С. С. Наметкин айтып кеткендей, крекинг процесінің мағынасы мұнайды өңдеу арқылы алынатын негізгі өнім бензинмен тоқтап қалған жоқ. Осы мәселені шешумен қатар крекинг процесінің дамуы химиялық өңдеудің өнімін ғылы
Органикалық молекулада жүретін электронды эффект
жүктеу/скачать 3,34 Mb.
|
Органикалық синтез химия технология теориясының методикалық оқу құралы
Педагогика 2022сәуір Айнұр апай
| Органикалық молекулада жүретін электронды эффект
Атомдар органикалық молекулада екі жолмен жүреді.Индуктивті және мезомерлі эффектте.Атом мен әр түрлі электртерістіліліктің қосылуы полярилы болып табылады.Бұл полярлы тізбек арқылы 3-4 қосылыс әр түрлі заряд түзіледі.Яғни мына δ дельта әріппен белгіленеді . Бұндай электронды байланыс индуктивті болып табылады.Полярлы қосылыс С-Х, яғни сапалық болып табылады.С-Н полярлы қосылысқа қарағанда нөлге тең (1-суретте ) көрсетілген. δ + δ + δ - R-CH2-H δ - δ - δ + R→CH2→X I=0 R←CH2← X δ+ > δ + -I 1-cуретте Индуктивті электронды араласу Орынбасушы Х,өзіне электрон топтарды өзіне тартып алады.Және күшті Н,атомғаа қарағанда теріс индуктивті эффект (-I- эффект ).Егер орынбасушы атоммен Н салыстырғанда оның электронды тығыздығы тізбекте өседі.Яғни бұндай индуктивті +I- мынадай болады. Графикалық I- эффект стрелка арқылы көрсетіледі.Яғни валенттік штрихпен ,ал оның бағыты электртеріс атомына қарай жүреді.Алкильді топ + I - эффект ( 2-кесте ). + I эффект әр түрлі алкильді топтар сутек атом санына байланысты өседі.СН3 2-кесте. Электронды эффекттің толықтырғышы
Осылай индуктивті эффект болады.Атомдар өзара бір-бірінен айырмашылығы бар.Электртерістілігі бойынша σ- байланысы электртерістілік атомына қарай жүреді.Индуктивті эффект өзіне лайықты өзгешелігі бар.Электртерістілік атомы бойынша Электронды тығыздығы σ- қосылысы электртерістілік атомына бағынып,осы қосылыстар түзіледі.Кейбір қосылыстарды орынбасушы поляризациялайды индуктивтімеханизм бойынша.Тек қана индуктивті механизм ғана емес,сонымен қатар σ, π –қосылыстарда бола алады. Орынбасушының электронның молекулалық тығыздығына байланысты суммарды индуктивті эффект және мезомерлі эффект болады. Мезомерлі эффект немесе эффект сопряжение деп атайды.Себебі эффекттің берілуі қатаң жүйеге байланысты. Орынбасушы әсері π- байланыс жүйесі.электронды тығыздығына мезомерлі эффект болып табылады. (М-эффект ),(2-кесте). Индуктивті мезомерлі эффект барлық жүйеде π-байланысы арқылы үлкен кедергі береді.Сопряженды жүйе болады.Егер Sp2- гибриді атомы сутек молекуласына қосылса,құрамында екі қосылыс (π-π)болады.Мысалы ретінде акрильді альдегид ( акролеин ) немесе диметилвиниламин бола алады. 2-суретте Акролеин мен диметилвиниламиннің мезомерлі эффекті Н2Сδ+=CH-C=Oδ- H2Cδ-=CH-Nδ+(CH3)2 Sp2 sp2 Акрильді альдегид (акролеин) диметилвиниламин р-π байланысы π,π-байланысы (-М)-эффект (+М)-эффект Кейбір жағдайда π-π байланысы акрильді альдегидте әр түрлі электртерістілік болып келеді.Сол себептен π-электрон бұлты электртерістілік атомымен теріс δ- заряд түзеді.Акролеин жағдайында альдегидті топ тотықтырғыш ол электрон тығыздығын жүйеге келтіреді.Сонда мезомерлі теріс эффект (-М).Молекулада акролеин альдегид тобында электрон акцептор болып келеді.Себебі бұл жағдайда электрон тығыдығы төмен.Ал диметилвиниламин жағдайында керісінше р-π электрон тығыздығы қатаң жүйеге келеді.Нәтижесінде оң заряд (δ+).Мысалда диметилмолекуласында толықтырғыш NH(СН3)2 б9л кезде элк=ектрон тобы жалпы мезомерлі эффект (+М).Тотықтырғыш электрон тығыздығын жүйеде,электрондонор болып диметилвиниламин мен диметил топ болады. жүктеу/скачать 3,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|