ОҚу жылында қазақстан республикасының жалпы орта білім беретін мектептерінде оқу процесін ұйымдастырудың ерекшеліктері туралы

11 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУДІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Білім алушылардың жан-жақты қажеттіліктері балаларға қосымша білім берудің әлеуметтік-педагогикалық, көркем-эстетикалық, музыкалық, ғылыми-техникалық, туристік-өлкетану, экологиялық-биологиялық, әскери-патриоттық, спорттық-сауықтыру, жобалық-зерттеу және басқа да бағыттары бойынша қамтамасыз етіледі.

Білім алушыларға берілетінбілім беру қызметтеріқосымша білім берудің оқу бағдарламалары бойынша бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары және шарттық негізде көрсетеді (Қазақстан Республикасы «Білім туралы» Заңының 37-бабының 1-тармағы).

Республикада балаларға қосымша білім беру тиімділігін қамтамасыз ету үшін келесі заңнамалық және нормативтік құқықтық актілер іске асырылады:

– Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы (1, 4, 5, 6, 11,14, 23, 28, 37, 51, 52, 63, 65-баптары);

– «Балаларға арналған қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдары қызметінің Үлгілік ережелерін бекіту туралы» ҚР Үкіметінің 2013 жылғы 17 мамырдағы № 499 қаулысы;

– «Балаларға арналған қосымша білім беру ұйымдарының қызмет түрлерінің Үлгілік ережелерді бекіту туралы» ҚР БҒМ-нің 2013 жылғы 14 маусымдағы № 228 бұйрығы;

– «Балалар музыка мектептерінің, балалар көркемөнер мектептерінің және балалар өнер мектептерінің Үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламаларын бекіту туралы» ҚР БҒМ-нің 2011 жылғы 29 желтоқсандағы № 543 бұйрығы.

Республикадағы жалпы білім беретін мектептердегі балаларға қосымша білім берудің ерекшеліктері 2018-2019 оқу жылдарында жалпы орта және қосымша білімнің мейлінше тығыз ынтымақтасуының қажет екендігін көрсетіп отыр.

Заманауи мектептердің мазмұны мен технологияларындағы өзгерістердің инновациялық сипаты қосымша білім беру есебінен күшейтілуі мүмкін, себебі қосымша білімнің сипаты қызметтің түрін таңдаудағы еркіндікті, білім алушылардың жоғары деңгейдегі уәждемесін, яғни тұлғаның өзін шынайы шығармашылық тұрғыдан танытуын болжайды.

Жаңа ұрпақтың білім беру стандарттарын енгізу жағдайында балаларға қосымша білім беруді негізгі жалпы білім беру бағдарламаларының құрамына енгізудің өзектілігі мектепте алған білім, білік және дағдыларын практика жүзінде қолдануға итермелейтін, білім алушылардың танымдық уәждемелерін ынталандыратын жалпы білімнің құрамдас бөліктерінің вариативтілігін күшейту қажеттілігімен байланысты болып отыр.

Жалпы орта және балаларға арналған қосымша білімнің ынтымақтасуы заманауи педагогикадағы күрделі мәселелерді - тәрбиелеу, оқыту және дамыту процестерін жақындастыруға көмектеседі. Аталған бағытты дамытудың қажеттілігі біртұтас білім беру кеңістігін сақтауға негізделеді. Мектептегі оқу сабақтарын өткізу процесінде қосымша білімге тән технологияларды пайдалануға болады. Бұл кешенді сабақтар, оқу жобалары, дискуссиялық технологиялар, ойындар болуы мүмкін. Әдетте, ол сабақтан тыс, тікелей мұғалімнің қадағалауымен өтетін білім алушылардың өз беттерімен жасаған жеке немесе ұжымдық қызметтерін қарастырады. Мектептегі оқу сабағы аясында қосымша білім беру бағдарламаларын іске асыру процесі кезінде материалдың мазмұнын кеңейту және тереңдету деңгейінде, сондай-ақ мектеп сабағының жеке элементтерін сабақтан тыс қызметтің түрлі формаларында қарастыру есебінен де өз жалғасын табуы мүмкін.

Математика, химия, физика, биология пәндеріне қызығушылық танытқан жоғары сынып білім аушыларына мектептегі ғылыми қауымдастық аясында танымдық мәдениетін, зерттеу қызметін тәрбиелейтін жобаларды ұсынған жөн.

Экологиялық мәдениетті тәрбиелеу тұрғысынан экологиямен айналысуға болады. Бұл жағдайда сабақтар жобалық технология негізінде түрлі жастағы бірлестіктер формасында құрылуы тиіс.

Жалпы алғанда интеграция үрдісі кешенді бағдарламалар мен жобалардың санын ұлғайтуды қамтиды: тарихи ойындар, музыкалық театр, балалар филармониясы, іздеу жұмыстарының клубы, бард әндері, мектептегі ғылым және техника академиясы және басқалары.

Осылайша, негізгі білім мен балаларға арналған қосымша білім тең құқықты, бірін-бірі толықтыратын компоненттер болуы керек және әр баланы толыққанды тұлғалық дамыту үшін қажетті біртұтас білім беру кеңістігін құру қажет. Мұндай жағдайда мектеп білім алушылардың дамуындағы зияткерлік ауытқуларды жеңе алады және олардың қоғамға оң бейімделуіне жағдай жасай алады.

Мектептерде сабақтан тыс жұмыстарды ұйымдастыруда пәндік үйірмелер мен секциялар маңызды орын алады. Бұл бір жағынан – пән бойынша сабақтан тыс жұмыс, ал екінші жағынан – қосымша білімнің бөлігі.

Қосымша білім беру тұлғаның нақты жас кезеңі жағдайындағы ерекшеліктеріне байланысты білім берудің әр деңгейі үшін өзінің мазмұнды модулін ұсына алады:

– мектепке дейінгі білім деңгейінде – мектепалды даярлық;

– бастауыш білім деңгейінде – білім алушылардың көзқарастарын меңгеруге көмек: түрлі оқу қауымдастықтарына қосу;

– негізгі орта білім деңгейінде – тұлғаның өзін-өзі анықтау процесін қолдау: түрлі қызмет салаларындағы маңызды спекторды кеңейту және оларды шешу тәжірибелерін алу;

– жалпы орта білім деңгейінде – білім алушылардың өзін-өзі кәсіби анықтау процесін сүйемелдеу, кәсіби бағдарлануды қамтамасыз ету.

1) білім беру құндылықтарын жағымды қабылдау және оның мазмұнын тиімді меңгеру үшін кең жалпымәдени және эмоциялық-боямды орта құру;

2) «жалықтырмайтын» тәрбиені іске асыру - балаларды қызметтің тұлғалық маңызды шығармашылық түрлеріне қосудың арқасында, осы процесте өскелең ұрпақтың адамгершілік, рухани, мәдени бағдарларының «байқаусыз» қалыптасуы өтеді;

3) балаларға қосымша білім беру ұйымдарында өздерінің қабілеттерін іске асыру үшін қызметтің осы немесе басқа түріне ерекше қызығушылық (көркемдік, техникалық, спорттық және басқа) білдіретін білім алушылардың бағдарлануы;

4) білім алушылардың жеке білім жолын анықтауға, өмірлік және кәсіби жоспарларын нақтылауға, маңызды жеке қасиеттерін қалыптастыруға қажетті негізгі білімдеріндегі қандай да бір оқу курстарының болмауына байланысты олардың орнын толтыру.

Қосымша сыныптан тыс іс-шараларды, үйірмелерді, секциялар мен факультативтерді ұйымдастырудың негізгі мәні – баланың дарындылығын ерте анықтау, шығармашылық қабілеттерін дамыту, оның қызығушылықтарының жан-жақтылығын қалыптастыру, кәсіби өзін-өзі анықтауына көмектесу болып табылады.

Заманауи мектептегі қосымша білім беру жүйесі:

• 
  түрлі жас санатындағы балалардың қажеттіліктеріне жауап беру;
  
• 
  тұлғалық әлеуетті, шығармашылық бастаманы ашуға көмектесу, білім алушыларға психологиялық және әлеуметтік тұрғыдан ыңғайлы жағдай жасау;
  
• 
  дағдыларын өз бетінше дамытуға үйрету, өзін ұстай білуді тәрбиелеу;
  
• 
  сабақта алынған білімді тереңдету және практикада қолдану процесінде жалпы білімнің әлеуетін іске асыруға көмектесу.
  

Шығармашылық шеберханалар, ізденіс үйірмелерін, әдебиеттану курстарын, өлкетану, қызықты химия және математика секцияларын, электротехника үйірмелерін және де білім алушылардың қажеттіліктерін ескеріп басқа нәрселерді ұйымдастыруға болады.

Бағдарламаға қойылатын талаптар.

Мектептегі қосымша білім беру бағдарламалары өзекті, қолайлы, бақыланатын болуы керек. Білім алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағдарлануы тиіс. Практикалық қызметтің барынша бағалы тәжірибесін алудың міндеттері мен нұсқаларын анықтау қажет. Бағдарламада білім алушылардың жетістіктерін бақылау мүмкіндігі болуы керек.

Қосымша білім бойынша сапалы қызмет көрсету үшін мектеп әкімшілігі, мектептегі қосымша білім беру педагогі, білім алушылар мен олардың ата-аналары арасындағы өзара қарым-қатынасты ретке келтіру тиіс. Барлық тараптардың тиімді өзара әрекеттестігі ғана қосымша үйірмелерді, секцияларды, іс-шараларды ұйымдастыруды мүмкін етеді.

Мектепте қосымша білімді келесі кезеңдерді іске асыру процесінде ұйымдастыру қажет.

1. Білім алушылардың қажеттіліктері мен тілектерінбілу. Мәліметтерді жазбаша тестілеу, білім алушылар мен олардың ата-аналарынан ауызша сауалнама алу, бастауыш, орта және жоғары мектепті аяқтау кезеңіндегі білімділік сапасына бақылау жүргізу арқылы жинауға болады.

2. Білім алушыларды қызығушылықтары бойынша топтарға біріктіру, секцияларды, факультативтерді, үйірмелерді ашу. Мектептегі қосымша білім беру моделі мен бағдарламасын сауалнама нәтижесі бойынша қалыптастыруға болады. Осы кезеңде сыныптан тыс оқытудың негізгі бағыттарын анықтау қажет.

Іс-шараларды әлеуетті қатысушылардың және де белгілі тақырып бойынша сабақтарға қажеттіліктері бар қатысушылардың санына байланысты әзірлеген жөн.

3. Оқыту саласын анықтауда мұғалімдер мен білім алушыларға көмек көрсету. Білім алушыларға қосымша білім бағдарламасын таңдауда еркіндік беру қажет, сабақтың алдында мектеп білім алушыларына қабылдау туралы тестілеу беріледі, оның нәтижесін басшылыққа алуға болады, алайда олар басты болып табылмайды.

Қосымша білімдегі маңызды рөлдердің бірі - сабақ формасы. Соңғы нәтиже дәл осы таңдалып алынған әдістемеге байланысты болады. Әр жыл сайын оқытудың жаңа техникалары пайда болады. Бұл кездейсоқтық емес, себебі уақыт өткен сайын қоғам да өзгеріп отыр. Сондықтан да әр педагог психологиялық-педагогикалық білімді меңгеруі, өзінің оқыту әдістемелерін ұдайы жетілдіруі және жаңа техникаларды меңгеруі қажет.

Қосымша білімдегі сабақ формалары келесі талаптарға сәйкес болуы қажет:

• 
  дамыту сипатында, нақтырақ айтқанда білім алушылардың табиғи қабілеттері мен қызығушылықтарын дамытуға бағытталуы керек;
  
• 
  өткізу мазмұны және сипаты бойынша түрлі болуы қажет.
  
• 
  әртүрлі қосымша әдістемелерге негізделуі қажет.
  

Қызметті сараптау және жұмыс келешегін анықтау үшін ұдайы мониторинг жүргізіп отыру қажет. Бұл білім алушылардың оларды қызықтыратын бағыттары бойынша қосымша оқыту жүйесін жүргізудің нәтижелілігін анықтауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ мектептегі қосымша білім беру жүйесін дамыту келешегін анықтауға болады.

Қосымша оқыту жүйесі, яғни үйірмелер, секциялар, факультативтер және басқа да сыныптан тыс іс-шаралар нақты оқу орнының материалдық базасына негізделеді. Мектептегі кабинеттер, инвентарь, әдебиеттер қолданылады. Алайда мектептердің барлығында сыныптан тыс сабақтарды ұйымдастыру және пәндерді терең меңгеруге арналған ресурстар бола бермейді. Егер мектеп тегін қосымша оқыту қызметін қамтамасыз ете алмаса, ақылы секциялар мен үйірмелер енгізіледі.

«Рухани жаңғыру» бағдарламасын іске асыру жағдайларында қосымша білім беру барысындағы мектеп мұғалімдерімен педагогогтердіңатқаратын жұмыстары білімді, дамыған көшбасшы қабілеттеріне ие, таңдау кезінде өз бетінше шешім қабылдай алатын, ынтымақтастыққа және мәдениетаралық әрекеттестікке қабілетті, өз халқының тағдыры үшін жауапкершілік сезімі бар адамды қалыптастыруға бағытталуы тиіс.

Біздің балаларымыздың ұлттық идеология рухында, мәдени дәстүрлерде тәрбиеленгендігі маңызды. Идеологиялық құраушы барлық өткізілетін іс-шараларда болуы тиіс. Қосымша білім беру педагогтеріне және мұғалімдеріне республикалық көрмелердің әдістемелік қорына белсенді жүгіну, кәсіби қызметтерінде көрмелік материалдарды пайдалану ұсынылады.

Мектептегі балалар фольклорлық ұжымдарының педагогтеріне қазақ халқының ұлттық ерекшеліктері мен салт-дәстүрлерін зерттеу бойынша, әншілік, бишілік, халық қолөнері және тағы сол сияқты өңірлік фольклорлық дәстүрлерді сақтау және дамыту бойынша жұмыс жүргізуді жалғастыру ұсынылады. Сабақ барысында білім алушыларға халқымыздың адамгершілік құнды бағдарларын түсіндіруге ерекше ден қою қажет, олар: әйел-аналарға деген құрмет, үлкендерге деген ізет, еңбекқорлық, әлеуметпен және табиғатпен және басқалармен үйлесімде өмір сүруге талпыну.

Театр шығармашылығы бірлестіктерінің педагогтеріне балалар театр шығармашылығы дамуының заманауи үрдістерін, театрдың интерактивті түрлерін дамытуды ескере отрып, жоғары адамгершілік мазмұнды драматургиялық материалдарды іздеуге көп көңіл бөлгендері жөн.

Бейнелеу және сәндік-қолданбалы шығармашылығының мектеп үйірмелері мен бірлестіктерінің педагогтеріне шығармашылық мәдениетін дамыту, әсемдік сезімін тәрбиелеу бойынша жұмыстарды жалғастыру қажет. Тәжірибе көрсетіп отырғандай, бейнелеу өнері, хореография, музыкамен айналысу - рухани-адамгершілік ағартудың қуатты тетігі болып табылады.

Бірқатар дербес байқаулар мен көрмелердің құрылымы «Өнер арқылы - бірлікке және өзара түсіністікке» атты келесі номинациялар бойынша жалпы идеямен біріктірілген болуы мүмкін:

1) «Ұлттық салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар» (байқау қатысушылары ұлттық әдет-ғұрыптың сипаттамасын ұсынады немесе көрсетеді, сондай-ақ өз халқының салт-дәстүрлерін айтып береді);

2) «Ұлттық әндер, поэзия, ойындар мен билер» (байқауға қатысушыларфольклор шығармаларын ана тілінде орындайды, биді, сондай-ақ ұлттық және халықтық ойындарды көрсетеді);

3) «Ұлттық киім» (ұлттық киімді немесе оның бөліктерін көрсету. Оның тарихын, символикасын және аталған бұйымды жасау тәсілдерін әңгімелеуіне болады);

4) «Дәстүр ордасы» сәндік-қолданбалы шығармашылық (осы номинацияның байқау бағдарламасына шығармашылық жұмыстардың авторлары және отбасы жәдігерлерін сақтаушылар қатысады (ұлттық ойыншық, кесте, тігін, құрақ құрау, тоқыма, өру, моншақ, ағаштан ою, қыш және т.б.). «Кішкентай кереметтер» балалар және отбасылық жұмыстардың көрмесі);

5) «Ұлттық асхана тағамдары» (байқау қатысушылары дайындаған тағамдарын ұсынып, осы тағамға байланысты ұлттық дәстүрлерді айтып берулері керек, сондай-ақ ұсынған тағамдардың жасау жолдарын көркемдеп ресімдейді);

6) «Отбасы альбомы» шығармашылық жобасы (байқау қатысушылары өз тегінің өкілдері туралы әңгіме дайындайды. Әңгіме фотосуреттерді, бейнежазбаларды, хаттарды, жазба күнделіктерін, басылымдарды, отбасы мүшелерінің шығармашылық жұмыстарын және үйде сақталған қызықты тарихы бар ерекше заттарды көрсетумен сүйемелденуі мүмкін);

7) «Біз – Қазақстандықтармыз!» бейнежобасы және басқалары. Туризмде үлкен рухани-адамгершілік әлеует жатыр. Экскурсиялық қызметті ұйымдастыру балаларды өз халқының, өз елінің тарихына, мәдени мұрасына тартуға ықпал етеді. Білім алушылардың туристік-өткетану экспедициялары аясында жыл сайын жаяу, шаңғылы, су, велосипед жорықтары, сан түрлі бағдарлар бойынша экспедициялар мен экскурсиялар өткізген жөн. «Туған өлкенің көрікті жерлерінен – Қазақстанның киелі жерлеріне», «Ұлы Дала Елі», «Қазақстан – менің алтын бесігім», «Сенің өмірдегі бірінші асуың», «Алтын компас» және басқа тақырыптарда, жергілікті табиғат және тарихи ескерткіштерден бастап Еліміздің астанасы - Астана қаласына және елдің басқа да өңірлеріне дейін білім алушылардың экскурсиялары мен экспедицияларын ұйымдастыруды белсендендіру маңызды.

Жаңа оқу жылында еліміз үшін ең маңызды оқиға Елордамыз – Астана қаласының 20 жылдығына ерекше назар аударылу керек.

Сынып жетекшілеріне, қосымша білім педагогтеріне жас өлкетанушылар, экологтер мен табиғаттанушылар арасында «Болашақтың энергиясы» ұранымен сабақтар топтамасын өткізу ұсынылады. Мұндай іс-шараны өткізудің формалары алуан түрлі («Жасыл планета», «Табиғатты аяла!» суреттер байқауы, «Ландшафты дизайн», «Екінші өмір», «Туған өлкенің биоалуандығын сақтаймыз және дамытамыз», «Денсаулық және қоршаған орта», «Жасыл экономика» және басқа номинациялар бойынша әлеуметтік маңызы бар зерттеу жобалары). Мұндай іс-шаралар балаларды жастайынан өзекті мәселелер туралы білім алуларын ғана емес, сондай-ақ оларды жаңа көріністерге тарта отырып, балалар үшін мансаптық перспективаларды ашуды қамтамасыз етеді.

Республиканың жалпы білім беретін мектептеріне бес күндік оқу аптасының енгізілуіне байланысты, алтыншы күннің (сенбі) сабақтан тыс бос уақыттағы тәрбие процесіне ерекше көңіл бөлінеді, ол білім беру жүйесінің барлық деңгейдегі тұтас педагогикалық процестің бөлігіне айналуы тиіс. 5-күндік оқу аптасына көшкен кезде білім алушының бос уақыты көбейеді.

Сабақтан тыс уақытта, оның ішінде сенбі күні балалардың бос уақытын толық қамту үшін пән мұғалімдерінің әлеуеттерін тиімді пайдалану қажет. Пән мұғалімдері қызығушылықтарына қарай үйірмелерді, секцияларды, студияларды, клубтарды, сондай-ақ өз бейіндері бойынша сабақтан тыс уақытта танымдық, байқау, ойын-сауық бағдарламаларын, экскурсияларды және басқаларын ұйымдастыра алады.

Мысалы, физика пәнінің мұғалімі «Қызықты физика», «Робототехника», техникалық шығармашылық үйірмелерін жүргізе алады (көлік, әуе, кеме және тағы басқа техника түрлерін үлгілеу). Яғни, педагог күннің бірінші жартысында пән мұғалімі болып, ал екінші жартысында қосымша білім беру педагогі болып қызмет атқарады. Осыған байланысты, жергілікті атқарушы органдар жалпы орта білім беру ұйымдары мен қосымша білім берудің мектептен тыс ұйымдары үшін қосымша білім беретін педагогтер мен педагог-ұйымдастырушылардың қосымша штаттық бірліктерін қарастырады.

Сонымен қатар, жоғары оқу орындары мен колледждердің базаларында кәсіпке бейімдеу жұмысын жүргізуге болады.

Осыған байланысты жергілікті атқарушы органдар мемлекеттік-жеке меншік серіктестік аясында білім беру және құқықтық тәрбие беру саласындағы басты бағыттардың бірі ретінде балалардың бос уақыттарын қамту бойынша кешенді шаралар қабылдауы қажет, нақтырақ айтқанда:

– қауіп-қатер тобындағы жасөспірімдерді қарау үшін қосымша білім беру мұғалімдері мен педагогтері арасынан қоғамдық тәрбиешілер-тәлімгерлерді бекіту;

– аула және мектеп жанындағы клубтарды ашу үшін бос тұрған ғимараттарды тиімді пайдалану;

– балалар туристік базаларын, сыртқа шығу және жаяу жүру өлкетану туристік жаңа маршруттарын және т.б. ашу.

Сабақтан тыс бос уақыттарды ұйымдастырудың басты мақсаты –білім алушының әлеуметтік, моральді қалыпты, шығармашылық тұлғасын қалыптастыруға және оны сауықтыруға бағытталған білім алушылардың пайдалы бос уақытын қамтамасыз ететін тұтас білім беру жүйесін құру. Сабақтан тыс бос уақытты ұйымдастырудың негізгі міндеттері:

– қосымша білім беруде білім алушылардың қажеттіліктері мен қызығушылықтарын барынша қанағаттандыру;

– балалар мен жасөспірімдер бірлестігінің қызметі үшін жағдай жасау, мектептегі өзін-өзі басқаруды жетілдіру;

– білім алушылардың бос уақыттарын барынша қамту есебінен жеткіншектер арасындағы құқық бұзушылық пен қылмыстарды тиімді алдын алу шараларын қамтамасыз ету;

– «отбасы-мектеп-әлеумет» байланысын нығайту;

– салауатты өмір салтын қалыптастыру болып табылады.

Бос уақытты қамтуды ұйымдастырудың негізгі бағыттары:

– зияткерлік;

– патриоттық және азаматтық-құқықтық;

– рухани-адамгершілік;

– көркем-эстетикалық;

– экологиялық, экономикалық;

– спорттық-сауықтыру;

– көп салалы мәдениеттілік (шығармашылық, көркемдік-эстетикалық және мәдени-танымдық);

– ұлттық тәрбие;

– білім алушылардың кәсіби бағдары;

– ақпараттық мәдениет.

Сабақтан тыс уақыт білім алушылардың денсаулығын сақтауға, білім алушылардың, сондай-ақ мұғалімдердің өздігінен білім алуға және дамуға уақытын көбірек бөлуге бағытталуы қажет және балалардың қызығушылықтарын ескеріп, сондай-ақ оларды ұжымдық және жеке тақырыптық ғылыми-зерттеушілік және шығармашылық жобаларды іске асыруға араластыру арқылы балалардың шығармашылық әлеуетін дамытуға бағытталуы қажет. Сабақтан тыс уақыт түрлерінің, формаларының және балалардың жалпы мәдени, көркемдік, әлеуметтік, тұрмыстық, кәсіби және басқа да қызығушылықтары негізінде бағыттарының түрлі болуымен, оған педагогтер мен ата-аналардың мейлінше көп жұмылдырылуымен сипатталады. Жұмыстың формалары білім алушының сабақтан тыс қызметімен шектелмеуі қажет (музыка, аспаздық, спорт, фестивальдар, олимпиадалар, «Алло, біз таланттарды іздейміз» байқаулары, жарыстар, КТК, қашықтықтан өткізілетін бағдарламалар, театрларға, мұражайларға, кинотеатрларға, дәрістерге бару, «Бәрін білгім келеді» балалар журналдарын әзірлеу және басып шығару және т.б.).

Мектепте білім алушыларға арналған келесі іс-шаралар өткізілуі мүмкін:факультативтер, дайындық курстары, пәндік олимпиадалар, танымдық, байқау-көңіл көтеру бағдарламалары, экскурсиялар, мәдениет ұйымдары мен мектептен тыс жұмыс орталықтарына бару, тақырыптық би кештері, спорттық жарыстар, бейін бойынша іс-шаралар, қызығушылықтары бойынша мектеп студияларының, клубтарының жұмысы, спорттық секциялар, үйірмелер:

– журналист, жас репортер немесе редактор ретінде жазбаша және ауызша жанрда өз білімдерін сынап көреді;

– психология, бұл балалардың өздерін дұрыс түсінуге, қоршаған ортамен араласуды, өз қабілеттерін дамытуды және кемшіліктерін жеңуді үйретеді;

– тарихи-археологиялық теорияны мұражайларға барумен, жорықтарда жергілікті жерлерді зерттеумен үйлестіреді;

– техникалық шығармашылық, пайдаланушының компьютерді, компьютерлік техниканы, ІТ-технологияларды, робототехниканы қолданудың бүгінгі таңда қажетті дағдыларын меңгеруге бағытталған;

– үштілділік жағдайындағы шет тілдері;

– қисынды ойлауды, ден қоюды, өз бетінше әрекет етуді және т.б. дамытуға арналған шахматтық үйірмелер.

Бұл өз кезегінде қызмет түрін ауыстыруды қамтамасыз етіп қоймай, сондай-ақ стилін, араласу ортасын, қоршаған жағдайды өзгертуді қамтамасыз етеді. Сабақтан тыс уақытты өткізу үшін еңбекке баулу, бейнелеу өнері және дене шынықтыру пәндерінің бос мұғалімдерін жұмылдыруға болады.

Мұғалімдерге арналған іс-шаралар: кәсіби байқаулар, сынып жетекшілерінің шығармашылық есеп берулері, мұғалімдердің әдістемелік бірлестіктерінің презентациялары мен есептері, тренингтер, қолдан жасалған көркем бұйымдардың байқаулары, мектептің психологиялық қызметінің кеңестері, мектеп жобалары.

Ата-аналарға арналған іс-шаралар: ата-аналардың құқықтық жаппай оқуы, мектептің психологиялық қызметінің кеңесі, спорттық жарыстар, психолог және пән мұғалімдерімен бірге өткізілетін бейіндік іс-шаралар, дәрігерлермен, дін өкілдерімен, мемлекеттік емес ұйым өкілдерімен кездесу.

Сабақтан тыс бос уақытты ұйымдастыру барысында педагогтер білім алушылармен бос уақытты өткізу және дамыту қызметтері үшін қаланың, ауданның әлеуметтік мәдени мүмкіндіктерін белсенді түрде пайдалана алады. Сынып жетекшілерінің әдістемелік бірлестіктерінің пән мұғалімдерімен және мектептегі өзін-өзі басқару органдарымен бірлесе отырып, әр тоқсан сайын тәрбие жұмысы мен мектептен тыс бос уақыттағы қосымша білімнің жоспарын әзірлеу ұсынылады. Барлық іс-шаралар педагог-ұйымдастырушы немесе сынып жетекшісі толтырып отыратын келіп-кету журналының есебінде тіркеліп тұруы қажет. Келіп-кетуді есептеуді бақылау мектеп әкімшілігіне, яғни директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасарына жүктеледі. Сабақтан тыс бос уақыттағы жұмыстың қорытындысы директордың немесе директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасарының қатысуымен өтетін жиналыстарда апта сайын қарастырылуы қажет.