Мемлекеттік тілде оқымайтын мектептерге арналған
-н ы ң , -нің: даланың - көш енің, қалам- ның - көктемнің, аспанның - күннің; -ды ң,-дің
жүктеу/скачать 11,08 Mb. Pdf көрінісі
|
1 КТОӘ оку куралы Сатыбаева
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУ , Семинар
| -н ы ң ,
-нің: даланың - көш енің, қалам- ның - көктемнің, аспанның - күннің; -ды ң,-дің: қаздьщ - мейіздің, бордың - дөптердің, ауылдың - елдің, сарай- дың - үйдін;, -тың,-тің: озаттың - есептің, кітаптың - ше- л е к т ід . Егер оқуш ы септік ж алғауы ны ң сөзге ж алгану жолын саналы меңгеріп, оны сөйлеу тілінде пайдалана білсе, оның сөздік қоры ны ң байып, тіл ін ің дамуымен ңатар сауатты ж азуы на да өсер етеді. Осы маңсатпен жоғары- дағы сөздерді талдата отырып, дауыстыдан ж әне м, н, ң үнді дауы ссы здардан кейін -ның, -нің, ү я ң дауыссыз ж әне р, л, й, у, и, ю дыбыстарынан кейін -дың, -дің, ңатаң дауыссыз ж ене б, в, г, д дыбыстарынан кейін -тың, -тің болып ж алғанаты ны ж инақталы п айтылады. Іл ік септік ж алғауы ны ң ж алғану жолын тиянақты меңгертуге ар- налған ж оғары дағы сөздерді м ү м кін д ігі болса, кесте түрінде көрсетсе, тиімдірек болады. ә) іл ік септігінің кімнің? ненің? деген сүраққа ж ауап беретіндігін оның ж алғауы ны ң ж алғану ж олдарына ар- налған сөздерге өздеріне сүраң қой ғы за, бүл сүрақңа отырып қорытңаннан кейін, сөзге -ның,-нің, т.б. ж алғауы ж алғанады. б) іл ік септігіндегі сөйлемді талдай отырып, бұл сеп- тіктегі сөздік аныңтауыш болатындығына байланысты жұмыс ж үргізіледі. Бары с септік. Барыс септігі ж ай лы үғым II сынып- тан бастап У сыныпңа дейін сүрағы, фонетикалы ң ва- рианттары, ж алғану ж олы практикалы қ жолмен үғын- дырыл ады . VI сыныпта оңушылардың бүл септікке байланысты осы білімдеріне сүйене түсініқ беріліп, мүндай ж алғау барыс септігі деп аталаты нды ғы жөне тәуелдік жалға- уындағы сөзге -а, -е, -на, -не түлғасында ж алғанаты ны түсіндіріледі. Сөйтіп VI сыныпта барыс септігі туралы оның ж ай сөзге, төуелдеулі сөзге жалғанатын түрлері жайында үғым беріледі. 170 Барыс септінің ж алғауын, сүрағын мынадай ретпен түсіндірген тиім ді. М ысалы: -ға,-ге: көш еге, ауы лға, үйге, Оралға; -қа,-ке: Арңалықңа, мектепке; -ға,-ге: Са- раға, Зәуреге, Ш олпанға; кім ге? -қа,-ке: үпщ ы ш ңа, оқушыға, Сандуғашңа, Нүрбекке; -ға,-ге: оқуға, сөйлеу- ге, ж азуға (неге?) Төуелдік жалғауынан кейінгі барыс септігі түлғасы- ның өзгерісі былайша түсіндіріледі: -а,-е: жолдасыма, әжеме, апама, жолдасыңа, әжеңе; -на,-не: жолдасына, өжесіне, апасына, тіліне, ағасына, терезесіне, досына, билетіне. Т абы с сеп тік . Табыс септігі III сы ны птан бастап өтіледі. Бүл сыныпта сөзді кімді? нені? сүрағына жауап беретін түлғаға қоя білу, ол сөздер арқылы сөйлем қүра білуге үйрету мақсат етіледі. Сол сүрақтарға жауап беру үшін оған -ны, -ні, -ды, -ді, -ты, -ті, -н түлғасында жалға- натынын, 4 сөзге жалғану жолын білуі тиіс. VI сыныпта табыс септігін өтудегі мақсат — баланың алдыңғы сы- ныптардағы біліміне сүйене отырып, табыс септігі қандай жалғау арқылы жасалатыны, оның -ды, -ді вариантының үяң, үнді дауыссыз дыбыстарынан кейін де жалғанаты- ны, тәуелдік ж алғауы ны ң III ж ағы нан кейін -н болып келетіні, кейде табыс септігі түсіп айтылатыны жайын- да мөлімет беру көзделеді. Оқушыға табыс септігі жалға- уын, оның түбір сөзге жалғану жолдарын тиянақты мең- гертудің тиімді жолдарының бірі — кесте пайдалану. Ол арңылы сөздің түбірі қандай дыбысңа аяңталғандығын, табыс септігі жалғауының бірінші дыбысы соған байла нысты өзгеретіндігін жөне табыс септігі ж алғауы ны ң жуан (-ды,-ты,-ны), жіңішке (-ді, -ті, -ні) болуы түбір сөздің соңғы буынына байланысты екендігін оқушыларды қа- тыстыра отырып түсіндіруге мүмкіндік туады. Табыс сеп- тігінің сөзге жалғану жолдары: жүктеу/скачать 11,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|