Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті Жаратылыстану факультеті
Тамақтану
Тамақтану туралы ғылым дегеніміз – тамақтың адам организмінде энергияға және адам тәнінің құрылымына айналуы, сондай-ақ организмнің тіршілік қызметінің негізгі заңдары туралы ғылым.
Эмпериялық немесе халықтық даналықтың жинақталу кезеңі
Бұл кезең тамақтық азық-түліктер жайлы, оларды дені сау және науқас адамдардың тамақтануына пайдалану жайлы эмпериялық білімдердің дамуымен және жинақталуымен сипатталады. Бұл кезенде жинақталған эмпериялық гигиеналық білімдердің дамуында және оларды қорытындылауда антикалық медицинаның негізін қалаушы -Гиппократ, шығыс халықтары ғалымдары (Әбу Әли Ибн Сина) үлкен еңбек сіңірді.
бұл кезенде халықтың тамақтануын ұйымдастыру мәселелері ғылыми-тәжірибелік негізде құрыла бастады (18 ғасырдың аяғынан қазіргі уақытқа дейін). Тамақтану жайлы ғылымның дамуына И.П.Павловтың ас қорытуды зерттеу жөніндегі белгілі жұмыстары бағасыз үлес қосты.
Қазақ халқының ұлттық тағамдары мынадай түрлерге бөлінеді
Сүт тағамдары.
Ет тағамдары.
Сорпа тағамдары.
Ұн тағамдары.
Дән тағамдары.
Балық тағамдары.
Жеміс тағамдары.
Қазақ халқы сүт тағамдарын төрт түлік малдың сүтінен жасаған. Төрт түлік малдың сүтін және одан жасалған айран, қымыз, шұбат сияқты сусындарды халқымыз ағарған, ақ деп атаған.
Сүт.
Қаймақ.
Айран.
Қатық.
Сары май.
Сүзбе.
Құрт.
Ірімшік.
Қымыз.
Шұбат.
Сүт тағамдары
Ет тағамдары
1.Ет (жас ет, сүр ет).
2.Жаубүйрек – жаңа сойылған малдың бүйрегінен, етінен пісірілген тағам.
3.Жөргем– бунақтап өрілген ішек.
4.Жұмыр – ішіне сарымсақ, сәбіз, күріш, майлы ет салып, аузын түйреген қарын.
5.Қуырдақ – майға қуырылып пісірілген ет.
6.Мипалау – пісірілген бастың миына құйқа, ішек–қарын араластырып, тұздық құйып жасаған тағам.
7.Нарын – піскен ет пен қамырды ұсақтап турап, әбден араластырғаннан кейін, үстіне тұздық құйып берілетін тағам.
8.Түймеш – туралып, жаншылып, майға қуырылған тағам.
9.Үлпершек – жүрек қабына май, кесек ет т.б. салып жасалған, шұжық тәрізді тағам.
10.Шұжық – шикі еттің майлы жерінен турап, тұз, бұрыш қосып, ішекке тығып жасаған тағам.
11.Бұқтырма -ет,картоп,сәбізді бұқтырып пісіретін тағам
Салма – пісірілген қамырды сүтке қайнатып жасайтын тағам.
Атала – суға ұн салып жасаған сұйық көже.
Быламық – ұннан пісірілетін қоюлау тамақ.
Жайма (шелпек, қаттама және т.б.).
Қорытынды
Тамақтану адам тіршілігінің аса маңызды мәселелерінің бірі саналады. Тамақтану – биологиялық қажеттілік. Адамның тамаққа деген қажеттілігі күнделікті өмірдің ең маңызды сұранысы болып саналады. Адам өзінің тіршілігіне қажетті қоректік заттарды тамақтану арқылы алады. Тамақтану ағзаның қалыпты жағдайда тіршілік етуін, оның денсаулығын және еңбек ету қабілетін қамтамасыз ететін маңызды фактор. Тағамның ағзаға түсуі, қорытылуы, сіңуі, ағзаның оны өз қажетіне жаратуы өте күрделі үрдіс.
