санға байланысты 21 сөз. 0-ден 9-ға дейінгі сандар және 
100-1000 сандары. Түс атауларына байланысты 7 түс білу- 
лері керек. Олар: ақ, ңара, ңы зы л, көк, сары, ж асы л, 
қоңыр. Оған ңоса екі түс — сүр, ала деген түстерді үйре- 
теді.
II 
сынып оқулы ғы нда білім мазмүны , оңулы қтағы
ж үйелі тақы рынтар желісі сөйлеу жөне таным өрекет- 
терінің негізінде ңалы птасты ры лы п, технологияны ң 
басты өзгешелігі арңылы тіл үйренуге, ңарым-қатынас 
жасауға, алған білімін өмірде пайдалануға, танып білу- 
ге талпыныстың пайда болуына жетелейтін коммуника- 
тивтік үстаным басшылыңңа алынған.
Тілдік қатынас - адамның ойлау, пайымдау, сөйлеу, 
тыңдау, түсіну, айту, пікірлесу өрекеттеріне тікелей қа- 
тысты ңүбылыс. Сондыңтан әдістеме педагогика ғылым- 
дарының докторы, профессор Ф.Оразбаеваның Тілдік 
катынас: теориясы және өдістемесі” атты еңбегінде түжы- 
рымдалған сөйлесім өрекетінің түрлеріне байланысты 
ғылыми үғымдарға сүйеніп жазылды.
Олар:
1, Оңылым. 
4.А йты лы м .
2
Ж азы лы м . 
5. Тілдесім.
3. Тыңдалым. 
6. Оңылым.
Оқу сабагы ны ң негізгі м індеті - сөзді, соз тіркес- 
терін, сөйлемді, мөтінді дүрыс оңи білуге үйрету. II сы­
ныпта қазақ тіліне төн дыбыстарды қайталап алғаннан 
кейін оқуш ы ларды ң оңу қабілетін сөз тіркестері мен
39

сө й л ем д ер д і д ү р ы с о ң у ға б а ғ ы т т а у к е р е к . Ш ағы н
мөтіндерді де біртіндеп оңуға баулып, оңу техникасы н 
ж олға ңою м үғалім нің ең үлкен м індеті. Оңу арқы лы
оңушыны ойлана білуге, оқығанын түсіне білуге, маз- 
мүнын өз сөзімен қы сқаш а айта білуге үйрету. Мөтін оңу 
сабаң сайын 10-15 минуттан кем болмағаны жөн. Оқушы- 
ларға талапқа сай оңу дағдысын қалы птасты руда мөтін- 
нің алатын орны ерекше, сондыңтан мөтін өр сабақта өз 
орнын алу қаж ет. Мөтін оқу арқы лы мәнерлеп оқуды, 
тездетіп оңуды дүры с ж о л ға ңою ға болады . М өтінді 
оқы туға қойылатын талаптардың ең бастысы - түсініп 
оқу. Түсініп оңу мен ж ы лдам мөнерлеп оқу бір-бірімен 
ты ғы з байланы сты , бірін-бірі толы ңты ры п оты раты н 
жүмыстар.
Ж азы лы м . II сыныпта заттың атын білдіретін сөздер,
көм екш і есімдер, затты ң ңим ы лы н білдіретін сөздер,
көптік ж алғау, затты ң санын білдіретін сөздер сияқты
грамматикалы ң тақырыптардан ңарапайы м түсініктер 
беріле бастайды.
Е реж елер п р а к т и к а л ы ң ж олм ен тү сін д ір іл ген н ен
кей ін оны ң ж азы л у ереж елері де түсін діріліп , ж азба 
ж үмыстары арңылы тексеріліп отырады. Бастауыш сы ­
ны п тар дан бастап қарап ай ы м сөйлем ңүрау үлгілері 
беріліп, сөйлемді дүрыс қүрай білу дағдыларын ңалып- 
тасты ра беру кер ек .
Тіл үйренуге ңатысты ж азы лы м дағдылары н II сы ­
ныпта ңазақ тіліне тән дыбыстарды ңайталаумен жалғас- 
тырған тиімді әрі ыңғай л ы . Көп нүктенің орнына керекті 
өріпті, сөзді қойып, сүраққа ж ауап ж аз, сызба бойынша 
сөз тіркесін ңүрап ж аз, суреттердің атаулары н дүрыс 
тауып, сөйлемдерді ж аз сияқты ж атты ғулар бірін-бірі 
жалғастырып отырады. Осы сияқты жүмыстардың бірі —
көш іріп ж азу. Бүл ж үмыстың мақсаты — оқуш ыларды 
орыс тіліндегідей қазақ тілінде де тақтадан, оңулыңтан
Д Ү Р ы с
көш іріп ж аза білуін тексеру. II сыныпта кең та- 
раған жазба жүмысының бір түрі — сөздік диктант. Сөз- 
ДІк диктант - оқуш ылардың сөздік қорын, сауаттылы-
40

ғын тексеру маңеатымен жүргізілетін тексеру жүмысы. 
Тек белсенді лексикадан түратын бүл диктанттағы сөз 
саны сы ны птан-сы ны пқа аңы лға қонымды мөлшерде 
көбейе береді. Әрине өр модульге, тақырыпқа байланыс­
ты диктантты ң түрлерін алмастырып түру қаж ет. Әр 
жазба жүмысынан кейін қатемен жүмыс жасауды мін- 
детті түрде өткізу керек.
Т ы ңдалы м . Ты ңдалы м өрекетінің ең басты мөні -
оқуш ылар арасындағы қарым-қатынасты жүзеге асыра- 
тын тілдік түлғаларды тыңдау, есту арқылы ңабылдау 
жөне үғу. Тіл үйренуде тыңдалымның маңызы мен ерек- 
шелігін белгілейтін ең басты көрсеткіш - тыңдалымға 
арналған мәтін. Мөтіннің мазмүнын тольщ түсіну оның 
қүрамындағы таныс емес тіркестердің болмауын қаж ет 
етеді. Болған жағдайда да таныс емес сөздер 
2%
-дан ас- 
пау керек. Оқушы мүндағы әрбір ж еке аңпаратты ңаже- 
тіне сай пайдаланы п, сөйлесім әрекетінде қолданады, 
ж аттайды , ж азы п алады. Сондыктан берілген тақырып 
оңушыға таныс материалдан ж инақталған жөн. Мөтінге 
ңатысты орындалатын жүмыстар нақты лы , аны қ бері- 
луі керек. Сол сияқты тыңдалым нөтижелі болуы үшін 
акустикалы ң ережелерді дүрыс меңгеру ңаж ет. Олар : а) 
сөйлемнің фонетикалы қ нормасының сақталуы; ө) сөз 
бен д ау ы сты ң ы рғағы ; б) ек п ін мен дауы с ы рғағы н 
дүрыс ңою; в) сөйлем мен сөйлем арасындағы үзіліс.
Тыңд алым өрекетінің нәтиже лі болуы өр түрлі техни- 
калы ң пластинкалар, таспа ленталар, бейнетаспалар, т.б. 
пайдалануға да байланысты. Тыңдалым нроцесінің қан- 
ш алы қты нөтижелі болғанын оқуш ылар арасында тест 
арқы лы бақылауға болады. Оңушының қазаң тіліне төн 
ды бы старды , сөздерді, сөз тіркестерін , сөйлемдерді, 
мөтінді дүрыс ңабылдай білуі мүғалімнің үлкен шебер-
лігіне байланысты.
Айтылым. Айтылым - тілдік қатынас барысында адам-
ның өз ойын ж ары ңңа шығару процесі. Ол ауызша сөй- 
лемнің нәтижесінде іске асады. Қ азақ тілінде сөйлеуге 
үйрету салалы болуы үшін мүғалім төмендегі жағдайлар- 
ды ескеру керек.
41

1. Қоршаған орта, ж ағдайды ң өсері.
2. Ж еке түлғаны ң ңабілетін ескеру.
3. Сөйлеудің түпкі мақсатын айңындау.
А йтылым өрекетінің іске асуына диалогтың сөйлесу
көп мүм кіндік жасайды. Сондыңтан мүғалім әр сабаңқа 
әр модульдің ңүрамына топ пен топтың арасында, жүп 
пен ж үпты ң арасында өр түрлі ж ағдаятты түрде диалог- 
тар үйымдастыруы керек.
II сынып оңуш ыларына берілген сөйлесу үлгісі:
"Менің отбасы м ” тақы ры бы
- Сенің аты ң кім? - Менің атым - Ғалия.
- Сен неш інш і сыныпта оқисың? — Мен екінш і сы ­
ныпта оңимын. 
|Щ I I Ш . ‘ 
\
- Сенің отбасыңда неше адам бар? — Менің отбасымда 
алты адам бар. 
М$І 
• М • ‘Г
і
■
- Олар кімдер? —
Атам, әж ем, әкем, ш ешем, сіңлім 
жөне мен.
"Менің үйім" тақы ры бы
- Сен ңайда түрасың? — Мен А лматыда түрамын.
- Үйлерің ңай көшеде? — Үйім Сайн көшееінде.
- Н еш інш і үй ? - № 62 үй.
- Н еш інш і пөтер? - № 10 пөтер.
- Пөтер неш інш і ңабатта? - Пәтер үш інш і ңабатта.
"Біздің сынып " тақы ры бы
- Бүл неш інш і сынып?
- Б үл - екінш і сынып. 
- . 
> 
1
- Сынып неш інш і ңабатта?
- Сынып бірінш і ңабатта. 
нШ нР
- Сыныпта не бар?
- Сыныпта үстел , парталар, орындыңтар, ш каф , т а к ­
та бар. 
■
■
■
- П артада не ж аты р?
- П артада кітап, дөптер, капам ж аты р.
А йты лы м өрекетінің нөтиж елі болуы - м үғалім нің 
үлгі бола алуында, көрнекіліктерді ж еткілікті пайдала-
42

нып, оқуш ылардың ңызығуш ылығын оятып, өр балаға 
ж еке түлға ретінде ңарап, жүмысты іскерлікпен үйым- 
дастыра білуіқде.
Тілдесім. Тілдесім арңылы оңу, жазу, тыңдау, сөйлеу- 
ге үйрету жүзеге асырылады. Оларға байланысты мүғалім 
әр түрлі жүмыстар үйымдастырады. Оқушылар тілдесу 
арңылы бір-бірімен ой бөліседі, жөн сүрасады.
Тілдесім өрекеті II сыныпта " Танысу” атты тақырып- 
тан басталады. Мүгалім лексикалық тақырып пен грам­
матик альщ тақырыпты қатарластыра өту мақсатында ал- 
дымен практикалың түрде лексикалың тақырып бойын­
ша барлық оңушылармен жүмыс жасайды. Кейін грам- 
м а т и к а л ы қ та ң ы р ы п ты о қ у ш ы н ы ң сан асы н а берік 
ңалыптастыру үшін жаттыгулар ауызша жөне жазбаша 
жүргізіледі. Сол сияңты "Менің отбасым" таңырыбында 
кім? не? деген сүрақңа жауап беретін сөздердің мағына- 
сы түсіндіріледі. "Біздің сынып" таңырыбында 

жүктеу/скачать 11,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: