Құндылықтарды дарыту Көпмәдениеттілік Интернационализм Әлем азаматы
Коммуникативті дағдылар, ұқыптылық, бір-біріне деген құрмет, функционалдық сауаттылық.
Жолдастарын тыңдай білу, ой пікірлерімен санасу, өз ісіне жауапкершілікпен қарау дағдыларын дамыту.
Мұғалімнің кіріспе сөзі. (Сабаққа психологиялық көңіл-күй)
Үй жұмысын тексеру (бақылау, өзін-өзі тексеру, өзара тексеру)
Мақсаты:оқу материалының игерілу деңгейін тексеру, проблемалар проблемалады анықтау және оларды түзету.
А)Тірек білімдер актуалдау Формасы: ұжымдық
Әдісі: жеке
Тәсілі: сұрақ-жауап
Оқушылармен бірлесіп сабақтың/оқу мақсатын анықтайды. Өткенді қайталау Сұрақ жауап «Әр түсті стикерге оқушылардың деңгейлеріне байланысты ашық сұрақтар жазып тақтаға жабыстыру арқылы сұраймын. Қызыл стикердегі сұрақтар
1. Тірі организмдердегі бейорганикалық заттарды ата.
2. Макроэлементтер тобын атаңдар.
3. Биоэлементтер деп қандай элементтерді айтады 4.Организмде су және тұздардың мөлшері қандай
Жасыл стикердегі сұрақтар:
1. Микроэлемнттердің организм үшін қандай маңызы бар?
2. Макроэлементтердің организм үшін маңызы қандай?
3. Жасушадағы судың алатын орны қандай?
4.Минералды тұздар организмде қандай күйде кездеседі?Сары стикердегі сұрақтар:
1. Микроэлементтердің кейбір түрлері организмде жетіспегенде қандай өзгерістер болуы мүмкін?
2. Макро және микро элементтердің жетіспеуіне байланысты болатын өзгерістерге мысал келтір.
3. Судың химялық қасиетіне сипаттама бер.
4. Жасушадағы минералды тұздардың қызметін түсіндір.
Интерактивтік тақта
30 мин
1.Ой шақыру стратегиясы. Жасуша құрамы туралы жалпы түсінік қалыптастыру. Кластер құру.
Полимердің келесі маңызды қасиеті — олар механикалық берік келеді, әсіресе кеңістіктік құрылымды полимерлер ерекше берік болады. Беріктік қасиет полимерлердің тармақталу дәрежесі мен типіне байланысты. Тіпті молекулааралық байланыстар үлкейген сайын заттың қаттылығы да арта түседі, серпімділік модулі артып, салыстырмалы деформациялығы азаяды. Торлы құрылымды (кеңістіктік) полимердің қасиеттері алмаз тәрізді кристалл заттардың қасиеттеріне жақындайды. Сонымен полимерлердің беріктігіне әсер ететін факторлар қатарына молекулалық массасы, табиғаты, макро-молекулалардың бағдарлануы, құрылымдарының сипаты, тізбектерінің тігілу дәрежесі және т.б. жатады.Қандай да бір заттың балқуы, буға айналуы немесе еріп кетуі үшін қыздыру арқылы немесе еріткіштің әсерімен оның молекулалары арасындағы өзара тартылыс күшін жеңу керек. Кіші молекулалы заттардың молекулалары арасындағы өзара тартылыс күші оншалықты мықты болмайды. Сондықтан олардың молекулаларын бір-бірінен ажыратып бөлу қиынға соқпайды. Ал үлкен молекулалы заттардың молекулаларының өзара әсері анағұрлым күшті, өйткені олар толып жатқан бунақтары арқылы бірін-бірі тартып тұрады. Сондықтан ондай молекулалы затты буға айналдыру немесе балқыту үшін едәуір қыздыру керек. Сонда кейбір заттардың молекулаларындағы атомдар арасындағы байланыстар үзіле бастап, зат айырылады. Ондай макромолекулаларды еріткіш молекулаларының әсері арқылы ыдырату мүмкін емес.
Сызықтық құрылымды полимер мен кеңістіктік құрылымды полимерлердің қасиеттеріндегі айырмашылық каучук пен резеңке қасиеттерінен айқын байқалады. Сызықтық құрылымды молекулалардан құралған, вулканизацияланбаған каучук сұйық көмір-сутектерде ериді және механикалық беріктігі онша жоғары болмайды. Ондай каучукты созып тартса, үзіліп кетеді. Ал сызықтық молекулалардың арасы күкірт атомдары арқылы қосылған вулканизацияланған каучук (резеңке) еріткіштерде ерімей, тек ісінеді және бұлар едәуір берік болады.
42. Ісіну процесі ЖМҚ-дың еруі барысында жүретін процесс. Себебі ЖМҚ-дың еруі КМҚ-дың еруінен өзгеше орын алады. ЖМҚ-дың еруі барысында еріткіштің қозғалу жылдамдығы полимердің макромолекулаларының козғалу жылдамдығынан әжептәуір жоғары болады. Сондықтан бастапқыда бір жақты козғалыс байқалады, яғни еріткіш молекулалары полимерге өтіп, оларды қопсытады. Қопсыту барысында еріткіш молекулалары макромолекуланың қозғалғыш буындарының арасына еніп, оларды бір-бірінен алшақтатады. Макромолекулалар бір-бірінен әжептәуір қашықтыққа алшақтағанда ғана үзіліп, ерітіндіге өте бастайды. Егер молекулааралық байланыстардың беріктігі жоғары болса, ісіну процесі тоқтайды. Полимер молекуласындағы берік химиялық байланыстың болуымен сипатталатын мұндай ісіну шектелген ісіну деп аталады. Мысалы, резина, целлюлоза, крахмал шектеліп ісінеді.
Шектеулі ісінудің сандық сипатына ісіну дәрежесі жатады. Ісіну дәрежесі ісіну барысында үлкейген полимер массасының немесе көлемінің оның бастапқы массасына немесе көлеміне қатынасымен анықталады.
αm =(m-m0)/m немесе αV=(V-V0)/V0 m- ісінген полимер массасы
V - ісінген полимер көлемі
М0 - бастапқы масса
α- ісіну дәрежесі
V0 - бастапқы көлем
Егер полимер молекуласының арасында берік байланыстар болмаса, ісіну процесі гомогенді жүйе түзілгенше, яғни еріткіштің молекулаларымен толық толтырылғанша жүреді. Мұндай ісіну шексіз ісіну деп аталады. Мысалы, белоктар суда, каучуктар көмірсуларда шексіз ісінеді. Желатин ерітіндісінің, крахмал клейстерінің және желімнің дайындалуы шексіз ісінуге негізделген.
Ісіну процесінің медициналы-биологиялық маңызы немесе түсіндірмесі адам ағзасының ісінуімен байланысты. Бұл жағдай ағзадағы сулы-тұзды алмасудың бұзылуына байланысты және жасушаның суды артық мөлшерде сіңіруіне байланысты болып келеді. Мұндай құбылысты бүйректің қызметі бұзылғанда ағзада натрий ионының жиналуымен түсіндіруге болады. Сол сияқты медициналық тәжірибеде бас миының ісінуі кездеседі. Бұл құбылыс нейроциттердің цитоплазмасының коллоидтары, глиальді жасушалар және ақ заттың жүйке талшықтары суды артық мөлшерде байланыстаруымен сипатталады.
44. Тұтқырлық ЖМҚ-дың ерітінділерінің айрықша, өздеріне ғана тән қасиетіне жатады. ЖМҚ-ң сұйылтылған ерітінділерінің өзі жоғары тұтқырлық көрсетеді. Бұл жағдай олардың өте үлкен молекулалық массаларымен және тізбектің икемділігімен, сол сияқты макромолекуланың жоғары сольваттану қабілетімен түсіндіріледі.
— ЖМҚ-дың ерітінділерінің тұқырлығы температура жоғарылағанда төмендейді.
— ЖМҚ-дың тұтқырлығы ағу жылдамдығына және сыртқы қысымға байланысты өзгереді: а) сұйылтылған ерітінділерде макромолекуланың ағу барысында бағытын өзгертуіне байланысты болады; б) концентрленген ерітінділерде ішкі құрылымның бұзылуына сәйкес өзгереді (аномальдык немесе құрылымдық тұтқырлық).
— Полиэлектролиттердің ерітінділерінің тұтқырлығы ортаның рН-на тәуелді. (ИЭН-де макротізбек орама түрінде және ең аз тұтқырлықты көрсетеді).
— ЖМҚ-дың ерітінділерінің тұтқырлығы ассоциацияға және құрылымға ықпал ететін электролиттің қосылуына байланысты болады.
— Аса сұйылтылған ЖМҚ-дың ерітінділерінің тұтқырлығын сипаттау үшін Штаудингер мынадай теңдеуді ұсынды:
—
— η – η0/η0 =КСМα —
— ηмен=КСМα — Мұндағы:
— М - молекулалық масса
— С - массалық үлес
— К және α – константалар
— η0 - еріткіш тұтқырлығы
— η - ерітінді тұткырлығы
— (η – η0)/η0 = ηсалыст — ηсалыст/С=KCMα — ηсалыст/С=KMα — ηсалыст/С – келтірілген тұтқырлық деп аталады
— [η]=KMα – сипаттаушы тұтқырлық
— ЖМҚ-дың мольдік массасын анықтау үшін М=[ η ]/К
2. Тақырып бойынша білгендерін топта бірлесе отырып постермен жұмыс жасау.
3.Іnsert стратегиясын пайдалана отырып оқушыларға мәтінге белгі қойып оқуға тапсырма берем.
4.Оқығаның түйіндеп, дәптерге жаздыру.
5.Топта талқылай отырып,постерге өз түсінгендерін,өз ойларын жазып талқылау.
6.Әр топқа тапсырма беру.
Ітоп Жасуша
ІІтоп Көмірсулар
ІІІтоп Липидтер.
ІVтоп Бақылаушылар
1.Кластер әдісі арқылы оқушылардың ойы мен бұрынғы білімі анықталады.. 3
.Мәтінге белгі қойып оқиды.
4.Кесте құрып,ойларын түйіндеп,дәптерге жазады.
5.Топта талқылай отырып,өз ойларын постерге түсіріп,қорғайды 6.Тақырыпты толықтыра отырып ізденеді.
7. Бақылаушы топтар арқылы білімдерін толықтырады.
7.Оқушылар топ болып бірлесе жұмыс атқарады. Оқушылар жеке өз бетімен ойланады,проблемалардың шешімін табу құзіреттілігі дамиды,мәтінге талдау жасауды үйренеді,белсенді тыңдайды.Постермен жұмыс жасау дағдысы қалыптасады. Бағалау критерийлері:
