Оқулық Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігі бекіткен Алматы, 2011
Гендік инженерияны қолдану əдістері
жүктеу/скачать 4,18 Mb. Pdf көрінісі
|
биотехнология кітап
Топырақ туралы алғашқы білім, 3-4 тәж.сабақтар СҚжДТ, Темірқұл Алтынай 1912 зикр, СРСП 2, СӨЖ №1 биохимия,Тоқтарова Әсем, annotation88215, Алгоритм, Биотехнология 4-зертхана, СРС СӨЖ (4), Темірқұл Алтынай 19-12 зикр,1 практика тапсырмасы!), zadanie 1 (3) (1), 2020 referat 6842314 (1), СРСП 6апта Даярбек Диана, Темірқұл Алтынай 19-12 зикр.2-апта,2-СӨЖ тапсырмасы!
| 3. Гендік инженерияны қолдану əдістері
Биолог зерттеушілері үшін бактериалды жасушаларының тұқым қуалау аппаратары үлкен қызығушылық тудырады. Бактерия жасушаларында ДНҚ-ы ядро орналасатын орта тұсында жайғасады. Бірақта, өсімдіктер мен жануарлар жасушаларындағы ядро құрамына кіретін ДНҚ-мен салыстырғанда, бактериялдық ДНҚ ядролық қабықпен қоршалмай, цитоплазмада бос күйінде жатады. Бактерия хромосомалары шеңберленіп біткен жіпшелерге ұқсас болады. Олар екі үзікті (цепь) ДНҚ молекулаларынан құралады. Біздерге, ДНҚ молекуласының əрбір үзіктері бірнеше нуклеотидтерден тұратыны, яғни полинуклеотидті болып келетіні жəне өз кезегінде əрбір нуклеотидтер құрамына көміртегі дезоксирибозасы, фосфор қышқылдарының қалдықтары мен азот негізді заттар кіретіні белгілі. Нуклеотидтер бір-бірінен осы азот негізді заттар түрлерінің кіруіне байланысты ерекшеленеді. Бұл заттар қатарында аденин, гуанин, цитозин, тимин болуы мүмкін екендігін еске түсіре 14 кетейік. ДНҚ үзіктерін құрайтын нуклеотидтер бір- бірімен фосфор қышқылы мен дезоксирибозалар арқылы белгілі бір ретпен байланысады. Мысалы, адениннің (А) бір үзігіне қарсы тиминннің (Т) екінші үзігі, ал гуанинге (Г) қарсы – цитозин (Ц) орналасады. Екі нуклеотидтер сутегілік байланыстар арқылы бірігіп тұрады жəне де мұнда олар бір-бірін толықтырып отырғандай болады. Сондықтан гуанинді – цитозинге, ал аденинді – тиминге комплементарлы (лат. Complemente – толықтыру деген мағынада) деп айтады. ДНҚ молекуласындағы нуклеотидтердің белгілі бір ретпен орналасуы, олардағы қандай да бір ақуыздың синтезделуі жөніндегі информациясын сақтайды. Егерде, белгілі бір себептермен нуклеотидтердің біреуі кірмей немесе алмасып қалса, басқа ақуыз синтезі жүре бастайды. Сондықтан ақуыз құрылымы жөнінде мəлімет сақталған ДНҚ бөлігі – геном деп аталады. Кейбір бактериялардың хромосомдар құрылымы толықтай белгілі болған. Мысалы сенна таяқшасы деген атпен белгілі бактерияларының хромосомасы 200- ден аса геннен тұрады. Ғалымдар осы гендердің хромосома шеңберінде орналасуының картасын жасаған. Гибридті ДНҚ алу барысында атқарылатын ген инженериясы жұмыстарының дұрыс жүруіне, бактериалды жасуша бірліктеріне кіретін плазмидтер деп аталатын құрылымдар үлкен роль атқаратындығы анықталған. Плазмида терминін қолданысқа америкалық ғалым генетик жəне биохимик Джошуа Ледерберг 1952 ж. енгізді. Плазмидтер дегеніміз – құрамына 2250-ден 400000 жұпқа дейін нуклеотидтер кіретін ДНҚ молекуласы болып табылады. Олар бактериялар жасушаларында бірден бастап бірнеше ондық жұп көлемінде кездесуі мүмкін жəне хромосомалардан бөлек орналасады. Бактерия хромосомасы сияқты плазмидтер де шеңбер тəрізді болып біткенімен, хромосомалардан əжептеуір кіші болады. Плазмидтердегі ДНҚ саны бактериялды хромосомалармен салыстырғанда 20-1000 есеге дейін аз болады. Плазмидтер бактериялды хромосомаларға тəуелсіз екі еселене алу (репликациялану) ерекшеліктеріне ие. Плазмидтер бактериялды жасушаларының дəрілерге, мысалы антибиотиктерге қарсы тұру қабілеттіліктеріне жауап береді. Бұлардың ең маңызды қасиеттері қатарына бір жасушадан екінші жасушаға өте алу ерекшелігін жатқызуға болады. Егерде плазмидаға ДНҚ-ның қандай да бір бөлігін ендірсе, ол плазмидамен бірге репликацияланады. Осы ерекшеліктің арқасында адамдарды қызықтыратын қажетті гендерді еселей көбейтіп (клондап) алуға болады. Генетикалық инженерияның əдістерін дамытуда эндонуклеазалар деп аталатын спецификалық ферменттер өте үлкен маңызға ие болды. Ферменттер – ағзадағы жүретін биохимиялық үдерістердің қарқынын бірнеше есе арттыра алатын, шығу тегі ақуыздық негізді болып келетін биологиялық катализаторлар екенін еске түсіре кетейік. Эндонуклеазалар бактериялды жасушаларының өздерімен синтезделеді жəне шеңберлі ДНҚ молекулаларын сызықты бөліктерге кесе алатын қабілетке ие екендіктері анықталған. Осындай ферменттердің барлығы жөніндегі ойлар, өткен ғасырдың 50-ші жылдарының басында бірнеше зертханаларда жүргізілген тəжірибелер барысында, бактериалды жасушаларында бактериофагтардың (бактерия вирустары) көп көбейе алмауы себебі анықталғаннан кейін жасалынған 15 болатын. Рестрикция деген сөз бір нəрсенің шектелуін білдіреді. Сол себептен бактериофагтардың көбейуіне шектеу келтіретін фермент түрлері – жүктеу/скачать 4,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|