Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

2 тақырып. Зоопсихологияның зерттеу пәні және оның ғылымдар жүйесіндегі орны.

Зоопсихология және этология. Зоопсихологияның ғылым ретіндегі даму тарихы. Зоопсихологияның дамуындағы Ч.Дарвин мен В.А: Вагнер ролі. Қазіргі кезеңдегі зоопсихологияның әдістері және зоопсихологиялық білімдердің ғылым мен халық шаруашылығы үшін мәні.

Элементарлы сенсорлық психиканың төменгі деңгейіндегі психикалық бейнелеудің сипаттамасы. Қарапайымдардағы қозғалыс белсенділігі мен кеңістік бағдарлану. Жүріс-тұрыс икемділігі мәселесі. Бейімделу құбылысы. Элементарлы сенсорлық психиканың жоғары деңгейіндегі психикалық бейнелеу. Жүйке жүйесінің пайда болуы. Қарапайым омыртқасыздардың қозғалыс белсенділігі. Жүріс-тұрыстың жоғарғы формаларының нышандары.

Перцептивті психиканың төменгі деңгейдегі орналасқан жануарлар психикасының сипаттамалары. Жүйке жүйесінің құрылымы. Жоғарғы омыртқасыздардың қоғалыс және сенсорлық қабілеттіліктрі. Топтық жүріс-тұрыс және қарым-қатынас. Перцептивті психиканың төменгі деңгейдегі психикалық бейнелеудің жалпы сипаттамасы.

Перцептивті психиканың жоғарғы деңгейдегі психикалық бейнелеу сипаттамасы. Жоғарғы омыртқалылардың жүйке жүйесі. Локомоция және манипуляциялау. Көру бейнелерін жалпылау және елестету. Экстраполяция құбылысы (Л.В.Крушинский). Жоғары омыртқалылырдың жүріс-тұрысы икемділігі-күрделі дағдылардың даму нәтижесі.

Жануарлар интелектісінің негізгі критерийлері. Биологиялық «нейтралды» объектілермен манипуляциялау-жануарлардың жоғары танымдық қабілеттіліктері дамуына негіз ретінде. Күрделі дағдылар және оларды жаңа жағдайларға ауыстыру. Жануарлар интеллектісінің биологиялық шектелінуі.

Ладыгина-Котс эксперименттері. Жоғарғы омыртқалылар ойлауының сипаты. Адам тәрізді маймылдар ойлауының екі формасы. Жануарлардың құралдарды қолдануы критерийлері. Жануарлар арасындағы мәдени тәжірибе алмасу. Жоғарғы омыртқалы жануарлардың өзіндік сана-сезімін зерттеу эксперименттері.

Индивидуалды жүріс – тұрыста түрдің тәжірибесін реализациялау. Инстинкті жүріс- түрыстың ішкі сыртқы детерминанттары. Антикалық ойшылардың теологиялық бағыты және механикалық бағыт. Инстинкті жүріс-тұрыстың құрылымы. Инстинктің ізденіс және аяқтау фазалары. Кілттік тітіркендіргіштер ұғымы.

Биологиялық өзара әрекеттестік-эволюция процесінде қарым-қатынастың пайда болуының негізі ретінде. Жануарлардағы коммуникация түрлері. Демонстративті жүріс-тұрыс және ритуаодау. «Ниет» қоғалыстарының пайда болуы және олардың ролі. «Автохтонды» және «аллохтонды» қозғалыстар.

Үйрену процесінің жалпы сипаттамасы. Облигатты және факультативті үйрену. Жануарлардағы үйрену түрлерінің классификациясы. Бейімделу және адаптация. Жануарлардағы инсайт ерекшеліктері. Дағды, еліктеу және психикалық бейнелеудің жоғарғы формалары.

Жүріс-тұрыстың индивидуалды дамуындағы туа біткен және жүре қалыптасқан бөліктері. Жануарлар жүріс-тұрысы онтогенезінің биологиялық негізделінуі. «Эмбрионалды үйрену» және жетілу. Қозғалыс белсенділіктерінің және сенсорлық қабілеттердің дамуы. Қарым-қатынас элементерінің пренаталды дамуы.

Жетіліп туған және жетілмей туған омыртқалылардың жүріс-тұрысының дамуы. Жетілмей туған жануарлардың жүріс-тұрысының икемділігі (Л.А.Орбели). Ізінен еру реакциясы және жыныстық «есте жазылып қалу». Туа біткен тану. Ұрпаққа қамқорлық жасау түрлері. Ерте инстинктер және үйрену.

Жануарлар психикасының дамуындағы ойын әрекеттерінің роліне байланысты негізгі концепциялар (А.Д. Слоним, К.Э. Фабри, Г.Спенсер, К.Гроос, Ф.Бойтендейк). Қарым-қатынастағы манипуляциялық ойындардың ролі. Қозғалыс белсенділігінің дамуы. Ойын белсенділігінің дамуы. Ойын белсенділігінің танымдық функциясы. Жануарлардың ойыны мен зерттеу әрекеті.

Үйірлі жануарларда қоғамдық қатынастардың пайда болуы. Н.А. Тих зерттеулері. Жануарлар қауымдастығының адам қоғамдастығынан принциптік ерекшеліктері. Адам сөйлеуінің пайда болуының биологиялық алғышарттары. Қазіргі маймылдардың тілі және айқын сөйлеуден айырмашылығы. Адамның антропоидтар мен басқа жоғарғы омыртқалылармен қарым- қатынасының мүмкіндіктері мен шектеулері.

Антропоидтар интеллектісі мен адам санасы, олардың түбірлері айырмашылықтары. Адам санасының пайда болуы мен қалыптасуындағы еңбек әрекеті мен қоғамдық-тарихи дамуының ролі. Адам онтогенезінің ерте кезеңдеріндегі психика дамуының салыстырмалы-психикалық аспектілері. Бала мен ересектің қалыптасуы үшін «есте жазылып қалудың» мәні.

Практикалық сабақтардың мазмұны және тізімі

Жануарлардың ақыл-ойлары туралы көзқарастардың тарихи өзгерулері (Кювье, Дарвин, Роменс, Морган, Павлов). Н.Н. Ладыгина-Котс, Э.Тормен, И.С. Бериташвили, В.Келлер, Н.Майер зерттеулері. Жануарлардың пайымды іс-әрекеттерінің негізі туралы Л.В.Крушинскийдің концепциясы.

Жануарлардың пайымды әрекеттерінің барлық концепцияларының сипаттамасы.

2) 2 тақырып. Зоопсихологияның зерттеу пәні және оның ғылымдар жүйесіндегі орны.

Жоғары дережелі жүйке жүйесі және зоопсихология туралы түсінік. И.П.Павловтың жоғары дәрежелі жүйке жүйесі туралы ілімі. Шартты рефлекс және үйрету. ЖДЖ жүйесінің зоопсихология үшін маңызы.

Жүріс-тұрыс икемділігі мәселесі. Бейімделу құбылысы. Қарапайым омыртқасыздардың қозғалыс белсенділігі. Жүріс-тұрыстың жоғарғы формаларының нышандары.

4) 4 тақырып. Перцептивті психика сатысы

Тітіркендіргіш пен сезімталдық. Сезімталдықтың дамуының объективті және субъективті аспекталары. Эволюциядағы рецеп- торлардың дамуы. Нәрселерді қабылдаудың пайда болуы және оның дамуы. Әртүрлі жануарлардың сенсомоторлық функцияларының мамандандырылуы - тіршіліктің сұранысы. Перцептивті психиканың төменгі деңгейдегі орналасқан жануарлар психикасының сипаттамалары.

Перцептивті психиканың жоғарғы деңгейдегі психикалық бейнелеу сипаттамасы. Жоғарғы омыртқалылардың жүйке жүйесі. Локомоция және манипуляциялау. Көру бейнелерін жалпылау және елестету. Экстраполяция құбылысы (Л.В.Крушинский). Жоғары омыртқалылырдың жүріс-тұрысы икемділігі - күрделі дағдылардың даму нәтижесі.

Жануарлар интелектісінің негізгі критерийлері. Жануарлар сигналдары. Белгі туралы түсінік (Г.Лейбниц, Г.Фреге). Белгілердің күрделену кезеңдері. Белгі және маңыз. Адам тіліндегі арнайы белгілер. Биологиялық «нейтралды» объектілермен манипуляциялау-жануарлардың жоғары танымдық қабілеттіліктері дамуына негіз ретінде. Күрделі дағдылар және оларды жаңа жағдайларға ауыстыру. Жануарлар интеллектісінің биологиялық шектелінуі.

Ладыгина-Котс эксперименттері. Жоғарғы омыртқалылар ойлауының сипаты. Адам тәрізді маймылдар ойлауының екі формасы. Жануарлардың құралдарды қолдануы критерийлері. Жануарлар арасындағы мәдени тәжірибе алмасу. Жоғарғы омыртқалы жануарлардың өзіндік сана-сезімін зерттеу эксперименттері.

8) 8 тақырып. Инстинкт

Индивидуалды жүріс – тұрыста түрдің тәжірибесін реализациялау. Инстинкті жүріс- түрыстың ішкі сыртқы детерминанттары. Антикалық ойшылардың теологиялық бағыты және механикалық бағыт. Инстинкті жүріс-тұрыстың құрылымы. Инстинктің ізденіс және аяқтау фазалары. Кілттік тітіркендіргіштер ұғымы.

Инстинктивті мінез-құлық жануарлар тіршілігінің негізі. Инстинктивті мінез-құлықтың ішкі және сыртқы детерминанттары. Инстинктивті мінез-құлық және қарым-қатынас. Жануарлар мінез-құлқындағы туа біткен және жүре пайда болған ерекшеліктер. Инстинкт және үйрету мәселелері.

Биологиялық өзара әрекеттестік-эволюция процесінде қарым-қатынастың пайда болуының негізі ретінде. Жануарлардағы коммуникация түрлері.

10) 10 тақырып. Үйрену

Дағды және үйрету туралы түсінік. Үйрету түрлері: әдеттену, импритинг, инсайт, оперантты үйрету. Үйретудің бихевиоральды заңдары. Дағдылар және оны зерттеудің әдістері. Үйрену процесінің жалпы сипаттамасы. Облигатты және факультативті үйрену. Жануарлардағы үйрену түрлерінің классификациясы. Бейімделу және адаптация. Жануарлардағы инсайт ерекшеліктері. Дағды, еліктеу және психикалық бейнелеудің жоғарғы формалары.

Жүріс-тұрыстың индивидуалды дамуындағы туа біткен және жүре қалыптасқан бөліктері. Жануарлар жүріс-тұрысы онтогенезінің биологиялық негізделінуі. «Эмбрионалды үйрену» және жетілу. Қозғалыс белсенділіктерінің және сенсорлық қабілеттердің дамуы. Қарым-қатынас элементерінің пренаталды дамуы.

Жануарлардың жекелік даму кезеңіндегі туа біткен және жүре пайда болған белгілердің салыстырмалы сипаттамасы. Жануарлар онтогенезінің биологиялық тәуелділігі. Жетіліп туған және жетілмей туған омыртқалы-лардың жүріс-тұрысының дамуы. Жетілмей туған жануарлардың жүріс-тұрысының икемділігі (Л.А.Орбели). Ізінен еру реакциясы және жыныстық «есте жазылып қалу». Туа біткен тану. Ұрпаққа қамқорлық жасау түрлері. Ерте инстинктер және үйрену.

Жануарлар психикасының дамуындағы ойын әрекеттерінің роліне байланысты негізгі концепциялар (А.Д. Слоним, К.Э. Фабри, Г.Спенсер, К.Гроос, Ф.Бойтендейк). Қарым-қатынастағы манипуляциялық ойындардың ролі. Қозғалыс белсенділігінің дамуы. Ойын белсенділігінің дамуы. Ойын белсенділігінің танымдық функциясы. Жануарлардың ойыны мен зерттеу әрекеті.

Жануарлардың әлеуметтік ұйымдары (Н.Тинберген) және ұйымдастыру аспектілері. Үйірлі жануарларда қоғамдық қатынастардың пайда болуы. Н.А. Тих зерттеулері. Жануарлар үйіріндегі иерархия жүйесі. Жануарлар қауымдастығының адам қоғамдастығынан принциптік ерекшеліктері. Адам сөйлеуінің пайда болуының биологиялық алғышарттары.

Антропоидтар интеллектісі мен адам санасы, олардың түбірлі айырмашылықтары. Адам санасының пайда болуы мен қалыптасуындағы еңбек әрекеті мен қоғамдық-тарихи дамуының ролі. Адам онтогенезінің ерте кезеңдеріндегі психика дамуының салыстырмалы-психикалық аспектілері. Бала мен ересектің қалыптасуы үшін «есте жазылып қалудың» мәні.

1) Жануарлар психикасын зерттеу әдістері.

2) Ж.Б.Ломарктың эволюциялық теориясы

3) Антропоморфизм. Оның мәні, концепциясы.

4) И.П.Павловтың мінез-құлық рефлексологиялық теориясы.

5) Зоопсихологиядағы бихевиоризм.

6) Психиканың даму сатылары. Психикалық критерилер.

7) Элементарлы сенсорлы психиканың төменгі деңгейінің жалпы сипаттамасы.

8) Қарапайымдыларды үйрету және зерттеу.

9) Инстинктік мінез-құлықтың ішкі факторлары.

10) Инстинктік мінез-құлықтың сыртқы факторлары.

11) Импритинг - үйренудің ерекше түрі ретінде.

12) Пренатальды кезеңдегі мінез-құлық пен психика дамуының жалпы ерекшеліктері.

13) Ерте постнатальды кезеңдегі мінез-құлық пен психика дамуының жалпы мінездемесі.

14) Ерте постнатальды кезеңнің негізгі феномендері /тума, тану,ерте тәжірибе, импритинг/.

15) Ювенильдік кезеңдегі мінез-құлық пен психика дамуының жалпы мінездемесі.

16) Жануарлар ойынының негізгі концепциялары және оның жануарлардың мінез-құлқын зерттеудегі маңызы.

17) Манипуляциялық белсенділік және оның жануарлар психикасының дамуындағы мәні.

18) Жануарлардағы елігу. Имитациялық үйрену.

19) Жануарлар қоғамдастықтарындағы ішкі түрлі коммуникациялар

20) Адамдар мен жануарлар мінез-құлықтарының генетикалық туыстығы және сапалы айырмашылықтары.

Курстық жұмыс тақырыптары.

2. Жануарлар интеллектісінің биологиялық шектеулері

3. Жануар жүріс-тұрысындағы инстинктивті жүріс-тұрыс пен үйренудің ара қатынасы

4. Жануарлардағы өзіндік сана-сезім

5. Адам мен жануарлардың сенсорлық қабілеттіліктерінің салыстырмалы талдамы

6. Ойын әрекетінің жануарлар психикасы дамуындағы ролі

Академиялық мінез-құлық саясат және оқытушы әдептанулары және студенттерді университет ішкі тәртібі ережелеріне тиісті талапқа сай болу. Оқу процесіне белсенді қатысу қажет. Жұмыстар дер кезінде өткізілмегенде (ауру оқиғасында немесе басқа орынды себептерге байланысты), жіберілген жұмыстарды оқытушымен айқын уақытқа келісіп тапсыру . Жұмыстарға кешікпеу (кешігудің объективті себебін алдын ала хабарлау). Үй тапсырмаларын талапты орындау. Дайын жазбаша материалдарды дер кезінде тапсыру. Бақылау жұмысы, тестілеулер, емтихан тапсыру кезінде көшіруге тиым салынады.

Тапсырмалар дәл және дер кезінде орындалғанда және жұмыстардың барлық түріне үзбей қатысқанда барынша көп балл жиналады.

- лекцияларға қатысу , материал конспектілеуі -2 балл ( қатысу 1 балл , конспекті барысы 1 балл );

- қатысу практикалық жұмыста және топта белсенді жұмыс -4 балл

( қатысу 2 балл, белсенді жұмыс тапсырма дұрыс орындалуы 2 балл );

- орындалу және үй тапсырма қорғанышы -6 балл.

Бірінші бақылау-10 балл құрастырады , екінші -10 балл . Емтихан тестілеу түрінде өткізіледі . 25 сұрақ алдын ала дайындалады : сұраққа дұрыс жауап -4 балл .

Дұрыс жауаптардың саны қосындыланады .

100 балл - қойылған сұрақтарға жүйелі және жеткілікті жауап береді ;

85-75 балл – материалды нақты біледі, және жетекші сұрақтарсыз жауап береді , проблемалармен әдебиеттерден танысады ;

74-50 балл - тек ең басты материалды біледі, проблемамен әдебиетте шатасады , берілген сұрақтарға жеткіліксіз жауап береді ;

49-0 балл - берілген сұрақтарға дұрыс жауап бере алмайды, проблема бойынша әдебиеттермен таныс емес.

12 Әдебиеттер тізімі

Негізгі

1. 
   Зорина З.А., Полетаева И.И. Зоопсихология. Элементарное мышление животных: Учебное пособие / З.А.Зорина, И.И.Полетаева. – М.: Аспект-Пресс, 2002.
   
2. 
   Мак-Фарленд Д. Поведение животных. Психология, экология и эволюция. -М.:Мир, 1988.
   
3. 
   Тинберген Н. Поведение животных. -М.: Изд-во Мир, 1978.
   
4. 
   Тих Н.А. Предыстория общества.-Л.:ЛГУ, 1970.
   
5. 
   Фабри К.Э. Основы зоопсихологии. -М.:МГУ, 1993.
   
6. 
   Шовен Р. Поведение животных. -М.: Мир, 1972.
   
7. 
   Праворотов. Зоопсихология для гуманитариев. М., 2002.
   

8. Фирсов Л.А. Поведение антропоидов в природных условиях. -М.:Наука,

9. Хайнд Р. Поведение животных. — М., 1975.

10.Шовен Р. Поведение животных. — М., 1972.

11.Немов Р.С. Психология. В 3-х томах. Кн. 1.-М., 1998.

12.Фабри К.Э. Орудийные действия животных. М., 1980.

13.Ильичев В.Д. Голоса животных. М., 1977.

14.Жукова Т.И. Часы занимательной зоологии. М., 1969.

ергман Е. Поведение собак. М.. 1986

15.Меннинг О. Поведение собак. М., 1982

16.Мантейфель Б.П. Экологические и зволюционные аспекты поведения животных.

17.Матиас Фройде. Животные строят. М., 1986

СӨЖ тапсырмаларын орындау және тапсыру жөніндегі және «Зоопсихология» пәні бойынша 5В050300 –Психология мамандығы бойынша сырттай оқу нысанындағы студенттерге арналған

Кафедра отырысында ұсынылған 20 __ж. «___»________№_____ хаттама.