Сјулеттік жобаєа ќойылатын шарттар мен талаптар
Көркем безендірудегі ою-өрнектер
жүктеу/скачать 450 Kb.
|
| 1.3 Көркем безендірудегі ою-өрнектер.
Көркем безендіру өнеріндегі ою-өрнек көркем мәнерліліктің элементі және безендіру құралы ретінде қызмет атқарады. Ою ғимараттарда және тұрмыс заттарында қолданылды және шығу тегі жағынан бұлар да (ордерлік жүйе секілді) өсімдік немесе «аңдық» сипатта болды. Ежелгі Шығыстың, антикалық Грекияның және ежелгі Римнің ордерлік жүйесі, солай бола тұрса да, сәулеттік дамудың кез келген дәуірі секілді ою-өрнектерді әр түрлі мөлшерде қолданумен қоса тұрғызылды. Көп жағдайларда әшекейбедерлер (фриздер), ернеулер (карниздер) әр түрлі стильдерде ою-өрнектермен көркемдеусіз қалдырылған жоқ . Қазақстандағы алғашқы ою-өрнектердің элементтері және олардың дамуын б.з.д. ІІ-І мыңжылдықтарға жатқызуға болады, олар тастардағы жартастық суреттер және жеке діни имараттар түрінде кездеседі. Скифтер «жануарлар» стиліне, әсіресе, тұрмыс заттарын көркем безендіруде жиі оралып соғып отырды, олардың арасында «қошқармүйіз» оюы жиі кездеседі. Қазақтар бұл элементті киіз үйлерді, керуен – сарайларды, қыстауларды, діни имараттарды: мешіттерді, мазарларды және т.б. безендіруде қолданды, текеметті, кілемдерді, киімдерді, ыдыстарды дайындауда пайдаланды. Қазіргі архитектурадағы қазақтың ұлттық ою-өрнегінің тарихы, теориясы және іс жүзінде қолданылуы мәселелерін бірінші рет ҚСРО Құрылыс және сәулет өнері Академиясының мүше-корреспонденті Т.Қ. Бәсенов талдап берді. Т.Қ. Бәсенов «Қазақстанның архитектурадағы ою-өрнектері» атты белгілі монографиясында арнайы экспедициялардың Қазақстанның архитектура және мәдениет ескерткіштерін республика аумағындағы соңғы жүзжылдықтағы ғимараттар мен имараттар салуды археологиялық және архитектуралық тексеру жөніндегі материалдарды бір қатар мамандар мен зерттеушілердің «қазақтың халықтың қолөнері жойылуға душар болды» (С.М. Дудин, «Қырғыз ою-өрнегі») деген қате пікірлерін үзілді –кесілді түрде теріске шығарды. Халықтық ою-өрнек ғимараттарды сәулеттік-көркем безендіру үшін жалпы келмейді деген пікір де орын алды. Бұл пікір әлі жаны сірі боп сақталып келе жатқаны көрінеді, сондықтан «архитектура» тақырыбына арналғандарда ою-өнек көркем құрал ретінде жалпы көрінбейді. Үщіншілер қазақ оюы қазақ халқының өнері боп табылмайды тек иран мәдениетінің бір бұтағын білдіреді деген тұжырымға келді және соңғыны зерттеуге назар аударуды ұсынды (Б.Р. Шрейдер, «Қазақтың ою-өрнектеу өнері»). Төртіншілер жеткілікті толық зерттеулер жүргізбей, тек зерттелмеген мәселелердің өте үлкен мөлшері туралы мәлімдеумен шектелді (А. Фельчерзем, «Орта Азияның көне кілемдері»). Т.Қ. Бәсенов Қазақстан аумағын мекендеген халықтар мен тайпалардың (сақтар, массагеттер, иссендондар, аримаспалар, агрепейлер, үйсіндер, қаңлылар, қимақтар, қыпшақтар және қазақ халқының басқа да шыққан түп ататектерінің ) тарихи дамуының аясында архитектура ескерткіштерін және олардың әшекейлерін зерттей отырып және Қазақстанның қазіргі құрылыстағы ою-өрнегін (театрлық, ойын-сауықтық кәсіпорындардың, көрмелік ғимараттардың, монументтердің, тұрмыстық имараттардың және тұрғын үйлердің ) талдай келіп, архитектуралық әшекейдегі халықтың ою-өрнектің рөлінің төлтума анықтамасын берді. Қазақ оюының халық өнері ретінде өмір сүріп келгенін және өмір сүре беретінін дәлелдеді және терең зерттеулер негізінде осы мәселе бойынша шұғылданатын зерттеушілер үшін, әрі Қазақстанға арналған жобалау саласында жұмыс істейтін сәулетшілер тікелей басшылыққа алуға арналған әдістемелік құралды жасады. Ою-өрнектің архитектуралық имаратта үйлесім элементі және көркем мәнерлілік құралы ретінде қандай маңызды мәнге ие болатынын Н.Н.Соболевтің («Орыстын ою-өрнегі». М. 1978ж.), С.А.Алексеевтің («Сәулеттік ою-өрнек». М.1954ж.), Б.П. Даникенің («Орта Азияның сәулеттік ою-өрнектері». М.Л. 1939ж.) еңбектерінен және басқалардан табуға болады. Н.Н.Соболеөзінің жұмыстарында «...Бұл өрнектерде , біз, өкінішке орай, әлі аз білетін және күрделі молдығы кездесетін аса бай көркем -әшекейлік мұра бар », -деп атап көрсетеді. Халықтың ою-өрнектің әр алуан пішіндері біздің көпұлтты өнеріміздегі толы сарқылмайтын қиялдар туралы ұғымды білдіреді. Орыс классицизмі шеберлерінің туындыларында ою-өрнек имаратпен, оның мазмұнын ашуға қ және атыса отырып, бүлінгіссіз бір болды. Ежелгі орыс ою-өрнегі бізге дейін 1158 және 1234 жылдары Владимир –Суздаль княздігінде тұрғызылған храмдардың, өсімдік сарындар белдеу-түрлік өрімдермен және аңдардың, құстардың және тамырын ежелгі-славяндық өнерден табуға болатын қиялғажайып жануарлардың көптеген бейнелерімен кезектесіп келетін қабырғаларында жетті. Мәскеулік сәулетшілер (XIV-XV ғ.ғ.) оюдың «андық» элементін алып тастап, белдеутүрлік үзбелер және тоқымаларды сақтап қалды. Ою-өрнектердің белдеулік сарындарының орыстың ұлттық үлгілерімен XVI ғасыр бойында өлшеусіз бай ою-өрнектік сәндемені жасады. Храмдардың тас бетіне босағаларында орындалатын негізгі сәндік пішіндер онан әрі Мәскеу Кремлінің сарайлық имараттарында және неғұрлым кейінгі кезеңдердегі өзге ғимараттарда бұрынғыдан да барынша молая түсті. Сәулетші А.В. Щусев көнеорыстық өнер мұраларын, оның тамаша дәстүрлерін Мәскеудегі Қазан вокзалының имараттарында және мәскеу метрополитені станцияларында дамыта отырып, пайдаланды. Сәулеткер қазіргі талапқа сай, жаңа дәуірге үндес туындылар жасады. Қазіргі сәулетші де бідің бүгінгі өміріміздің ырғағы мен құрылысына жауап беретін қазіргі имараттарға арналған көптеген жаңа пішіндер құруға оны шабыттандыратын аз емес ою үлгіліерін таба алады. Біз бәріміз таяу болашақта көптеген маңдайалды сәулеттік имараттарда ою-өрнек , имараттың көркем мазмұнын құруға қатысатын белсенді органикалық элементі рөлінде қызмет ететініне куәгер боламыз. Каталог: ebook -> umkd umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Қазақстан Республикасының umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті» umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған жүктеу/скачать 450 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|