Г. Мейер. Вопросы факта и права на суде присяжных в особенности о постановке вопросов присяжным. Перев. П.Таганцева.СПб.: 2006, - 233 с

Р.В. Багдасаров. Суд с участием присяжных - суд совести и здравого смысла. Международное уголовное право и юстиция - 2009. - №2.

На нынешнем этапе развития нашего независимого государства Республики Казахстан становится совершенно очевидным, что без опоры на результаты криминологических исследований, без глубокого изучения закономерностей и тенденций реальной криминологической обстановки невозможно на дoлжнoм урoвнe решать уголовно-правовые, процессуальные, криминалистические и пенитенциарные проблемы [1].

Вмecтe с тем следует заметить, что сознание некоторых ученых-юристов до недавнего врeмени все еще не были свободны от стереотипов. Например, в первом тoмe курca криминологии утверждается, что «нет наиболее опасных фoрм прecтупнocти, присущих предшествующим формациям, типа гангстеризма, рэкета; нет сращивания преступного мира с государственным аппаратом; нет целых слoeв нaceлeния, наживающихся на преступности и заинтересованных в ней; нет политиков, стремящихся придти к власти с помощью преступных методов». Считaлocь нормой утверждение, что преступность чужда природе социалистического строя.

В настоящее время имеются многочисленные причины слабой эффективности профилактической работы с корыстно-насильственными преступлениями. Одной из них является недостаточно полное представление всей сложности дaннoй прoблeмы. В связи с этим предупреждение корыстно-насильственной преступности возлагается лишь на органы уголовной юстиции. Но их возможности по устранению криминогенных факторов крайне ограничены. Пoэтoму целостной системы изучения причин корыстно-насильственной прecтупнocти и их устранения в профилактических целях пока не существует. Дaннoe нaпрaвлeниe еще в начале своего развития была замечена специалистами [2].

Наряду с увеличением групповых корыстно - насильственных преступлений, стали пoявлятьcя все более новые и опасные формы проявления дaннoй нaпрaвлeннoсти. Очень распространенными стали: захват заложников, заказные убийства, похищения людей (киднеппинг), незаконное лишение свободы. Oбщественная опасность перечисленных выше преступлений состоит не только в том, что ими причиняется материальный ущерб государственным, общественным или личным интересам граждан. Они oпacны тем, что пoтeрпeвшиe получает психические и физические травмы, которые могут быть опасными для жизни.

Не маловажное значение в предупреждении корыстно - насильственной преступности имеет прокурорский надзор за законностью в деятельности государственных oргaнов.

Надзор за законностью должен быть комплексным, едины, сосредоточенным в одном органе, каковым является прокуратура. Повсюду осуществляется ведомственный контроль, в основе которого лежат ведомственные интересы, оправдываемые объективными и субъективными причинами.

В юридической литературе указано, что корыстная преступность - это совокупность уголовно нaкaзуeмых деяний и лиц. При этом к числу корыстно-насильственных преступлений принято относить две группы преступных деяний:

2) преступления в сфере экономической деятельности: мoнoпoлиcтичecкиe действия или ограничение конкуренции, совершенные с применением насилия или угрозы его применения; принуждение к совершению сделки или отказу от ее совершения.

Выделяя группу корыстно-насильственных преступлений, следует отметить, что само по себе применение насилия при совершении преступлений не может являться единственным критерием классификации. Необходимо еще иметь мотив деяния. Преступления могут совершаться из корыстных побуждений. Корыстно-насильственными преступлениями могут быть не только грабежи, разбои и вымогательства, но и другие посягательства.

В соответствии с п. 5 статьи 12 Закона Республики Казахстан «О прокуратуре» на прокуратуру возложена координация деятельности правоохранительных органов страны по борьбе с преступностью, включая ее предупреждение.

По отношению к применяемому насилию можно выделить два подтипа. К первому подтипу относятся лица, которые при завладении чужого имущества ориентированы исключительно на хищение чужого имущества. Второй подтип несет в себе большую опасность, так как ему свойственно применение грубой физической силы. Определенная часть таких лиц совершают преступление по мотиву применения насилия, а хищение имущества для них является второстепенным.

Повышение качества расследования грабежей и разбойных нападений, возможно путем алгоритмизации деятельности следователя. Разработка таких программ поможет сократить время, требуемое для оценки ситуации, выдвижение версий и определения наиболее эффективной последовательности действий по ее решению, а также выбор тактики следственных действий.

Правильная организация координации действий правоохранительных органов по борьбе с корыстно-насильственными преступлениями возможна только на основе результатов анализа собранной всеми правоохранительными органами информации о состоянии, структуре, динамике данных преступлений, обстоятельствах, им способствующим, а также о результативности мер борьбы с ними.

Без таких сведений невозможно обоснованно определить цели, задачи и направления согласованной деятельности на конкретный период, а также рациональные меры борьбы с корыстно - насильственными преступлениями [3].

Хотелось бы предложить несколько путей решения в борьбе с этой преступностью. Во-первых, усовершенствовать законодательство, устранить причины и условия, способствующие совершению преступлений. Во-вторых, использовать технические средства, препятствующие совершению преступлений (автоматизация охранительных устройств, техническая защита документов от подлога, расширение научных средств обнаружения следов преступлений и т.п.). Специально криминологическое предупреждение преступлений можно было бы осуществить по нескольким направлениям: по отдельным видам преступлений и типам преступного поведения (корыстные, насильственные, неосторожные, рецидив и т.п.); в различных сферах общественной жизни, где происходит нравственное формирование человека и складываются ситуации, влияющие на его поведение (семья, школа, производство, быт, досуг и т.д.); в различных социальных группах (несовершеннолетние, молодёжь и т.п.) и различных отраслях народного хозяйства (торговля, транспортное строительство), для которых характерны специфические криминогенные факторы, а также применительно к отдельным республикам, областям, экономическим районам с учётом специфики преступлений. В общей системе предупреждения преступлений важное значение имеет индивидуальное предупреждение, заключающееся в применении общесоциальных и специально-криминологических мероприятий в отношении конкретного лица. Усилить уголовно-правовые меры борьбы с преступностью - выявить и изобличить лиц, совершивших преступление, их наказание, исправление и перевоспитание [4].

Теперь подведем итоги статьи.

В заключение можно сказать, что среди насильственных преступлений наиболее устойчивую и значительную часть составляют убийства, умышленное причинение вреда здоровью, истязания, похищения людей, изнасилования, разбои, насильственные грабежи, вымогательство и сопряженное с насилием хулиганство. Их состояние и динамика преимущественно и характеризуют насильственную преступность в целом.

Основой объединения рассматриваемых преступных деяний в отдельную криминологическую значимую группу являются главным образом такие критерии, как способ действий преступника (физическое насилие над личностью, попытка либо угроза его применения), форма вины (умысел) и объект посягательства (общественные отношения, ядро которых составляет физический статус личности).

В плане криминологической характеристики наиболее близки между собой убийства, умышленное причинение вреда здоровью, истязания и сопряженное с насилием хулиганство. Что же касается изнасилований, то их отличают также определенные специфические особенности (по непосредственному объекту, мотивации, способам и т.д.). Основным же признаком, объединяющим все указанные преступления, является физическое либо психическое насилие над личностью как способ действий для достижения различных криминальных целей. Во всех этих случаях механизм преступного поведения связан с агрессивно-пренебрежительным отношением к личности, ее жизни, здоровью и неприкосновенности.

Насильственные преступления по степени общественной опасности и тяжести причиняемых последствий превосходят многие другие криминальные проявления. Они наносят огромный, порой непоправимый ущерб обществу. Непосредственно потерпевшими от них ежегодно становятся сотни тысяч людей. Так, за последние 12 лет, по ориентировочным оценкам, от прямого и косвенного насилия в России погиб 1 млн. человек, а более 2 млн. получили увечья. Лица, совершающие такие преступления, распространяют стереотип агрессивно-насильственного поведения в бытовой и досуговой микросреде. Именно эти криминальные деяния наиболее порицаемы с точки зрения общечеловеческой морали. Эскалация криминального насилия вызывает у граждан обоснованную тревогу, подрывает их веру в реальную защищенность от преступных посягательств. По данным опроса общественного мнения, 90% граждан испытывают острое чувство тревоги за свою безопасность, причем половина из них озабочена этим постоянно.

В структуре всей преступности криминальные деяния рассматриваемой группы составляют примерно 20%, из них тяжкие насильственные преступления (убийства; умышленное причинение тяжкого вреда здоровью, изнасилования; насильственные грабежи; разбои; особо злостное хулиганство) - около 15%.

Тенденции к росту насильственных и общеуголовных корыстных преступлений в течение длительного времени достаточно устойчивы. Наиболее интенсивно они проявлялись в сельской местности (показательно, что в сельской местности, где проживает сейчас лишь 27% населения России, совершаются каждое третье убийство, изнасилование и истязание. В целом коэффициент преступлений против личности на 100 тыс. селян (107,9) выше, чем соответствующий коэффициент в городах - 92,6).

1. 
   Есберген Алауханов. Криминология. Учебник. - Алматы. 2008. - 429 с.
   
2. 
   Каиржанов Е.И. криминология. Общая часть: учебник для юридических вузов. Издание второе, переработанное и дополненное. - Алматы: Өркениет, 2000- 288 с.
   
3. 
   Маркелов Т.Л., Бакаев Д.М. Координация действий прокуратуры с органами МВД, юстиции и судами по борьбе с преступностью. Методические указания. - М.: ВИИПРМПП, 1983-102 с.
   
4. 
   Корзун И.В. Теоретические и прикладные проблемы социально - правового контроля и предупреждения преступности. Дисс. докт. юр. н. - М.: ВНИИ МВД, 2001. - 315.
   

Еңбекті қорғау институты салааралық институт болып табылады, себебі еңбек міндеттемелерін орындау кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында пайда болатын қатынастарды реттеу, еңбек құқығының өзінен басқа, азаматтық, сақтандыру, қылмыстық, әкімшілік, әлеуметтік қамсыздандыру құқығы және, әрине, конституциялық сияқты құқықтың бірнеше салаларын реттеудің зерттеу тақырыбы болып табылады.

ҚР Конституциясы құқықтың бүкіл жүйесінің қалыптасуы бастау алатын негізгі заң болып табылатындықтан, онда еңбекті қорғауға құқықтың көрсетілуі үлкен маңызға ие. Себебі Конституцияда жеке тұлғаның құқықтық мәртебесінің негізін құрайтын, адам мен азаматтың ең негізгі, аса маңызды құқықтары бекітілген. Басқа жағынан алып қарағанда, негіз қалаушы құжатта еңбекті қорғауға құқықтың көрсетілуі заңды, өйткені қызметкерлердің денсаулығы мен өмірін олардың еңбек қызметі барысында қорғау әлеуметтік мемлекеттің адам құқықтарын қамтамасыз ету жөніндегі қызметінің құрамдас бөлігі және конституциялық-құқықтық деңгейде регламенттелмей қалуы мүмкін емес өте маңызды категория болып табылады.

Еңбек заңнамасының азаматтық заңнамамен тығыз байланысты екені белгілі. Соңғысы тауар - ақша және қатысушыларының теңдігіне негізделген басқа да, мүліктік қатынастарды реттей отырып, еңбекпен және оның нәтижелерімен байланысты қатынастарды да реттейді.

Еңбек қатынастары, осылармен байланысты азаматтық-құқықтық қатынастар сияқты, келісім-шарттық бастамаларға негізделген және ақылы сипатқа ие. Бұдан басқа, еңбек және азаматтық заңнамалар салаларының арасында генетикалық байланыс бар, өйткені еңбек құқығы кезінде азаматтық құқықтан бөлініп шыққан. Сондықтан, әр түрлі салаларға тиесілілікті сипаттайтын пәннің дербестігіне қарамастан, еңбек құқығының дамуына азаматтық құқық принциптері мен әдістері әсер етпей қоя алмайды. Бұны, ең алдымен, құқықтар мен міндеттерді белгілеудің диспозитивтік сипатының басымдығы, құқықтық қатынастар субъектілерінің теңдігі, құқықтарды және заңмен қорғалатын мүдделерді қорғау тәртібі және т.б. айғақтайды [2].

Азаматтық құқықтың зерттеу тақырыбына еңбек шартына (контрактқа) негізделетін еңбек қатынастарымен жақын жанасатын қоғамдық қатынастар кіретіндігі белгілі. Бұл - тұрмыстық мердігерлік, тапсырма, әдеби тапсырыс келісім-шарттарын және т.б. орындау жөніндегі қатынастар. Көрсетілген қатынастарға ортақ белгілер тән: олар еңбекпен байланысты, келісім-шарттық бастамаларға негізделген, ақылы сипатқа ие. Алайда олардың арасында олардың әр түрлі салаларға жататындығын білдіретін едәуір айырмашылықтар да бар [2]. Әдетте, белгілі бір қатынастарды еңбек құқығының зерттеу тақырыбына жатқызу үшін арнайы акті шығарумен бекітілген, қызметкердің еңбек ұжымы құрамында жеке еңбек қызметтерін орындауы, сондай-ақ осы қызметкердің ішкі еңбек тәртібіне бағынуы қажет болады.

Сондай-ақ азаматтық құқықтың еңбекті қорғау институтымен байланысын қызметкерге оның өз еңбек (қызметтік) міндеттерін орындау барысында келтірілген шығынды өтеу бөлігінде қарастыруға болады. Көрсетілген қатынастарды азаматтық құқықтың немесе еңбек құқығының реттеуі керек пе, немесе екі саланың екеуі де реттеуі керек пе, бұл мәселе ғылыми ортада әлі күнге дейін даулы мәселе болып табылады.

Еңбек құқығы өзінің табиғаты бойынша тек азаматтық құқықтың ғана емес, сонымен қатар әкімшілік құқықтың да принциптері мен әдістеріне негізделеді. Мәселе ұжымдық өндірістің қызметкердің әкімшілік билігіне бағынуын, тәртіпті, еңбек ету барысында оның еркіндігінің шектелуін әділ талап ететіндігінде, сондықтан өркениеттік тәсіл әкімшілік-құқықтық (ұйымдастырушылық, басқарушылық) тәсілмен толықтырылды [3].

Шындығында, еңбек заңнамасын бақылау мен қадағалау жөніндегі қатынастар екіұшты сипатқа ие, ол бақылаудың субъектілері мен деңгейіне байланысты болады. Салалық тұрғыдан ұйым ішіндегі қадағалау мен бақылау жөніндегі қатынастар еңбек құқығына жататындығы күмән тудырмайды. Мұндай қатынастар ұжым ішінде, мысалы, бір жағынан, қызметкер немесе қызметкерлер және, екінші жағынан, жұмыс беруші (жұмыс берушінің өкілі) немесе кәсіподақ арасында еңбекті қорғау нормалары мен ережелерінің сақталуын кәсіподақтың бақылауы кезінде қалыптасады. Еңбек заңнамасын сақтауды мемлекеттік қадағалау және бақылау жөніндегі қатынастарға келетін болсақ, бұл қатынастар әкімшілік-құқықтық болып келеді.

ҚР Еңбек кодексі еңбек заңнамасының сақталуын қадағалау және бақылау қатынастарын ұжым аясында шектемейді. Онда еңбек құқығының зерттеу тақырыбын құрайтын еңбек заңнамасының сақталуын қадағалау және бақылау жөніндегі қатынастардың кең түсіндірмесі мазмұндалған.

Еңбекті қорғауды жоғарғы органдардың жоспарлауы мен ұйымдастыруы жөніндегі қатынастар ұйымдастырушылық-басқарушылық қатынастар болып табылады, яғни, әкімшілік құқық саласына да жатады. Мұндай нормалардың мазмұнына ұйым әкімшілігінің еңбекті қорғау жөніндегі шараларды жоспарлауға міндеттілігі, осы мақсаттарға қаражаттар бөлу, осы шаралардың өткізілуін ұйымдастыру және бақылауды жүзеге асыру кіреді.

«Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау» институтының кешенділігі туралы мәселені зерттеу барысында еңбек қауіпсіздігінің стандарттары сияқты техникалық-заңдық нормаларды назардан тыс қалдыруға болмайды. Бұл стандарттарды барлық ұйымдар, мекемелер мен ұйымдар, және әсіресе жобалық-конструкторлық және ғылыми-зерттеу ұйымдары жаңа техниканы, технологиялық үдерістерді, өндірістік нысандарды жасау кезінде сақтаулары тиіс. Көрсетілген стандарттарды сақтау ғылыми-техникалық революцияның дамуы кейде уақыттың өзінен де озып кететіндіктен және еңбекті қорғау жөніндегі нормалар мен ережелерді сақтаудың өнеркәсіптік нысандарды, машиналар мен технологиялық үдерістерді жоспарлау мен салу кезінде алдыңғы қатарға шығып, қазіргі кезеңдегі еңбектің қауіпсіз жағдайларын қамтамасыз етудің аса маңызды түріне айналатындығынан да өзекті болып табылады.

Сондай-ақ еңбекті қорғау институты мен әкімшілік құқық нормалары еңбекті қорғау жөніндегі ережелерді бұзғаны үшін жауапкершілік (әкімшілік) тұрғысынан да түйіседі.

«Еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау» институты нормаларын реттеудің негізгі зерттеу тақырыбы қызметкердің денсаулығы мен өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі қатынастар болып табылса, онда әлеуметтік қорғау құқығы азаматтардың қандай да бір себептермен жұмысқа қабілеттілігін жоғалтқанда (уақытша немесе тұрақты) немесе зейнеткерлік жасқа келгенде, оларды материалдық қамтамасыздандыру барысында қалыптасатын қоғамдық қатынастарды реттейді. Бұл қатынастар, әдетте, еңбек қатынастарымен тығыз байланысты. Азаматтардың материалдық қамтамасыздандырылуының көлемі бұл жағдайда олардың еңбек өтілдерімен еңбек қатынастары барысында алған еңбекақыларымен өлшенеді.

Осылайша, еңбекті қорғау құқықтық институты салааралық құрылым болып табылады, себебі қызметкерге келтірілген зиянның орнын толтыру, әлеуметтік сақтандыру мәселелерін реттеу кезінде түйісетін құқықтың көптеген салаларымен және олардың институттарымен, конституциялық құқықтармен және бостандықтармен, еңбекті қорғау жөніндегі шаралардың әкімшілік жоспарлануымен және ұйымдастырылуымен және т.б. байланысты. Осы қатынастардың барлығы бірнеше институттың нормаларының реттеу тақырыбы болып табылады [2].

ӘДЕБИЕТ

1. 
   Нұрмағамбетов А.М. О соотношении трудового договора и гражданско-правового договора. // Право и государство. - 2007. - №7. - 12 б.
   
2. 
   Макевкина А.С. Понятие охраны труда по российскому трудовому праву: заң ғылым. канд. дисс.: 12.00.05. - Барнаул, 2005, - 12 б. // Республикалық ғылыми-техникалық кітапханасының Тараз қаласындағы филиалы арқылы алынған.
   
3. 
   2013 - 2015 жж. жұмыспен қамту бойынша жедел статистикалық көрсеткіштер // ҚР Статистика агенттігінің интернет сайтынан - http: / / www. kaz. stat. kz / digital / stat _trud kz / Pages / defaul t. aspx.