2002
.
8. А .Зейнуллина, С.Әбенова. Сабақта мөтіндерді ком-
муникативтік маңсат үш ін қолдану. /Қ а за қ тілі мен әде-
биеті орыс мектебінде. № 7 2002.
9. Ш акирова JI.3. Методика преподавания русского
язы ка в национальной ш коле. - Ленинград, 1990.
10. Н.Оралбаева, К.Ж аңсылыңова. Орыс тіліндегі мек-
тептерде қазақ тілін оқыту әдістемесі. — Алматы, 1996.
11. Ж . Адамбаева. Орыс мектептерінің 2-3 сыныпта-
рында ңазаң тілін оқыту. - А лматы, 1982.
12. Қ азақ тілі: Бастауыш мектеп бағдарламасы. — А л
маты, 1999.
13. 5-9 сы ны пқа арналган "Қ азақ тілі" бағдарламасы
(Инструктивті-өдістемелік нүсңау). Б ілім жөне ғылым
М инистірлігі, 2007.
50
4-ТАР АУ
ҚАЗАҢ ТІЛІН ОРЫС МЕКТЕПТЕРІНДЕ
ОҚЫТУ ӘДІСТЕРІ
Ж оспар:
1. Оңытудың сөздік өдістері.
2. Кітаппен және оқульщтармен жүмыс.
3. К өрнекілік әдіс.
4. Машыңтың өдіс.
5. Түсіндірмелі-иллюстративті әдіс.
6. Оңыту - таным іс-өрекетін үйымдастыру әдісі.
4.1. Оқытудьщ сөздік әдістері
Әдіс дегеніміз - оңу-тәрбие жүмыстарының алдында
түрған міндеттерді дүрыс орындау үш ін м үғалім мен
оңушылардың бірлесіп жүмыс істеуі үшін ңолданылатын
төсілдері. Әдіс арңы лы м ақсатңа ж етуге бағытталған
ж үм ы стар ретке келтіріледі. Оңыту өдістері таны мға
ңы зы ғуш ы лы ң туғы зу керек. Олар оңуш ы ны ң аңыл-
ойын дамытады, ізденуге, ж аңа білімді түсінуге ыңпал
етеді. Оқытуда ең басты нөрсе - оңушылардың таным-
дың ж үм ы стары . Оңыту өдістері ең аның ф актілерді
білуді ңамтамасыз етеді, теория мен практиканың ара-
сын жаңындатады. Тәсіл - оңыту өдісінің элементі. Төсіл
материалды түсінуге үлес ңосады. Оңыту төсілдерінің
түрлері. Төсілдер оңыту өдістерінің ңүрамына кіреді,
әдістің ж үзеге асуына көмектеседі. Оңыту өдістерінің
басты ңызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту, тәрбие-
леу, үйы мдасты ру. Оңыту өдістемесі педагогиканьщ
күрделі саласының бірі - дидактика тарауында ңарала-
51
ды. Дидактиканың негізгі проблемалары оқу процесінің
заңды лы қтары н, прициптерін жөне оңы туды ң тиім ді
өдістеме лерін көрсете д і. Қазаң ті лінен оңу ш ы л арға білім
беруде оқыту өдістері жоғарыда айтылған заңдылықтар
мен принциптерге сүйенеді. Оқушыларға тиянақты , са-
палы білім беру - мүғалімнің оқыту өдістері мен төсілдерін
шебер меңгеру арқы лы жүзеге асады.
Әңгіме әдісі. Оңу материалы® ауы зш а баяндауды та-
лап етеді. Бүл әдіс мектеп оқуының барлық кезеңдерін-
де ңол даны лады . Әңгіме өдісі ж аң а білімді хабар лайды .
Оған мынадай талаптар қойылады:
1. Әңгіме оқуш ылардың адамгерш ілігіне көмектесу
керек.
щщ щщт
f -
2. Әңгімеде тек дөлелді жөне ғылыми түрғыдан тек-
серілген ф актілер болу кер ек .
3. А йты лы п отырған ой -пікірдің дүрыстығын дөлел-
дейтін ж ар қ ы н ж әне таны м ды м ы салдарды ң, ф акті-
лердің ж еткіл ікті санының болуы.
4. Әңгіменің нақты ж үйесі болу кер ек .
5. Әңгіме өсерлі болу керек.
6. Әңгіме қарапайы м жөне түсінікті тілмен айтыла-
ды.
Түсіндіру - ж еке үғым, ңүбы лы старды , приборлар-
д ы ң , к ө р н е к і ң ү р ал д ар д ы ң ж үм ы с істеу ж о л д ар ы н ,
сөздер мен сөз тіркестерін сөзбен айту. Түсіндіру өдісі
ж а ң а та ң ы р ы п т ы тү сін д ір ген д е ж и і қ о л д а н ы л а д ы .
Түсіндіру әдісін қолдану мүғалімге мы надай талаптар
қояды :
-
і
Щ
:
- сүрақтарды дөл ж әне аны қ түж ырымдау;
- себеп-салдар байланысын аш ып, дәлелдер келтіру;
- салыстыру, ж арқы н мысалдар қолдану;
- ж үйелі қолдану.
М үға лім нің сөзіне түр лі талаптар қойыл ады :
- Мүғалімнің сөзі анық, нақтылы болуы керек. Мүға-
лім сөзінің анық болуы оңушының ж аңа тақырыпты тез
түсінуіне жағдай жасайды. Сабақтың нәтижелілігі мүға-
лімнің сабаңта ңойған мақсатына жетуіне ы қпал етеді.
52
- Мүғалім сөзі - оңушыға үлгі. Мүғалім сөзінің тіл
мөдениетіне лайың болуының мөні ерекше. Мүғалім тілі
әдеби тілге жатпайтын сөздермен шүбарланса, орыс тілді
оңушы оны қайталайды. Осыдан оның тілі ңалыптаспай-
ды. М үғалім оңуш ы сы н мөдениетті сөйлеуге үйрету
үшін алдымен өзі тіл мөдениетін сақтауға тиісті.
- Мүғалім окушыға тілдік материалды ңалай баяндау-
ды күні бүрын ойланып, жоспарлап алуға тиісті. Жос-
парда мүғалім ойын, желісін дүрыс ңүруға ерекшё мөн
беру ңажет.
- Мүғалім өз дауысына, үніне ерекше назар аударуы
қаж ет. Мүғалім үні ңүлаңңа жағымды, байсалды, тар-
тымды болса, ол оңушыны баурап алады. Сонымен бірге
мүғалімнің баяндау кезіндегі үні бір сарынды болуы да
оқушыны ж алы ңты рады .
- У ақытңа да ерекше мөн беру қаж ет. Үзақ баяндау
оқушыны ж алыңтырады, сондықтан мүғалім өз ойын дәл
аньщтаса, ол өте үтымды болмаң,
Әңгімелесу - ол оқытудың диалогтық өдісі, мүғалім
оқуш ыларға м үқият ойластырылған сүрақтар жүйесін
беру арқы лы біртіндеп, оларды ж аңа материалды түсіну-
ге өкеледі немесе бүрын оқылғандарды түсінген, түсін-
бегендерін тексереді. Әңгімелесу әдісін кейде сүраң-жа-
уап әдісі деп те атайды . Әңгімелесу өдісін сабаңтың бар-
лы к түрінде ңолдана береді. Ж аң а сабақта, қайталау са-
бағында окуш ы ны ң білім ін тексеру, аны ңтау кезінде
қазақш а сөйлеуге үйрету үш ін, қазақш а сөйлеу дағды-
сын калы птасты ру маңсатында тіл ш ирату үш ін, т.б.
ж ағдайларда ңолданылса да, ол белгілі таңырып төңіре-
гінде болуы ти іс. Ғылымда өңгімелесу өдісінің үш түрі
көрсетілш жүр:
- Хабарлау өңгімелесу
- Эвристикалық өңгімелесу
- Ж аңғы рту өңгімелесу
Хабарлау өңгімелесуінде мүғалім оңушыларға ж аңа
мөлімет, ж аң а тақы ры пты баяндау кезінде оны оңушы-
ларға белгілі мөселемен байланыстырып, оңушыға сүрақ
койы п, оны өз хабарлауына қатыстырады.
53
Екіыші тілді оқытуда еліктеу төсілінің алатын өзіндік
орны бар. Еліктеу төсілі оңушының естігенін дел қайта-
лай білуін қалыптастыруға бағытталады. Бүл төсіл қазад
тіліндегі дыбыстарды дүрыс айтуға ж атты қты ру кезін-
де өте ңаж ет. Еліктеу төсілінің оқуш ыға тілдің орфоә-
пиялы ң норм асы н ңалыптастыруда атңаратын мәні зор.
Мүғалім дыбыстардың буында, сөзде, сөйлемде, мәтінде,
тү р л і ды бы старм ен тір к естегі ж ағд ай д а дүры с айту
нормасын үйретеді. Мүғалім оңушыға мәтінді оқытуда
еліктеу өдісін қолданады. Мөтіннің оңу үлгісін оңып өзі
көрсетеді. Мөтінді дүрыс оқытып үйретуде мүғалім ин-
тонадияны дүрыс ңоюы өте қаж ет. Орфоэпияны дүрыс
ңалыптастыруда өлең жаттату, өлең оқуға үйретуде елік-
теу тәсілі кең қолданылады. Оқушылар мүғалімге елік-
теп ж атты ғады . Еліктеу төсілін кез келген жерде кол-
дана беруге болмайтынын есте саңтаған дүрыс. Өйткені
еліктеу тәсілінің кем ш ілік ж ақтары бар. Еліктеу арқьі-
лы алынған білім тез үм ы ты лады .
4.2. К ітап п ен ж ән е о қ у л ы қ тар м е н ж ү м ы с
Бастауыш сыныптарда кітахшен жүмыс сабақ үстінде
мүғалім басшылығымен ж үзеге асады. Одан әрі оңушы-
лар кітаппен ж үмы с істеуге өздері дағдыланады. Сабақ
материалдары бойынша өздік жүмыс жасаудың кейбір
тәсі лдері бар:
Достарыңызбен бөлісу: |