Тақырыбы: Сүйектің мезенхимадан дамуы
Сүйектің шеміршек орнына дамуы
жүктеу/скачать 103,06 Kb.
|
СОӨЖ
СОӨЖ
| Сүйектің шеміршек орнына дамуы.
Сүйектің шеміршек орнына дамуы адам мен омыртқалыларда эмбриондық және постэмбриондық кезеңде жүреді. Остеогенездің бұл типінде шеміршек бұзылады. Эмбриондық гистогенез процесінде шеміршек ұлпасы сүйектен бұрын пайда болады. Ұрықтарда алдымен шеміршек қаңқасы түзіледі. Шеміршекте қан тамырлары болмайды, сондықтан оның өсуі белгілі шекте ғана жүреді, кейін өсуі тоқталып ыдырап сүйекке айналады. Сүйек ұлпасының дамуы шеміршек қабықшасына қан тамырларының енуімен басталады, осыған байланысты оның камбиялық клеткаларының қоректенуі жақсарып, сүйек түзетін остеоблатларға жіктеледі. Осының нәтижесінде жілік диафизінің аймағындағы сүйектің шеміршекті моделі, сүйек манжеткасы деп аталатын сүйек заты ның сақинасымен қоршалады. Сүйек манжеткасы жабайы ірі талшықты сүйектен тұратын шын мағынасындағы дәнекер ұлпалық сүйек. Перихондрда жүретін сүйек затының жиналу процесін перихондрлық сүйектену дейді. Жас перихондрлық сүйекті қаптайтын дәнекер ұлпалық қабықша периостқадәнекер ұлпалық қабықша периостқа айналады. Манжетка өсіп шеміршектің үстіңгі жағымен эпифиздерге тарайды. Осы кезеде шеміршек ұлпасы клеткаларының көбеюі тоқтамайды, бірақта сүйек манжеткасымен қоршалған шеміршек жуандай өсе алмайды. Сүйектің жуандап өсуі периостың шеткі участоктерінен бөлінген сүйек заты қабатының манжетканың бетіне қабатталуы арқыыл жүреді. Қоректенудің бұзылуына байланысты шеміршекте кальций тұздары жиналады және ізбестілену (әктену) нүктесі пайда болады. Шеміршек клеткалары вакуольденіп, ісініп өледі. Саңылаулар арқылы перихондрлық сүйектің ішіне мезенхималақ клеткалардан, остеобластлардан және шеміршекті талқандайтын клеткалар – хондрокластлерден тұратын сүйектенуші ұлпа енеді. Бұл ұлпамен бірге қан тамырларына кіреді. Диафиздің ортасынан басталған шеміршектің бұзылуы екі эпифизге тарайды. Перихондрлық сүйек арқылы кірген остеобластлар шеміршектің әлі бұзылып жетілмеген аралық затының қалдықтарына орналасады. Сонымен сүйектің шеміршек ішінде түзілуі жүреді. Сүйектің шеміршек ішінде түзілуін эндохондрлық сүйектену деп атайды. Манжетка арқылы бұзылушы шеміршек ішіне шала жіктелген дәнекер ұлпалық клеткалар мен бірге қан тамырлары өтеді. Осы клеткалардың кейбіреулері остеокластларға (“сүйек ұнтағыш” клеткаларға ) айналады. Остеокластлар үлкендігі 100 мкм жететін гидролиздеуші ферменттерге бай, көп ядролы ірі клеткалар. Остеокластлардың бөлетін ферменттері коллагендік талшықтар мен аморфтық клеткааралық затты бұзып, кейін минералдық заттардың кристалдарында жойып жібереді. Остеокластлар шеміршекті “ жеп ” тамырларымен бірге бойлап, қозғалып үлкен қуыстар құрайды. Сүйек шыбықтарының арасында қан тамырлары болады, шала жіктелген дәекер ұлпасы остеоблатлармен шала жіктелген элементтерге бай алғашқы сүйек майын түзеді, кейін ол тұрақты сүйек майна айналады. Диафизде пайда болған сүйектену нүктесі эпифиздерге қарай тез таралады. Эпифизді диафизден бөліп тұратын эпифиздік сызықты (өсудің шеміршек пластинкасын ) және эпифизді толықтай қамтитын, эпифиздің өзі сүйектену нүктесі пайда болады. Адамның кейбір жіліктернің эпифиздік сызығының шеміршегі 23 – 25 жасқа дейі сүйекке айналмайды. Эпифиздік сызықтың шеміршегі сүйектің ұзарып өсуін қамтамасыз етеді. Кейін эпифиздік сызықтың зонасындағы сүйек ұлпасының түзілу процесі тежеледі, шеміршек сүйекке айналады да сүйектің ұзарып өсуі тоқтайды. Сүйектің өсуі остеондар мен сүйек қабықшасының есебінен жүретін болғандықтан сүйектің жуандап өсуі қартайғанға дейін жүре береді. Сүйек ұлпасы қайта құралып отыратын болғандықтан сүйектің шеміршек орнына түзілуі тоқтамайды, жалғаса береді. Сүйек диафизінің эндохондрлық сүйек ұлпасы толықтай дерлік жойылады, оның орнына сүйек майының қуысы түзіледі. Сүйектің көптеген участоктерінде ескі сүйек ұлпасы жойылып, оның орнына жаңа сүйек ұласы пайда болады. Сүйектің қайта құрылуы остеонның орталық каналдарында орналасатын қан тамырларының қабырғасынан басталады. Қан тамырларының перициттеріостеобластларға жіктеледі. Олар алдымен сүйектің аморфтық клеткааралық затын түзеді, кейін онда жіңішке коллагендік фибриллалар пайда болады. Ақырында остеобластар бірін – бірі қоршаған сүйек пластинкаларын түзе бастайды. Сүйекте ескі остеондар жойылып, жаңа остеондар үнемі пайда болып отырады. Сүйек зақымдалған кезде сүйек ұлпасы қалпына келеді. Сүйек сынғанда сүйек пластинкаларымен бірге қан тамырлары, нервтер, сүйек қабықшасы да зақымдалады. Қан айналысының бұзылуы нәтижесінде зақымдалу зонасындағы сүйек ұлпасы өледі. Зақымдалғаннан кейін екі күн өткесін сүйек қабығы мен эндостда және қан тамырларының маңында кейін остеобластларға жіктелетін перициттердің жаппай көбеюі байқалады. Остеобластлар сынған сүйекті байланыстыратын ірі талшықты жас сүйек ұлпасының шыбықшаларын түзе бастайды. жүктеу/скачать 103,06 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|