Сабақ кестені автоматты түрде әзірлеу процесін үлгілеу 1 Мәліметтер қоры және оларды жобалау технологиясы

Delphi-дің бірінші нұсқасы 1994 жылы жарыққа шығып, кейінгі жылдары оның бірте-бірте кеңейтілген 2, 3, 4, 5, 6, 7-нұсқалары жарық көрді. Алтыншы және жетінші нұсқалардың бір-бірінен айырмашылығы жоқ деуге болады. Екеуі де Windows 32 операциялық жүйесінің негізінде дайындалған.

Delphi-дің негізгі ерекшелігі онда қосымша құруда компоненттік және обьектілік тәсілдер пайдаланылады. Компонеттік тәсілдің мәнісі жеңіл: әр қосымша арнайы іс-әрекеттерді орындайтын компоненттерден жинақталады. Ол жеткіліксіз болса, обьектіні өңдеуге арналған үстеме бағдарлама құрылады. Компоненттер визуальды компоненттер кітапханасында (VCL – Visual Component Library) жинақталған. Компонеттер панелінде түрлі класстарға тиісті стандартты компоненттер өте көп. Пайдаланушы жаңа компонент дайындап, оны осы панельге қосуына болады.

Delphi-де бағдарлама дайындау, бағдарлама мәзірін құру, анимация, мультимедиа үрдістерін ұйымдастыру, OLE технологиясын пайдаланып, басқа офистік қосымшаларды шақыру, олармен жұмыс істеу, және тағы басқа іс-әрекеттерді орындауға болады. Delphi көптеген есептерді шешуге мүмкіндік береді. Оның ішінде:

• 
  Әртүрлі бағыттағы аяқталған қосымшаларды Windows үшін құру;
  
• 
  Кез келген тілде кез-келген қосымшалар үшін профессионалды көрінетін интерфейсті тез құру. Интерфейс Windows-тың барлық талаптарын қанағаттандырады. Және қолданушы компьютерінде орнатылған жүйеге автоматты түрде ыңғайланады. Өйткені, Windows-тың көптеген функцияларын, кітапханаларын қолданады;
  
• 
  Бағдарламалаудың басқа түрлерінде қолдануға болатын функция, форма, компоненттердің динамикалық біріктірілетін кітапханасын (DDL) құру;
  
• 
  Кез-келген типтегі жергілікті және жойылған мәліметтер базасымен жұмыс істеудің қуатты жүйесін құру;
  
• 
  Кестелері, графиктері бар күрделі есеп берулерді құру және баспаға шығару;
  
• 
  Қосымшалардан Windows арқылы жұмыс істеуге болатын өз қосымшалары үшін анықтамалық жүйелерді (hlp файлдары) құру;
  
• 
  Windows-тың барлық талаптарын және спецификасын ескеретін Windows-тың қосымшалары үшін орнатудың профессионалды бағдарламаларын құру;
  

Delphi ортасының мүмкіндіктерін қолдана отырып деректер қоры структурасын құру және жазулармен толтыру, мәліметтер қоры кестесімен жұмыс, кестелер арасында байланыс орнату, есептелінетін өрістер, клиенттік қосымша құру, фильтр – сүзу, сұраныс құру, есеп құру, Delphi ортасында мәліметтер қорына рұқсат алу механизмдері, ADO провайдерлері тақырыптары қарастырылып, әрбір тақырыпқа қысқаша теориялық мағлұматтар және оларға сәйкес мысалдар келтірілді. Қазіргі техника мен технологияның дамып, маңызы артқан XXI-ғасыр заманында мәліметтер қоры адамзат баласы өмірінің бір бөлшегіне айналып отыр. Ал мәліметтер қоры қазіргі таңда кез келген сферада қолданылып жүргені бәрімізге мәлім. Бұл туралы тұрақты анықтама жоқ, себебі бұл ұғымның қасиеттеріне байланысты аясы кең болып саналады. Мәліметтер қорын деректер қоры деп те айтады. Екеуінің мағынасы бір. Сондықтан оқу құралында мәліметтер қоры сөзінің орнына деректер қоры сөзі қолданылады. Delphi-дегі мәліметтер қоры – бұл ең дамыған механизм, мұнда мәліметтер қорының бағдарламасын жасауды қамтамасыз ететін кітапханасының күшті қоры құрылып, ол әмбебап интерфейс арқылы жүзеге асырылады. Мәліметтер қоры деп бір немесе бірнеше компьютерден қолдануға болатын ақпараттың электрондық жинақтамасын айтады.

• 
  Негізгі терезе (Project1);
  
• 
  Объектілер бақылаушысының терезесі (Object Inspector);
  
• 
  Формаларды құрастырушының терезесі (Form1);
  
• 
  Программа кодының терезесі (Unit 1. Pas).
  

Бұл терезде Delphi-ң негізгі меню жүйесі, пиктограммалық командалық батырмалары мен компоненттер политрасы орналасады.

Delphi ортасы іске қосылғанда программа кодының терезесі Windows ортасының бос терезесінің бастапқы кодынан тұрады. Жаңа форманың кодына Delphi ортасы бұл қатарларды автоматты түрде қосып отырады.

Delphi жергілікті және клиент-серверлік мәліметтер қорын құруға және оны ары қарай демеуге арналған құралдармен қамтамасыз етеді, сонымен қатар, кез келген мәліметтер қорымен жұмыс жасауға арналған қолданбалы программаларды құруға да мүмкіндік береді. Өзінің кесте пішімі (деректерді сипаттау тілі) болмағандықтан басқа мәліметтер қорын басқару жүйелерінің кесте пішімдерін қолданады. Мысалы, DBase, Paradox немесе InterBase. Бұл кестелердің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар.

Delphi-де бағдарлама дайындау үшін компоненттік тәсілн қарастырып көрейік: пайдаланушы бағдарламаларының кітапханасы бағдарламалау ортасымен бірге ұсынылатын, бір іс-әрекетті орындайтын (дайын бағдарламалар үзінділерінен тұратын) компоненттерден жинақталады, ал олар форма терезесіне енгізіледі. Компоненттік тәсіл бағдарламалау технологиясында нағыз төңкеріс жасады деуге болады, себебі, компоненттерді пайдалану бағдарлама жұмысын күрделі түрде жеңілдетті.

Мәліметтер базасының қолданбасын құруда қолданылатын компоненттерді қарастырайық. Мәліметтер базасымен жұмыс істегенде қолданылатын компоненттер Data Access, Data Control, Midas, Decision Cube, Rave және InterBase парақтарында орналасады.

• 
  DataSource – деректердің басы;
  
• 
  Table – ДБ кестесіне негізделген деректер жинағы;
  
• 
  Query – SQL – сұранысқа негізделген деректер жинағы;
  
• 
  StoredProc – серверде сақталатын процедураны шақыру;
  
• 
  DataBase – ДБ қосылу;
  
• 
  Session – ДБ жұмысының ағымды сеансы;
  
• 
  BatchMove – топ жазбалармен операцияларды орындау;
  
• 
  Update – деректер жиынтығын модификациялау;
  
• 
  NestedTable - қойылған кесте.
  

• 
  DBGrid – кесте;
  
• 
  DBNavigator – навигациялық интерфейс;
  
• 
  DBText – жазба;
  
• 
  DBEdit – бірқатарлы редактор;
  
• 
  DBMemo – көпқатарлы редактор;
  
• 
  DBImage – графиктік көрініс;
  
• 
  DBListBox – қарапайым тізім;
  
• 
  DBComboBox – комбинацияланған тізім;
  
• 
  DBCheckBox – тәуелсіз ауыстырғыш;
  
• 
  DBRadioGroup – тәуелді ауыстырғыш топтары;
  
• 
  DBLookupListBox – басқа өріс деректерінің қарапайым тізімі;
  
• 
  DBLookupComboBox – басқа өріс деректерінің комбинацияланған тізімі;
  
• 
  DBRichEdit – толық функционалды тестілік редактор;
  
• 
  DBCtrlGrid – модификацияланған кесте;
  
• 
  DBChart – диаграммма.
  

• 
  ClientDataSet – клиенттік деректер жинағы;
  
• 
  DCOMConnection – көпқолданбалы режимде қашық сервермен қосылу;
  
• 
  SocketConnection - Windows сокеті арқылы қашық сервермен қосылу;
  
• 
  DataSetProvider – деректер жиынының провайдері;
  
• 
  SimpleObjectBroker – қарапайым объект брокері;
  
• 
  WebConnection – Web-сервермен қосылу;
  
• 
  CorbaConnection – Corba-клиенттің қосылуы.
  

• 
  DecisionCube – көпшекті деректер кубы;
  
• 
  DecisionQuery – көпшекті деректерді қамтитын жиынтық;
  
• 
  DecisionSource – көпшекті деректердің бастамасы;
  
• 
  DecisionPivot – көпшекті деректердің көпөлшемді проекциясы;
  
• 
  DecisionGrid – көпшекті деректердің кестесі;
  
• 
  DecisionGraph – көпөлшемді деректердің графиктік ұсынысы.
  

• 
  RvProject – проектің басты компоненті, Rave – пен байланысты қамтамасыз етеді;
  
• 
  RvSystem – уневирсалды компонент, есеп беруді қарауды және баспаға шығаруды қамтамассыз етеді;
  
• 
  RvNDRWriter – есеп беруді арнайы форматтағы файлға жазады және оны көруге мүмкіндік береді, баспаға шығарады;
  
• 
  RvCustomConnection – мәліметтері жоқ есеп берумен байланыстырады;
  
• 
  RvDataSetConnection – мәліметтермен байланыстырады;
  
• 
  RvTableConnection – Table компаненті бар мәліметтермен байланыстырады;
  
• 
  TrvQueryConnection – Query компоненті бар мәліметтермен байланыстырады;
  
• 
  RvRenderPreview – RvNDRWriter арқылы құрылған файлдағы мәліметтерді экранда көруге мүмкіндік береді;
  

2.2 Delphi-де ADO технологиясын қолдану

Delphi7-де BDE мен ODBC-ден басқа кеңірек қарастырылып отырған ADO механизмі қолданылады.

Біз солардың ішінен ADO технологиясына тоқталып өтейік.

Delphi-де мәліметтер қорына қатынаудың Borland Database Engine және ODBC сияқты дәстүрлі құралдары сияқты Microsoft ActiveX Data Objects (ADO) технологиясын да қолдануға болады, яғни бұл технология СОМ мүмкіндіктеріне, соның ішінде OLE DB интерфейсіне негізделген.

ADO технологиясы әмбебаптылығының арқасында өңдеушілер арасында танымалдылыққа ие болды. Енді OLE DB интерфейсінің базалық жинақтамасы Microsoft операциялық жүйесінің барлығында бар десек те болады. Сондықтан да осы жолмен мәліметтерге қатынау үшін тек ADO байланыс провайдерін көрсетіп, қажет мәліметтер қоры мен ADO орнатылған кез келген компьютерге бағдарламаны тасымалдай аламыз.

Delphi компоненттерінің палитрасында мәліметтерге ADO арқылы қатынасатын, мәліметтер қорының толық қосымшасын жасай алатын компоненттер жиынтығынан тұратын ADO парағы бар.

Microsoft ActiveX Data Objects (ADO) МҚ қосымшаларынан мәліметтерге әмбебап қатынауды қамтамасыз етеді. ADO технологиясы мен OLE DB интерфейсі қосымшаға әр типті мәліметтер негізіне бірегей қатынау әдісін қамтамасыз етеді.

Мысалы, ADO-ны қолданатын қосымша корпоративті SQL серверде сақталатын мәліметтерге де, электронды кестелерге де, жергілікті МҚБЖ-ға да бірдей қиындықты операцияларды қолдана береді. ADO арқылы кез келген мәліметке жіберілген SQL сұраныс орындалады.

Мынадай сұрақ туындауы мүмкін: бұл сұранысты деректер көзі қалай атқара алады?

МҚ серверлерін көп ойлап қажеті жоқ, SQL сұраныстарын өңдеу – олардың басты міндеті. Файлдық тізбек, электронды кесте, электронды почта және т.б. үшін ADO механизмі мен OLE DB интерфейсі шақырылады. OLE DB мәліметтерді өңдеудің стандартты функцияларын инкасулирлейтін арнайы СОМ объектілер жиынтығы мен объектілер арасында деректер алмасуды қамтамасыз етіп отыратын арнайы деректер көзінің функциялары мен интерфейстерді ұсынады.