Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
50 әдістер, МОРФОЛОГИЯ
| АФ Ф И-АФ Ф Р
өзіне қатысты сөз таптарының түбірі мен негіздеріне түгелдей жалғана алу қабілеті. Д үние ж үзін д егі тілдерде аффиксация (А. жалғануы) мор- фологияның маңызды бөлігіне жатады. Кей тілдерде көбінесе, байланысу процесінде суффик сация не пр е ф и ка ц и ян ы пайдаланады. А.-тың түбірге жалғануына байланысты бірне- ше түрін ажыратады: п р е ф и к с - немесе приставка, түбір ал- дында түрады; етістікке жалға- натын префикстер «преверб» депаталады. П о с т ф и к с - кейде «прилеп» деп аталады; и н ф и к с - т ү б ір д ің ортасында орна- ласады; и н т е р ф и к с - екі т ү б ір д і ж а л ға сты р а ты н А. нем есе тү б ір мен суф ф икс арасындағы А.; т р а н с ф и к с - д а уы ссы з д ы б ы ста р д а н түратын түбірді бөлшектейтін дауысты А . ; к о н ф и к с - немесе ц и р к у м ф и к с - қатар қызмет атқаратын префикс пен пост- фикстың комбинациясы; кон- фиксты пайдалану парасинтез деп де аталады, яғни сөзжасам- да екі әр түрлі А. қолданылады; а м б и ф и к с - түбірге әр түрлі жолмен қосылатын А.; Пост- фикстер өз алдына: а) негіз жасаушы элементтер немесе тема (тематикалық дауысты- лар); ә) суффикстер түбірден ке й ін о р н а л а са д ы , б ір а қ түбірдің тура қасында түрмауы мүмкін; б) флексиялар сөздің соңында тұратын жалғау деп бөлінеді. Атқаратын қызметіне қарай - сөз жасаушы А. және тұлға жа саушы А. деп бөлінеді. Э.Сепир А. жүйесін таза функциясына байланысты таниды (дерива- циялық, реляциялық, дериватты -реляциялық А.). Негізінде А. мағынаның өте кең диапазонын қамтиды. Бұл тұрғыдан алғанда, А. мынадай топтарға ерекшеле- неді: а) құрылымдық А. (тұлға- лардың бір сөз табынан басқа сөз табына өтуінде транспози- циялық қызмет атқарады); ә) экспрессивті немесе эмоциялық реңдегі А.; б) категориялық А. немесе маркер (белгілеуші); в) заттық-таксономиялық А. (түл- ғаны белгілі бір лексикалы қ- семантикалық топқа жатқызу үш ін се м а нти ка л ы қ қы зм е т атқарады). Бірқатар шетелдік концепцияларда А. сөз қүра- мының «шыңы» болып есепте- леді, себебі ол сөздің негізгі синтаксистік және категория- лык сипатын анықтайды. АФФИРМ АТИВ —етістіктің болымды түрі. АФФРИКАТ - актив және пассив дыбыстау мүшелерінің то л ы қ аш ы лм ауы на б а й л а нысты пайда болатын саңы- лаулық дауыссыз дыбыстар. |