Тұлға дамуының қозғаушы күші – қарама-қайшылықтар. Ол іс-әрекеттер мен қарым-қатынастарда, өзін-өзі жетілдіру мен жеке дамуға бағытталған қажеттіліктен туындайды.
Ішкі қарама-қайшылық– жеке тұлғаның ойы қоршаған ортамен, табиғатпен байланыспағанда туындайтын қарама-қайшылық;
Сыртқы қарама-қайшылық – қоршаған ортаның талап-тілектері мен заңдарына, тәртібіне, қағидаларына жеке тұлғаның іс-әрекеті арасындағы қарама-қайшылық;
Жалпы қарама-қайшылық– жеке тұлғаның ойы, талап–тілектері, іс-әрекетінің қоршаған ортамен, табиғатпен, қағидалар мен заңдар, рухани дүние мен материалдық жағдай арасындағы қарама-қайшылық.
Жеке ерекшелік - әрбір баланың даму кезеңінде байқалатын психологиялық және физиологиялық ерекшеліктері (дарындылық, қабілеттілік, темперамент, т.б.), қасиеттерінің өзгешеліктері, яғни адамның өз басындағы қасиеттерінің бір-бірімен сәйкестікпен түйісуі, оның басқа адамдардан өзгешелігі. Әркім жеке ерекшеліктері – табиғи және тіршілігінің жағдайына байланысты қалыптасады.
Дарындылық– адамның интеллектуалдык мүмкіндігімен байланысты болатын қабілеттіліктердің бірлігі, оның іс-қимылының деңгейі мен өзіндік ерекшелігі.
Қабілеттілік –бірдей күш пен бірдей уақыт аралығында, бір адамның басқа адамдарға қарағанда жоғары көрсеткіштерге ие болуын қамтамасыз ететін мүмкіншілік.
