Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
50 әдістер, МОРФОЛОГИЯ
| КОНВЕРСИЯ (сөзжасам) -
т р а н с п о з и ц и я н ы ң б ір т ү р і. Арнайы аффикс қол дан байты н сө зж а са м д ы қ тә сіл . Бір с ө з та б ы н д а ғы с ө з д ің (н е м е с е н е гізд ің ) тұл ға л ы қ ө з ге р іс ке үш ы р а м а й , б а с қ а с ө з табы ретінде қолданы луы (с о ғы с - соғыс, айтыс-айтыс, а қ-а қ-а қ, ат-ат т.б.). К. аф ф икссіз сөз- ж асам әд ісі р е тін д е аф ф ик- сацияға қарсы қойылады. К. кезінде морфологиялық пара-1- дигм а (А.Смирницкий) сезж а- самдық құрал ретінде қарас- тырылады, дәлірек айтқанда, п а р а д и гм а н ы ң ж ә н е о н ы ң қосымш аларының белгілі бір сөз табының мағынасын жеткізе апатын кабілеті арқылы сөздің негізгі мағынасы айқы ндгтады . Сөз жаңа синтаксистік қызмет атқару барысында жаңа синтак- систік орында болуымен қатар, кон-кон жаңа морфологиялық көрсет- кішті де иеленеді. Сондықтан К.- ны сө зж а са м н ы ң м орф оло- гиялық-синтаксистік әдісі деп де атайды. Тар мағынасында, К. дел бастапқы және жаңадан пайда болған сөздің тұлғалық толық с ә й кө с т ігін атайды. Ал, кең мағынада К. дегеніміз тек қана негіздердің тура келуі. К.-ны номинализацияның (атаудың) бір құралы деп қарасты руға болады. К. кезінде аффиксацияға ұ қс а с сө зж а са м д ы қ мағына туындайды, сондықтан К. мен аффиксацияны бірі-бірін толық- тырып отыратын ұ қс а с сөз- жасамдық әдістер деп қабыл- дауға болады. К. дүниенің әр түрлі тілдерінде кездеседі, оның түрлері мынаған байланысты: а) сөздің қай таптары байланысқа түседі жэне деривация бағыты қандай (есімнен етістікке не етістіктен есімге, т. с. с.); ә) К.- да қа н д а й м о р ф о л о ги я л ы қ п а р а д и гм а л а р д ы ң ауысуы байқалады. К.-ға жақын құбы- лыстарды нөлдік морфеманың қатысуымен жасалатын сөзжасам нәтижесі деп қарастырушылар бар. Осы о р а й д а * н е л д ік сөзж асам үғы мы да қалы п- тасқан (Дж.Марчаңц, В.Лопатин,). Бүл ү ғы м д ы .к е й ға л ы м д а р ж оққа шығарады (М.Докулил, Е.С.Кубрякова). КОННОТАЦИЯ (лат. connotatio, connoto- қосымша мағына бар) -тіл бірлігінің эмоциялық, бағамды немесе стилистикалық реңі. Кең мағынада, К. тіл бірлігінің грам- матикалық және заттық-үғым- ды қ (денотативті) мағынасын толықтыратын, оған экспрессивті сапа беретін кез келген бөлігі. К. сөйлеуш інің эм пирикалы қ (тәжірибелік) тарихи-мәдени, танымдық біліміне, олардың сөз болып отырған нәрсені ұнатуы не үнатпауына (бағалауына), стильдік деңгейге, тіл қызметінің саласына, олардың әлеуметтік қатынасына жэне т. б. байланысты болатын қүбылыс. Тар мағынада -т іл бірлігі мағынасының бөлігі, сол мағынаның ассоциативті - образдық ішкі түлғасын түсіну- ден туындайтын қосымша мағы- насы я ғн и тр о п не сө й л е у фигу расы. К.-ның субъективтілігін бір сөздің қарама-қарсы мағынада қолдануынан байқауға болады. XIX ғ. аяғы нан бастап «К», термині эмоциялық бояуы бар сөздерге байланысты қолда- нылады (О. Эрдман, Л.Блумфелад). К. бүкіл тексте кездесуі мүмкін (подтекст құбылысы). жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|