ІІІ-Үғғ. қоғамдық және мемлекеттік құрылысы

12 
және 284 жылдардың аралығында 26 император ауысып, оның 
тек біреуі ғана өз ажалынан қайтыс болған. Император 
Диоклетиан (284-305)
кезінде Рим империясының мемлекеттік 
құрылысы өзгеріске ұшырады. Ол өзінің үстемдігін ашық 
орнатуға кірісті. Император бұдан былай 
принцепс
емес (яғни 
азаматтардың ішіндегі ең жақсысы, тең құқықтылар ішіндегі 
біріншісі ғана емес ) д
омину
с-мырза, билеуші, оның еркі жоғар-
ғы заң болып табылады. Империя 
принципаттан
яғни респуб-
ликалық дәстүрлердің кейбірін сақтаған биліктен д
оминатқа
шексіз биліктің түріне өтті. Сөйтіп, «
республикадан
» деспотияға 
айналды. Мемлекетті басқару қызметін икемсіз , сатылы бюро-
кратиялық аппарат атқарды. Сенат іс жүзінде маңызынан айры-
лып, өз орнын 
консистория
деп аталатын императорлық кеңеске 
берді. 
Доминат дәуірінде жаңа әлеуметтік бөлу қалыптасып: 
«
лайықтылар
» мен «
мүсәпірле
р» деп аталды. Лайықтылар ара-
сынан «
ғизатты
» топ бөлініп шықты. Оның өзі үш топқа бө-
лінді. Мүсәпірлерге ерікті туған плейбейлермен қатар колондар, 
еркіндікке жіберілген құлдар жатқызылды. Императордың ор-
дасы енді көбіне Римде емес, Константинопольде, Равеннада, 
және басқа қалаларда орналаса бастады. 
Диоклетиан империяны төртке бөлді: 
1) 
Шығыс
, оған Кіші Азия, Египет, Фракия қарады; 
2) 
Иллирияға 
- Македония, Грекия кірді; 
3) 
Италиғая
Италия, Балқан түбегінің сол-батыс бөлігі, 
Африка қарасты болды; 
4) 
Галлияға 
Галлия, Испания, Британия және Мавретания 
(Африканың батысы) енді. 
Константин кезінде билік императордың қолында шоғыр-
ланып, төрт бөлігі 
префектура деп аталды.
Олардың әр қайсы-
сы 12 (кейіннен 14) диоцездерден тұрды. Диоцездерді 
викарий-
лер
басқарып, тікелей императорға бағынды. 
Диоклетиан мен Константин (306-337) империяның әкім-
шілік-қаржы аппаратын нығайту үшін 
реформалар
жүргізді. Бұл 
реформалардың басты міндеті жергілікті билеушілердің рөлін 
әлсірету еді. Азаматтық билікті әскери биліктен бөлу де осы 

13 
мақсаттан туындаған болатын. Провинциялар мен префектура-
ларда әскери басшының қызметі енгізілді. 
Диоклетиан реформасында әскерге көп көңіл бөлінді. Әс-
кердің таңдаулы топтары елдің ішінде орналастырылып, билікке 
қарсы түрлі бүліктерді басуға пайдаланылды. Ал, қалған топта-
ры шекаралық обылыстарда әскери-қоныстанушылар ретінде 
жерге отырғызылған. Сонымен бірге осы кезеңде варарлардан 
(Рим империясымен көршілес тайпалардың адамдарын осылай 
атаған) құрылған қосымша әскери топтардың маңызы артты.
ІҮ ғ. империя варварлардан, солардың өздерінен құрылған әске-
ри топтардың көмегімен қорғанды. Әскерге варварлар мынадай 
жолдармен алынды: ең алдымен, империяның федераттары және 
одақтастарымен әскери жасақ жіберу туралы келісім жасалып, 
жіберілген жасақтар империя аумағына орналастырылып, тұрақ 
жаймен, азық-түлікпен қамтамасыз етілді. Содан кейін, импе-
рияға бағынғандарға шекаралық облыстардан жер беріліп, со-
лардан әскерге адам алынды. Әскери реформа алғашқыда та-
бысты болғанымен, империяның соңғы дәуірінде варварлардың 
империя шекарасын қорғауы, оның құлауының себептерінің бі-
ріне айналды. 

жүктеу/скачать 2,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: