«Ветеринариялық бақылау нысандарындағы Ветнринариялық санитариялық зерттеу»
Пәннің тақырыптық жоспары мен мазмұны
жүктеу/скачать 69,06 Kb.
|
1 2
Байланысты:анатомия руб
Маметулла Әлішер 401, Калий Оксикбаева, хим слайд, хим слайд, Презентация1, БУЛАНУ, Абиев Педагогика Каз, 1 лек, 1-2 практ сабак
Пәннің тақырыптық жоспары мен мазмұны
№1 тақырып. Кіріспе. Пәнің тарихы, басқа пәндермен байланысы Анатомия-бұл жеке органдардың, жүйелердің және тұтастай алғанда жануарлар ағзасының пішіні мен құрылымы туралы ғылым. Бастапқыда анатомия тірі организмнің құрылымын білу үшін мәйіттерді бөлу өнерін білдірді (ana — бірдей, tomeo — кесу, демек, anatemno — бөлу). Қазіргі кезеңде анатомия "жануарлардың түрлері, тұқымдары, Конституциялық, жыныстық және жас ерекшеліктерін ескере отырып, олардың дамуы мен даму заңдылықтары туралы ғылым болып табылады. Анатомия жаратылыстану ғылымдарына жатады. Орган-organon (құрал) – организмнің тіршілік етуі мен жұмыс істеуінің белгілі бір жағдайларына бейімделуін қамтамасыз ететін ору ретінде бірыңғай функционалдық тұтастыққа біріктірілген, кономерлі біріктірілген тіндерден ішкі құрылымы бар организмнің ресімделген бөлігі. Әрбір орган өзіне тән функцияны орындайды, қатаң анықталған нысаны, құрылымы, орналасқан жері және түрлерінің айырмашылықтары бар . Әрбір органда дәнекер тінінің қаңқасы (строма) және жұмыс бөлігі (па - ренхима), тамыр мен иннервацияның өзіндік көздері бар . Органдар жүйесі (аппараты) – systema (apparatus) - өзара тығыз генетикалық, мор - фологиялық және функционалдық өзара байланыс пен өзара тәуелділікте болатын өзара байланысты органдардың тарихи қалыптасқан үйлесімділігі. Жүйе мен органдар аппараты арасында түбегейлі айырмашылықтар бар. Тақырып № 2 Мүшелер,аппараттар және мал организмінің мүшелер жүйелері Мүшелер мен мүшелер жүйесі Ағза - біртұтас тіршілік иесі. Әр түрлі ұлпалар бірімен-бірі қосылып, мүше түзеді. Мүше дегеніміз - белгілі пішіні, құрылысы, орны бар бір немесе бірнеше қызмет атқаратын дене бөлігі. Ағзаның ішкі қуыстарында (мысалы, кеуде, құрсақ, жамбас) орналасқан мүшелерді - ішкі мүшелер деп атайды. Әрбір мүшеде барлық ұлпалар кездеседі, бірақ олардың біреуі ғана басым болады. Мысалы, дәнекер ұлпасы ағзаның ішкі ортасын, эпителий ұлпасы — асқорыту, тынысалу мүшелерінің сілемейлі қабықшасын түзеді. Бұлшықет ұлпасы - өңеш, ішектер, қуықтың қабырғаларын құрайды. Жүйке ұлпасы - ми мен жұлынды және жүйкелер мен жүйке түйіндерін түзеді. Мүшелердің пішіндері, мөлшері және орналасу орны жағынан бірінен-бірінің айырмашылығы бар. Шығу тегі, құрылысы және атқаратын қызметі ұқсас мүшелерді мүшелер жуйесі дейді. Адам денесіндегі атқаратын қызметі біріне-бірі байланысты мүшелер бірігіп мүшелер жүйесін түзеді. Мысалы, тірек-қимыл, зәр-жыныстық, эндокриндік мүшелер жүйесі бар. Тақырып №3 Анатомияда қолданылатын терминологиялар,топографиялық белгілер тәжірбиелік сабақ сабақ№1 Қарапайым сөз тіркестерін құрастыру және олармен жаттығу жүргізу. Жаңа терминдер мен атауларға анықтама беру (сөздік бойынша), мәтін бойынша грамматиканы анықтау (мәтінді пайдалану), мәтінді оқып, айтып беру. Мамандық бойынша берілген мәтіндерден өткен шақты анықтау, анықтауыштарды табу, модаль етістіктерін, етістіктерді тауып, олардың дефинициясын айтып беру және т.б. Ветеринариялық медицина саласындағы кейбір қарапайым сөз тіркестерін жазу грамматикасы. Олармен жаттығу жүргізу. Мамандық ерекшелігін ескере отырып кәсіби бағытталған шетел тілін пайдалану. Пәндік-тілдік материалды игеру әдістерінің негіздері. Шетел тіліндегі кәсіби ветеринариялық терминология және ветеринариялық ісшаралардың кәсіби бағытталған шетел тіліндегі атаулары. Жануарлар ауруларының шетел тіліндегі атаулары. Ауылшаруашылық малының ауруларын алдын алу, балау және емдеу кезінде пайдаланылатын шетел тіліндегі түсініктер мен терминдер. Тақырып №4 Қозғалыс мүшелері жүйесі Жануарлар организмі локомоторлық аппаратының (қаңқа, сүйектер байланысы, бұлшықеттер, олардың көмекші мүшелері) енжарлық (пассивті) және белсенді (активті) бөліктері, олардың құрылысы мен дамуының жануарлар қимылы мен жердің тартылыс күшіне байланыстылығы. Қоршаған ортаның ұдайы өзгеріп тұратын әр түрлі жағдайына организмнің бейімделуі мен тіршілігін қамтамасыз етудегі белсенді қозға2лыстың атқаратын рөлі. Мал түліктері дене бітімінің (экстерьерінің) қалыптасуындағы тірек-қимыл аппараты мүшелерінің маңызы. 2 Остеология Қаңқаның (скелеттің) жалпы сипаттамасы. Тақырып №5 Сүйектердің құрылысы, типтері, жас өзгерісіндегі химиялық құрлымы және физикалық қасиеттері Сүйек қан тамырлары мен нервтер өтетін сүйек каналдарының айналасында орналасқан о с т е о н деп аталатын жұқа пластинкалардан тұрады. Сүйектің сыртында сүйек қабы бар. Тек қана буындарда сүйек қабының орнына шеміршек болады.Остеондардың орналасуына қарай сүйек екі түрлі заттардан тұрады: (тығыз және кемік заттар.)Тығыз заттар кемік сүйектің сыртын да орналасқан. Олардың қалыңдығы әр сүйекте әртүрлі. Тірек-қимыл қозғалыс қызметтерін атқаратын сүйектердің тығыз заттары көп болады. Кемік сүйекте остеондар айқыш-ұйқыш орналасады да, арасында саңлаулары көрінеді. Олар қысқа, жазық сүйектерде, ұзын сүйектің екі жақ ұшында көп болады (Жілік майының каналдарында сары түсті, ал кемігінде қызыл түсті май бар. Себебі кемік сүйектерде қан түйірлері эритроциттер, лейкоциттер жене тромбоциттер дамиды. Ересек кадамның жілік қуыстарындағы май сары түсті келеді. Олар көбіне май клеткаларынан тұрады.Сүйек қабы сәл қызғылттау екі қабықтан тұрады: сыртқы және ішкі қабықтар. Сыртқы қабығы тығыз, ішкі қабығы жұмсақ, борпылдақ дәнекер ұлпасынан тұрады. Ішкі қабығында сүйектердің өсуін қамтамасыз ететін клеткалар остеобластар болады.Сүйек қабының қан тамырлары мен нервтері бар. Сүйектің 1/3 бөлігі органикалық және 2/3 бөлігі бейорганикалық заттардан тұрады. Тақырып №6 Қаңқа құрылысы және тұлғаның бөлек сүйектерін бас қаңқасын,және алдыңғы,артқы аяқтар қаңқамен танысу тәжірбиелік сабақ сабақ№2 Қаңқа (скелет) екі жүзден астам сүйектерден тұратын адамның негізгі қатты тұлғасы. Олардың көбі бір-бірімен буын арқылы жалғасып, қозғалмалы келеді, Қаңқаға бұлшық еттер бекітілген. Ет пен сүйек адамның негізгі тірегі және оның қозғалуы, еңбек етуі осы сүйек-ет жүйесінің қызметіне байланысты.Ол жұлынның, мидың және көптеген ішкі мүшелердің сауыты болғандықтан, қорғану қызметін де атқарады, яғни жұмсақ мүшелерді (жүрек, бауыр, өкпе, ішек-қарын, бүйрек т.б) соққыдан және басқа да түрлі жағымсыз әсерлерден қорғайды. Соңғы кезде бұл жүйке зат алмасуына, әсіресе минерал заттарының мөлшерін бір деңгейде сақтауға қатысатыны анықталды. Бұлшық еттердің ұштары сүйекке бекітілген. Олардың көбі екі сүйекке бекігендіктен олардың қозғалысын іске асырады. Әрбір сүйекке екі, тіпті одан да көп еттердің ұштасуы мүмкін.Еттердің негізгі қызметі — сүйектерді қозғау. Сол арқылы адамның еңбек етуін, күрделі жұмыстарды орындауын қамтамасыз етеді.Адамның қимыл-қозғалысы организмдердің эволюциялық дамуында қалыптасқан, оған тән морфологиялық және функциялық денені тік ұстауға, қимыл-қорғанысқа ет пен сүйектен басқа тірек-қимыл жүйесіне кіретін буындар, сіңірлер, тарамыстар қатысады. Тақырып №7 Тірі малдардың сүйектер топографиясы тәжірбиелік сабақ сабақ№3 Қаңқа жануарлар денесіне белгілі пішін береді. Қаңқа сүйектері бұлшық еттерге тіректік - рычагтік қызмет атқара отырып, дененің қозғалуын қамтамасыз етеді. Организмнің тіршілігін қамтамасыз ететін өте маңызды мүшелер /ми, жұлын, жүрек, өкпе, бүйрек, жатыр, қуық т.б./ үшін қатты қабырға негізін құрып, қорғаныс қызметін іске асырады. Қаңқа механикалық қызметтермен қатар организмдегі зат алмасу процесіне де тікелей қатысады. Денедегі минералдық тұздар /фосфор, кальций т.б./ сүйектерде жинақталғандықтан, олар минералдық зат алмасуды іске асырады. Мұнымен қатар организмдегі май алмасу процесі де сүйектердің қатысуымен жүреді. Сүйектердің қызыл кемігінде қанның құрамына кіретін қызыл қан торшалары - эритроциттер, аққан торшалары – дәншелі лейкоциттер, қан пластинкалары /тромбоциттер/ жасалынады. Сүйек затының құрылысы. Сүйекті ұзына бойына жарып көрсек, оның құрылысының бірыңғай емес екендігін көруге болады. Сүйектің сырт жағы тығыз заттан түзілсе, ішкі жағында кемік заты жатады. Оның кемік заты әр түрлі бағытта орналасқан сүйек пластинкаларынан тұрады. Кемік заттағы бұл пластинкалардың түрліше орналасу тәртібі сүйекке әр түрлі беріктік қасиет береді Тақырып №8 Қаңқа сүйектерінің байланысуы Қаңқа сүйектерінің қосылуы. Сүйектердің үздіксіз және үзіліссіз байланысын ажыратыңыз. Сүйектердің үздіксіз байланысы бұлшықет тінінің (иық пышағының денеге қосылуы), дәнекер тінінің (байламдар, мембраналар, тігістер), серпімді тіндердің (мойын байламы), шеміршек тінінің (омыртқалы дененің) және сүйек тінінің (жамбас сүйектері және т.б.) көмегімен болуы мүмкін. Сүйектердің үзік-үзік қосылуы-буындар. Буындар қозғалыс функциясын орындайтын сүйектерді байланыстырады. Әрбір буын капсуланы, синовиальды сұйықтықпен толтырылған артикулярлы қуысты, шеміршекпен жабылған артикулярлы беттерді ажыратады . Құрылымы қарапайым (бір артикулярлы қуыс) және күрделі (бірнеше артикулярлы қуыстар) буындарды ажыратады, ал функциясы артикулярлы беттердің пішініне байланысты - бір осьті, биаксиалды, көп осьті және тығыз. Тақырып № 9 Анатомиялық препараттан буындар және байламдардың құрылысымен топографиясын үйрену тәжірбиелік сабақ сабақ№4 Буын — бір сүйекпен екінші сүйекті жалғастыратын аралық. Сүйектер бір-бірімен кірігіп немесе қозғалмалы болып жалғасады. Тірі организмдерде Буын 3 түрлі рөл атқарады: дене қалпының сақталуына жәрдемдеседі; дене бөліктерінің өзара орын ауыстыруына қатысады; дененің кеңістіктегі орын алмастыру (локомоция) мүшесі болып табылады. Әрбір буында буындасатын сүйектердің буын беттері; буын қылшықтары және буын қуыстары болады. Буын қапшықтарын 2 қабат қоршап тұрады. Оның ішкі қабатынан буын сары суы бөлініп шығады да, ол Буын аралығын сылап, қозғалуын жеңілдетеді. Буын қапшығының сыртында болатын сіңірлер сүйектерді берік жалғастырып тұрады әрі мүшені белгілі бір бағытпен қозғалтады. Пішіні жағынан Буын беттерін геометириялық айналу денелері ретінде (мысалы, бір осьті айнала қозғалатын цилиндр, екі осьті эллипс, үш және одан көп осьті айнала қозғалатын шар) қарастыруға болады. Осының нәтижесінде осьтер арқылы Буындарда көптеген қозғалыс түрлері орындалады. Мысалы, бүгілу, жазылу, жақындату, қашықтату, айналу, т.б. Адам денесіндегі Буынды және буын ауруларын зерттейтін медицина салаларын артрология, синдесмология деп атайды. Тақырыбы №10 Аяқ буындарының,байламдарының препараттарын дайындау тәжірбиелік сабақ сабақ№5 Қаңқа сүйектерінің қосылуы. Сүйектердің үздіксіз және үзіліссіз байланысын ажыратыңыз. Сүйектердің үздіксіз байланысы бұлшықет тінінің (иық пышағының денеге қосылуы), дәнекер тінінің (байламдар, мембраналар, тігістер), серпімді тіндердің (мойын байламы), шеміршек тінінің (омыртқалы дененің) және сүйек тінінің (жамбас сүйектері және т.б.) көмегімен болуы мүмкін. Сүйектердің үзік-үзік қосылуы-буындар. Буындар қозғалыс функциясын орындайтын сүйектерді байланыстырады. Әрбір буын капсуланы, синовиальды сұйықтықпен толтырылған артикулярлы қуысты, шеміршекпен жабылған артикулярлы беттерді ажыратады . Құрылымы қарапайым (бір артикулярлы қуыс) және күрделі (бірнеше артикулярлы қуыстар) буындарды ажыратады, ал функциясы артикулярлы беттердің пішініне байланысты - бір осьті, биаксиалды, көп осьті және тығыз. Тақырыбы № 11 Буындарға қозғалыстардың түрлері Буындардың өздері өте қарапайым немесе, керісінше, өте қиын — оларға қатысатын компоненттердің саны бойынша (сүйектер, шеміршек). Артикуляциялық беттердің құрылымы пішіні жағынан өте алуан түрлі, байламдардың буынында орналасуы да әртүрлі. Құрылымның бөлшектеріндегі әртүрлілікке байланысты буындарды нақты жіктеуді беру мүмкін емес, өйткені ол тым егжей-тегжейлі және сіңіру қиын болар еді. Қарапайым жіктеудің негізінде тек негізгі, күрт шығатын белгілерді қоюға болады, оларға кейінірек бірқатар егжей-тегжейлі ауытқуларды қосу оңайырақ. Тек осы ескертумен және сіз олардың құрылымын оларда оңай байқалатын қозғалыс түрлерімен байланыстыра отырып, аяқ-қол буындарының жалпы жіктелуіне кірісе аласыз. Тақырыбы № 12 Бұлшық ет жүйесі Бұлшықет жүйесі-бұл қозғалыс мүшелері жүйесінің белсенді бөлігі. Ол бұлшықеттерден және олардың қосалқы мүшелерінен тұрады. Тұтқалар жүйесі сияқты қаңқаға бекітілген бұлшықеттер жиырылу кезінде дененің әртүрлі қозғалыстарын жасайды, қаңқаны белгілі бір қалыпта нығайтады және сонымен бірге жануардың денесіне пішін береді. Құрылымы мен функционалды белгілері бойынша бұлшықет тіндері жолақты (ерікті) және тегіс (еріксіз) болып бөлінеді . Бастың, мойынның, магистральдың, аяқ-қолдардың және кейбір ішкі ағзалардың (жұтқыншақ, өңештің жоғарғы бөлігі, көмей) бұлшықеттері көлденең жолақты (қаңқа), ал ішкі ағзалардың, қан тамырларының, бездердің, терінің қабырғаларында тегіс.. Тақырыбы № 13 Мал өлексесінен , құрғақ,дымқыл препараттардан бұлшық ет және оның қосалқы мүшелерінің құрлыстарымен танысып,препарат дайындау. тәжірбиелік сабақ сабақ№6 Дененің бұлшықеттері әрекет етеді: иық белдеуінде, жұлын бағанасында, кеуде қабырғаларында, іш қабырғаларында. Иық белдеуіне әсер ететін бұлшықеттер денені скапула мен гумеруспен байланыстырады. Оларға бұлшықеттер жатады: трапеция тәрізді, ромбоидты, латиссимус, иық басы, иық, Үстірт пекторалис, терең пекторалис және вентральды дентат. Соңғысы-осы топтағы негізгі. Бұл бұлшық іледі дене тұрқы арасындағы лопатками, вращают қалақшалар қозғалысы кезінде емшектегі"аяқ-қол және келтіреді аяқ-қолдың. Кеуде қабырғаларына әсер ететін бұлшықеттер келесі жұмысты орындайды. Бұл бұлшықеттердің бір тобы тыныс алу кезінде кеуде қуысын кеңейтеді - ингаляторлар; тағы бір топ кері бағытта әрекет етеді — дем шығару кезінде кеуде қуысын тарылтады — бұлар экспираторлар. Әр түрлі функцияларға байланысты бұл бұлшықет топтары әр түрлі орналасады: инспекторлар қабырғалардан алға және жоғары, экспираторлар қабырғалардан артқа және жоғары қарай жүреді. Тақырыбы № 14 Малдың тұлға , бас,аяқтар бұлшық еттерінің орналасу схемаларының суретін салу тәжірбиелік сабақ сабақ№7 Шығу тегі бойынша бас сүйегінің үш категориясы бөлінеді: шеміршекті алмастыратын, интегралдық (үстеме немесе тері) және висцеральды. Омыртқасыздар омыртқалылардың бас сүйегімен салыстырылатын құрылымнан айырылған. Жартылай аккордтарда, мембраналарда және цефалохордтарда бас сүйегінің белгілері жоқ. Циклостомдарда бас сүйек шеміршек тәрізді. Акулалар мен олардың туыстарында бір кездері сүйектер болған болуы мүмкін, бірақ қазір оның қорабы элементтер арасындағы тігіссіз шеміршек монолиті болып табылады. Бас сүйегіндегі сүйек балықтарында кез-келген басқа омыртқалы класс өкілдеріне қарағанда әртүрлі сүйектер көп. Олар, барлық жоғары топтар сияқты, бастың орталық сүйектері шеміршекке салынып, оны алмастырады, сондықтан акулалардың шеміршек бас сүйегіне гомолог болып табылады. Интегралдық сүйектер терінің дермальды қабатында кальцийлі шөгінділер түрінде пайда болады. Кейбір ежелгі балықтарда олар миды, ми нервтерін және басындағы сезім мүшелер Тақырыбы № 15 Тері жабыны мүшелерінің жүйесі Тері жабыны, немесе жалпы жабын – организмнің сыртқы ортамен тікелей жанасатын сыртқы қабығы. Ол қорғаныш қызметін атқарады (денені зақымданудан сақтайды, организмнің суды босқа шығындауына және оған ауру тудырушы микробтардың, бөгде заттардың енуіне жол бермейді). Тері сезім мүшесі. Оның сезімталдығы оның қорғаныш қызметіне тікелей байланысты. Мұнымен қатар тері ыдырау өнімдерін сыртқа шығару, дене температурасын үнемі бір қалыпта ұстап тұру және аз мөлшерде болса да дем алу қызметін атқарады. Тері үш қабаттан тұрады: оның үстіңгі жұқа қабаты эпидермис деп аталады. Ол көп қабатты мүйізделетін жалпақ эпителийден тұрады. Эпидермистің астында негізгі тері қабаты – дерма жатады. Дерманың өзі емізікше және торлы қабаттардан түзілген. Емізікше қабат – эпидермистің астында орналасып, одан негіздік мембрана арқылы бөлінген. Бұл қабатты борпылдақ дәнекер және торлы ұлпалар араласа түзеді. Емізікше қабат эпидермисті қоректендіруші қан тамырлары мен жүйке ұштарына өте бай. Тақырыбы № 16 Малды,препараттар бойынша тері және оның туындыларының оку тәжірбиелік сабақ сабақ№8 Тері бездеріне май, тер және сүт бездері жатады. Май бездері құрылысы жағынан қарапайым көпіршікті бездерге жатады. Без өзегі түк түбіріне ашылады. Без көп қабатты эпителийден құралған. Май бездері дерманың емізікше қабатында түк түбірлеріне жақын орналасады. Тер бездері құрылысы жағынан қарапайым түтікше бездерге жатады. Түтікше қабырғасы жалаң қабат куб тәрізді эпителийден тұрады. Без өзекшесі түк түбіріне немесе терінің сыртқы бетіне тікелей ашылады. Тер арқылы артық су, ыдырау өнімдері, зәр, керексіз тұздар сыртқа шығарылады. Сүт бездері құрылысына байланысты күрделі көпіршекті- түтүкті бездерге жатады. Тақырыбы № 17 Ас қорту мүшелері Ішкі мүшелерге ас қорыту, тыныс алу, зәр шығару, жыныс мүшелері мен ішкі секреция бездері жатады. Бұл мүшелер жүйелері көкірек, құрсақ және жамбас қуысында жататындықтан оларды ішкі мүшелер деп атайды. Дененің негізгі бөліктері: бас, мойын, тұлға, қол және аяқ. Тұлға кеуде және іш (құрсақ) қуыстарынан тұрады. Олардың арасын көкет бөледі. Іш қуысының төменгі жағын «жамбас қуысы» деп атайды. Ішкі мүшелердің шекарасын анықтау мақсатында денені шартты сызықтармен бірнеше бөліктерге бөлеміз. Іш қуысы екі горизонталь сызық арқылы 3 аймаққа бөлінеді. Жоғарғы сызық оң және сол жақтағы онекінші қабырғаның ең төменгі нүктесінің аралығын, төменгі сызық мықынның алдыңғы жоғарғы қыры аралығын қосып, іш қуысын 3 аймаққа бөледі. Олар-жоғарғы құрсақ үсті, ортадағы құрсақ, төменгі құрсақ асты. Іштің тік бұлшық етінің сыртқы шетінен жүргізілген сызық әрбір аймақты үш бөлікке бөледі. Жоғарғы құрсақ аймағы – оң, сол және ортаңғы, ал құрсақ аймағы – оң, сол бүйір және кіндік. Құрсақ асты аймағы оң, сол мықын және шат бөлігінен тұрады Тақырыбы № 18 Ас қорту мүшелерін жүйесін бөлімдерге жіктеу Ас қорыту аппаратының бірінші бөлімі ауыз қуысынан басталады. Ол көмей тесігі арқылы жұтқыншақпен байланысады, одан кейін өңеш, қарын, аш ішек, тоқ ішек, ең соңынан тік ішекпен аяқталады. Ас қорыту аппараты топографиялық орналасу жағдайына қарай бас, мойын, көкірек, құрсақ және жамбас бөліктеріне бөлінеді. Ас қорыту мүшелерінің құрылысы қоректенетін тамақ ерекшеліктеріне қарай түзілген. Мысалы тек өсімдік, немесе етпен қоректенетін жануарларға келсек, олардың ас қорыту мүшелері өте ерекше құрылыста келеді. Ал адам тағамның әр түрін қабылдағаннан кейін оның ас қорыту мүшелерінде белгілі бір тағамға бейімделген ерекшелігі болмайды. Ас қорыту жүйесінің әр түрлі бөлігі түрлі қызмет атқаратындықтан құрылысы мен пішіні де түрліше болып келеді. Оның жалпы ұзындығы 8-10 метрге дейін жетеді. Тағамды механикалық майдалау, шайнау ауыз қуысының қызметі болып есептелінеді. Осыған байланысты ас қорыту мүшелерінің ішінде тек қана осы бөлігінің негізі сүйектен түзілген. Ас қорыту мүшелерінің көбі қуысты, олардың кенересі үш қабаттан түзілген. Оларға: кілегейлі (ішкі), бірыңғай салалы ет (ортаңғы) және сір (сыртқы) қабаттары жатады. Тақырыбы № 19 Сойылған мал материалынан ас қорту мүшелерінің құрлыстарымен және топографиясы мен танысу тәжірбиелік сабақ сабақ№9 Ас қорыту аппараты топографиялық орналасу жағдайына қарай бас, мойын, көкірек, құрсақ және жамбас бөліктеріне бөлінеді. Ас қорыту мүшелерінің құрылысы қоректенетін тамақ ерекшеліктеріне қарай түзілген. Мысалы тек өсімдік, немесе етпен қоректенетін жануарларға келсек, олардың ас қорыту мүшелері өте ерекше құрылыста келеді. Ал адам тағамның әр түрін қабылдағаннан кейін оның ас қорыту мүшелерінде белгілі бір тағамға бейімделген ерекшелігі болмайды. Тақырыбы № 20 Тыныс алу мүшелері Тыныс алу мүшелерінің организм тіршілігінде маңызы зор. Олар газ алмасу, дыбыс шығару, сөйлеу қызметтерін атқарады. Тыныс алу аппаратына мұрын қуысы, жұтқыншақ, көмей, кеңірдек, бронхылар және өкпе жатады. Мұрын қуысының негізі сүйек пен шеміршектен түзіліп, сыртқы терімен жабылып, ішкі беті кілегей қабықшамен астарланып жатады. Мұрын қуысының кілегей қабаттары қан тамырларына өте бай, оның беті көп қатарлы кірпікшелі эпителиймен жабылған. Тақырыбы № 21 Тыныс мүшелерін бөлімдерге жіктеу Асқазанның түрлері, асқазанның құрылымы және типографиясы. Ұйқы безінің, бауырдың құрылымы және типография. Асқазан (Ventriculus, Gaster, Stomachus), кеңейтілген ас қорыту аймағы. өңеш пен он екі елі ішектің арасында орналасқан сүтқоректілер мен құстардың жолдары, ром-да тамақ жиналады, оның алғашқы қорытылуы және ішінара сіңірілуі жүзеге асырылады. Анатомия және гистология. Онтогенез процесінде ж. омыртқалылар бойлық шыбық тәрізді кеңеюден дамиды. Қарапайым және күрделі, бір камералы және көп камералы. Ж. қабырғасы 3 қабықтан тұрады: ішкі (шырышты), орташа (тегіс бұлшықет) және сыртқы (серозды). Шырышты қабатта 4 қабат бөлінеді: эпителий, өзіндік, бұлшықет және субмукозалы. Бұлшықет қабығы бойлық, дөңгелек және Қиғаш қабаттардан тұрады. Соңғы екі қабат сфинктерді құрайды. серозды қабық сыртқы жағынан мезотелиймен қапталған дәнекер тіндік негізден тұрады. Аралас секреция безі, лобулярлы құрылымы бар. Тақырыбы № 22 Тыныс мүшелердің көлемін,формасын консистенциясын,түсін анықтау тәжірбиелік сабақ сабақ№10 Тыныс алу жүйесі (лат. systema respiratorium) - организмнің қоршаған ортамен газ алмасуы үшін қызмет ететін адам және басқа жануарлар ағзаларының жүйесі (оттегінің түсуін және көмірқышқыл газының шығарылуын қамтамасыз етеді). Оттегі ағзалар ауадан (ауамен тыныс алу) алады немесе суда ерітілген оттегін қолдана алады (су тынысы) тыныс алу мүшелері тек аэробты организмдерде болады, анаэробты ағзаларда олар жоқ. Адамдарда, басқа сүтқоректілер мен құстарда тыныс алу жүйесінің анатомиялық ерекшеліктеріне тыныс алу жолдары, өкпе және арнайы бұлшықеттер жатады. Кейбір жануарларда (атап айтқанда, қосмекенділерде, балықтарда, бірқатар шаян тәрізділерде) газ алмасуда терінің тыныс алуы маңызды рөл атқарады, өйткені оттегі дененің бетіне енеді. Ішектің тыныс алуы көбінесе газ алмасу функциясын ішек мембранасы (ішек қуысында) жүзеге асырған кезде ішек тынысын қамтиды. Балықтарда және басқа да су жануарларында негізгі тыныс алу органы — бұл қан тамырла Тақырыбы № 23 Қан айналым мүшелерінің жүйесі. Гемопоэтикалық жүйе-бұл қан құрамының тұрақтылығына жауап беретін дене мүшелерінің жүйесі. Себебі дене пішінді элементтерді үздіксіз бұзады (мысалы., тромбоциттер шамамен бір аптадан кейін ыдырайды), гемопоэтикалық органдардың негізгі қызметі — қанның жасушалық элементтерін үнемі толықтыру-гемопоэз немесе Гемопоэз (лат. haemopoiesis). Гемопоэтикалық жүйенің негізгі компоненттері-сүйек кемігі, лимфа түйіндері және көкбауыр. Сүйек кемігінде эритроциттер, лейкоциттер мен тромбоциттердің әртүрлі формалары пайда болады. Лимфа түйіндері лимфоциттер, плазмалық жасушалар шығаратын гемопоэз процестеріне қатысады. Көкбауыр мыналардан тұрады. қызыл және ақ целлюлоза. Қызыл пульпа қанның формалы элементтерімен, негізінен қызыл қан клеткаларымен толтырылған; ақ пульпа лимфоциттер түзілетін лимфоидты ұлпадан түзіледі. Гемопоэтикалық функциядан басқа, көкбауыр қан ағымынан зақымдалған эритроциттерді, микроорганизмдерді және қанға енетін басқа да бөтен элементтерді алады; онда антиденелер шығарылады. Тақырыбы № 24 Қан айналым жүйесінің басқа жүйелермен байланысы Қан тамырлары — артериялар, капиллярлар және тамырлар-жануар денесінің барлық аймақтарына тығыз енеді. Артериялар мен тамырлар — бұл көлік тамырлары: артериялар қанды жүректен периферияға, тамырлар — артқа, перифериядан жүрекке өткізеді. Капиллярлар артерияларды тамырлармен байланыстырады және қоректік тамырлар ретінде қызмет етеді (олардың эндотелий қабаты арқылы қан мен тіндер арасында зат алмасу жүреді). Әр түрлі функцияға байланысты тамырлардың құрылымы бірдей емес. Жүректен қан алатын артериялар үзіліссіз жұмыс істейді, соққылар үлкен қысымға ұшырайды. Жүректің сол жақ қарыншасының жиырылуымен қан аортаға 15,96 кПа (120 мм рт. ст.) қысыммен шығарылады. үлкен артериялар 0,2 МПа (20 атм) дейінгі қысымға төтеп бере алады, өйткені олардың серпімді қабырғалары, әсіресе аорталар өте күшті. Жүректен неғұрлым алыс болса, қан қысымы соғұрлым төмен болады. Тақырыбы № 25 Өлексе матералынан қан лимфаайналым мүшелері,лимфа түйіндері құрлысы және топографиясымен танысу тәжірбиелік сабақ сабақ№12 Лимфа тамырлары лимфа капиллярларының бірігуінен пайда болады. Бұл тамырлардың қабырға құрылысы қан тамырларының қабырғасынан жұқа келеді. Лимфа бездері лимфа тамырларының жолында топталып жатады. Осыған орай лимфа тамырлары лимфа бездерінен өтеді. Лимфа бездері әр түрлі пішінде болады. Олардың сыртқы капсуласы жиырылып, ішіндегі сұйықты сығып шығаруға көмектеседі. Бездерде пайда болған ақ түйіршіктер (лейкоциттер) лимфа сұйықтығына араласып, оның құрамын өзгертіп отырады Тақырыбы № 26 Несеп бөлу және көбею мүшелері Несеп шығару жүйесі жыныс мүшелерімен морфологиялық және физиологиялық жағынан тығыз байланыста келеді. Несеп шығару жүйесінің қызметі организмде пайда болған зәрді организмнен шығару болса, жыныс жүйесі көбею функциясын атқарады. Осының нәтижесінде зәр шығару және жыныс мүшелері бір жүйе болып саналады. Себебі еркек малдарда зәр шығару және тұқым шығару жолдары бірігіп жалпы ортақ жол құрайды. Ал ұрғашы малдарда екі жүйенің жолдары екі бөлек болғанымен ортақ несеп-жыныс аппаратын түзеді және бір-бірімен тығыз байланыста жатады. Несеп шығару мүшелері- организмдегі зат алмасу процесінің соңғы ыдырау өнімі- несепті организмнен сыртқы ортаға шығарады. Несеп шығару мүшелері екі бөлімге бөлінеді. Олар: негізгі несеп түзуші мүшелер- жүп бүйрек және несеп шығарушы жолдар- несепағар, қуық, несепшығар /уретра/. Тақырыбы № 27 Өлексе материалынан несеп бөліну және көбею мүшелерінің құрлысы мен танысу тәжірбиелік сабақ сабақ№13 Зәр шығару мүшелеріне бүйрек, несепағар, қуық және несеп каналы жатады. Бүйрек – құрсақ қуысында жоғарғы бел омыртқалар тұсында орналасқан. Бір-біріне бас жақтарымен жақын жатады. Бүйректің орналасуы жас және жыныс ерекшеліктеріне байланысты келеді. Әйелдерде төмендеу, жас нәрестелерде одан да төмен, жамбас ішіне түсе орналасқан. Сырт жағынан тығыз фиброзды, оңай сыпырылатын дәнекер тканьді қапшықпен қапталған. Бүйрек жұмысы нервтік және гуморальдық жолмен реттеліп отырады. Бүйрек құрамында екі түрлі нерв талшықтары кездеседі: симпатикалық және парасимпатикалық. Симпатикалық нерв импульстері арқылы қан тамырлары таралып, зәр бөлу азаяды. Ал парасимпатикалық нерв талшықтарының импульстерінің әсерінен керісінше, несеп бөліну процесі көбейеді. Бүйректе лимфа жүйесі де жақсы жетілген. Тақырыбы № 28 Ішкі секреция бездері Эндокриндік немесе ішкі сөл бездері деп сөлін жасуша арқылы қан мен лимфа тамырларынка шағаратын бездерді айтады. Эндокриндік бездерге гипофиз, эпифиз, гипоталамус ядролары, қалқанша, қалқанша маңы, айырша, ұйқы безі, бүйрек үсті безі, жыныс бездері кіреді. Ішкі сөл бездерінің денеде орналасуы: мида –гипофиз, эпифиз, эпиталамус ядролары, мойында және кеуде қуысында – қалқанша, қалқанша маңы және айырша бездер; іш қуысында – ұйқы және бүйрек үсті бездері; жамбас қуысында – жыныс бездері орналасқан. Сонымен бірге қазіргі замандағы зерттеулер бойынша ас қорыту жолының бойындағы және тыныс мүшелеріндегі бездер ішкі секреция бездерінің құрамына кіреді. Гипоталамус немесе томпақ асты аймағы – гипофиз. Оған сұр томпақ, көру жолы, көру жолының айқасы, емізікше дене кіреді. Гипофиз-ми қосымшасы, «түрік ер тоқымының» ойығындағы ішкі секреция безі. Көру айқастары көз алмасынан басталатын көру жүйкесінің кейбір талшықтарының айқасынан пайда болады. Тақырыбы № 29 Бездердің құрлысы және топографиясымен танысу тәжірбиелік сабақ сабақ№14 Организімде бездер екі үлкен топқа – сыртқы және ішкі сөл бездеріне бөлінеді. Сыртқы сөл немесе экзокриндік бездер сөлін дененің қуыс мүшелеріне, сыртқы ортаға шығарады. Бұл бездерге сілекей, асқазан, ішек, тер, т.б.бездер жатады. Тақырыбы № 30 Жүйке жүйесі сезім мүшелері Жүйке жүйесінің неронды құрлысы.жұлын мен ми Шығару-ішкі ортаның және қалыпты тіршіліктің оңтайлы құрамын қамтамасыз ету үшін организмнен метаболизмнің соңғы және аралық өнімдерін, бөгде және артық заттарды шығару арқылы жүзеге асырылатын зат алмасудың бір бөлігі. Шығару органдары. Метаболизм процесінде жасушалар нуклеин қышқылдарының, ақуыздардың, майлардың, көмірсулардың және басқа заттардың ыдырау өнімдерін шығарады. Олардың кейбіреулері тыныс алу кезінде (СО2), нәжіспен және термен бірге жойылады, бірақ көбінесе олардың шығарылуы несеппен бүйрек арқылы жүреді. Зәр шығару органдарына бүйрек, несепағар, қуық және уретра жатады. Төменгі арқадағы омыртқаның екі жағында орналасқан бүйректер-бұл зәр пайда болатын ең күрделі және қарқынды жұмыс істейтін орган. Несеп әдетте сілтілі реакцияға ие және құрамында 4% - ға жуық қатты заттар бар, олардың 2% - ы ақуыздар ыдыраған кезде пайда болатын мочевин Тақырыбы № 31 Сою материалдарынан бас ми,жұлын.нервтер құрылыстарымен танысу. тәжірбиелік сабақ сабақ№15 Жүйке жүйесі-эндокриндік жүйемен бірге дененің барлық жүйелерінің қызметін өзара байланысты реттеуді және ішкі және сыртқы орта жағдайларының өзгеруіне реакцияны қамтамасыз ететін әртүрлі өзара байланысты жүйке құрылымдарының тұтас морфологиялық және функционалды жиынтығы. Жүйке жүйесі интегративті жүйе ретінде әрекет етеді, сезімталдықты, мотор белсенділігі мен басқа реттеуші жүйелердің (эндокриндік және иммундық) жұмысын бір тұтасқа байланыстырады. Жануарлардың миы (cerebrum, encephalon) - жұлынның кеңеюі. Ол бас сүйегінде орналасқан және сыртқы механикалық әсерлерден жақсы қорғалған. Орталық жүйке жүйесі эмбрионда бастапқыда жұлынның примордиясы түрінде пайда болады, оның басы кейіннен көпіршіктер түрінде пайда болатын үш жұптасқан кеңеюді құрайды — бұл мидың басталуы, бұл оның ми жарты шарлары, ортаңғы және медулла, оған көп ұзамай тағы екі бөлім Тақырыбы №32 Көру,есту,тепе теңдік мүшелері құрылыстарын және топографиясын оқу тәжірбиелік сабақ сабақ№16 Орталық жүйке жүйесі и.п. Павлов анализаторлар деп атаған сезім мүшелерінен дененің сыртқы әлемі мен ішкі жағдайы туралы ақпарат алады. Анализатор үш бөлімнен тұратын бірыңғай функционалды жүйені білдіреді: 1) тітіркену энергиясын жүйке процесіне айналдыратын перифериялық немесе рецепторлық-қозу; 2) қоздыруды үлкен жарты шарларға тарататын, центрипетальды нервтер мен аралық жүйке орталықтарымен ұсынылған өткізгіш; 3) орталық, шеткі, ми жарты шарлары қыртысының тиісті учаскелерінде орналасқан және келіп түсетін импульстарды талдауды және синтездеуді жүзеге асыратын, нәтижесінде қозу сезімге айналады. Көз-үш негізгі мембранадан тұратын сфералық орган (сыртқы, орта және ішкі). Оның ішкі құрылымдары бар, оның құрылымына байланысты миға өңдеу үшін импульстарды қабылдау және беру жүреді. Көздің әр құрылымының өзіндік мақсаты бар. Тақырыбы №33 Үй құстары мүшелерінің құрлыс ерекшеліктері Дененің анатомиялық құрылымында құстар мен сүтқоректілердің жеке жүйелері мен мүшелері көп кездеседі. Сонымен қатар, құстардың организмдерінің құрылымы қозғалыстың ерекше әдісіне — ұшуға айтарлықтай әсер етті, бұл олардың бүкіл ұйымында із қалдырды. Бұл Денені ауада көтеру және ұстап тұру үшін қажетті жағдайларды жасайтын бейімделу (бейімделу) өзгерістерінде көрінді: дене салмағын жеңілдету, жетілдірілген контур және жоғары маневрлік ұшақ жасау. Ұшуға бейімделу ерекшеліктері барлық органдар жүйесінің құрылымында кездеседі. Құстардың сүйектері күшті және жеңіл, көбінесе пневматикалық, басы тістердің болмауына байланысты жеңілдейді. Жатыр мойны омыртқасы ұзартылған және өте мобильді, басымен бірге алдыңғы руль, қолдың рөлін атқарады және үлкен, бірақ белсенді емес көздерге дөңгелек көрініс береді. Құйрық бөлімі қысқарады және өзгертіледі, құйрық қауырсындарының негізіне айналады. Кеуде қуысы қанатқа айналды, бұл қаңқада, әсіресе дистальды буындарда айтарлықтай өзгерістерге әкелді. Тақырыбы №34 Құстардың қаңқасын бұлшық еттерін қарау тәжірбиелік сабақ сабақ№16 Құстардың қаңқасы жеңіл әрі берік. Қаңқасын бассүйек, омыртқа жотасы, иық белдеуі мен қанаттары, жамбас белдеуі мен аяқтары және кеуде қуысы деп бөледі. Бассүйектері бірімен-бірі қосылып кеткен, сондықтан жеңіл болады. Көз ұясы үлкен. Қанаттар иық белдеулеріне, аяқтары жамбас белдеулері байланысады. Омыртқа жотасының арқа, бел, сегізкөз бөлімдері жамбас сүйектерімен тұтасып, құстарға тән күрделі сегізкөзді құрайды. Омыртқа жотасының мойын бөліміндегі омыртқалар бірімен-бірі өте қозғалмалы байланысқан. Құстардың кеуде қуысы көлемді. Ол жалпақ төссүйектен, қабырғалар және арқа омыртқаларынан құралады. Ұшатын, жүзетін құстардың төс сүйегі алдыңғы жағынан қырланып, қыртөс (киль) түзеді. Қабырғалары бірімен-бірі берік байланысқан. Қанаттарындағы тоқпан жіліктің ішкі қуысы ауа қапшықтарымен байланысқандықтан, ішінде ауа болады. Аяқтарындағы толарсақ, табан сүйектері бірігіп, жіліншік сүйегіне айналған. Тақырыбы №35 Кіріспе. Физология туралы түсінік. Жануарлар физиологиясы (грек. physis-табиғат және logos-ілім), ағзалардың, мүшелер жүйелерінің және тұтас организмнің тіршілік ету процестерін оның қоршаған ортамен өзара байланысында зерттейтін ғылым. Ф. ж.жалпы, жеке (арнайы), салыстырмалы, эволюциялық және жас болып бөлінеді. Жалпы Ф. ж. негіздерді зерттейді. организмдердің әртүрлі түрлеріне ортақ өмірлік процестердің заңдылықтары; жеке Ф. ж. - жеке топтардың немесе жануарлар түрлерінің өмірлік процестері. Жеке Ф. ж. бөлімдерінің бірі-жануарлардың физиологиясы. зоотехния және ветеринарияның негізі. Оның міндеті — физиолдарды зерттеу. практикалық мақсатта-олардың өнімділігін арттыру (сүт, ет, жүн, жұмыртқа және т.б.).) және құнарлылығы, пайдалану мерзімін ұзарту, бүкіл өнімді өмір бойы денсаулықты сақтау. Салыстырмалы және эволюциялық Ф.ж. физиол. олардың филогенетикалық процестері. жануарлардың әр түрлі түрлерінің дамуы; жасы-физиолдардың қалыптасуы және өзгеруі. жеке даму процесінде (онтогенез) организмнің функциялары. Ф. ж. шартты түрде қалыпты және патологиялық физиологияға бөлінеді. Ф. анатомиямен, гистологиямен, эмбриологиямен, биохимиямен, генетикамен тығыз байланысты биол құрайды. рационалды тіршіліктің негізі. Тақырыбы №36 Жалпы нозология Нозология (гректің поsos — ауру, дерт, Іоgоз —- ілім) ауру туралы жалпы ілім. Бүл медицина ғылымының ең бір көне күрделі мәселесі.Аурудың мәнін түсіну үшін денсаулықтың не екенін түсіну қажет. Бүгінгі күнге дейін денсаулық толық зерттелмеген. Дені сау адам деген түсініктің нағыз белгілері әлі жинақталмаған.Егер организімнің сыртқы қоршаған орта (адам үшін әлеуметтік орта) жағдайларына бейімделу қабілеті бұзылмаса, онда олар дені сау адамдар қатарына жатады. Денсаулықтың физиологиялық өлшемі балып қалыптылық немесе белгілі бір түрақты өлшем (норма) есептеледі. Қалыптылық (қан қысымы-ның деңгейіг дененің температурасыг қан жасушаларының саны, қандағы әртүрлі заттардың глюкозаның, нәруыздың ж. б. деңгейі т. с. с.) көрсеткіштердің көпшілікке тән арифметикалық орташа деңгейімен анықталады. Ал, бұл көрсеткіштер әр жерде әртүрлі болуы мүмкін. Тақырыбы №37 Норма және потология жөнінде негізгі түсінік Патология(грек. pathos – қасірет және logos – ілім) – патологиялық процестер мен жеке ауруларды зерттейтін ғылым; қалыптан тыс ауытқу әдетте патология деп аталады. Тақырыбы №38 Жалпы этилогия Аурудың даму жолдарын зерттейтін патфизиологиянвың тарауын патогенез (гр. раtһоз — бүліну, ауру, genesis — даму) дейді. Ол аурудs4 этиологиясымен өте тығыз байланысты. Қандай да болмасын этиологиялық әсер әрқашан аурудың даму жолдарының басталуына әкеледі. Бүл үшін дене мүшелерінің кез-келген бөлшектерінде алғашқы бүліністер пайда болуы қажет. Алғашқы бүліністер әртүрлі дәрежеде және деңгейлерде болуы мүмкін. Олар кейде қарапайым көзбен байқалатын үлкен дәрежеде болса (мысалы, жарақат, күйік, сынық, қанқүйылу т. б.) көпшілік жағдайларда жай кезбен көрінбейтін, анықтау үшін арнайы тәсілдер қолдануды қажет ететін болады. Олар молекулаішілік, субжасушалық, ағзалық, тіндік, жасушалық, жүйелік деңгейлерде болуы мүмкін. Сондықтан, оларды анықтау үшін әртүрлі биохимиялвіқ, гистологиялық, иммунологиялық және басқа да тәсілдерді қолданады. Бүл бүліністерге организмде жауап ретінде қорғану-икемделу үрдістері дамиды. Мысалвы, атмосфералық ауада оттегі жетіспегенде тыныс алу жиілейді және тереңдейді, жүрек соғысы жиілеп, айналымдағы кан ағымын: Жылдамдатады, эритроциттердің, сонымен бірге гемоглобиннің деңгейі көтеріледі т. с. с. Бұлардың барлығы организмге жетіспейтін оттегін толтыруға бағытталған организмнің икемделістік шаралары. Тақырыбы №39 Потологиялық тітіркендіргіш этиологиялық жағдайдың түрлері тәжірбиелік сабақ сабақ№17 Тітіркендіргіш – тірі тіндерде (ұлпаларда) биологиялық реакциялар тудырып, оның құрылымы мен қызметін өзгерте алатын кез келген әсер. Тітіркендіргіштер энергиялық табиғатына қарай: химиялық (қышқылдар, сілтілер, тұздар, әр түрлі улар, т.б.); физикалық (механикалық, термиялық, электрлік, дыбыстық, сәулелік, және рентгендік); биологиялық (гормондар, микробтар, вирустар, т.б.) болып бөлінеді. Тіндер (ұлпалар) мен органдардың эволюциялық дамуы барысында бейімделіп үлгеріп, организмге қалыпты, табиғи жағдайда әсер ететін тітіркендіргіштерді адекватты тітіркендіргіш деп атайды (лат. adaeguatus – арнаулы). Ет талшықтары үшін жүйке тітіркенісі, көздің торлы қабығының рецепторлары үшін – сәуле, есту рецепторлары үшін – дыбыс толқыны адекватты тітіркендіргіш тіндер (ұлпалар) мен органдарға табиғи жағдайда әсер етпейтін тітіркендіргіштер инадекватты тітіркендіргіш деп аталады. Тақырыбы №40 Потогенез жөніндегі түсінік,жүйке және гумораальді реттелу,компенсаторлық механизмдердің әсері Гуморальдық реттелу (гуморальная регуляция); (ге- gulatio humoralis; лат. regulatio — реттеу, реттелу; humor — сұйық, ылғал) — организмнің ішкі сұйық ортасына (қанға, лимфаға, ұлпа сұйығына) шығарьшған эндокринді бездер немесе жекеленген эндокринді жасушалар гормондары мен биологиялық белсенді заттарының болмаса ұлпа сұйығында еріген басқадай заттардың әсеріне байланысты мүшелер қызметтерінің реттелуі, яғни организмнің сұйық ішкі ортасының қатысуымен мүшелер қызметтерінің реттелуі (сұйықтық реттелу) Патогенез аурудың этиологиясымен өте тығыз байланысты. Қандай да болмасын этиологиялық әсер әрқашан аурудың даму жолдарының басталуына әкеледі. Бүл үшін дене мүшелерінің кез келген бөлшектерінде алғашқы бүліністер пайда болуы қажет. Алғашқы бүліністер әртүрлі дәрежеде және деңгейлерде болуы мүмкін. Олар кейде қарапайым көзбен байқалатын үлкен дәрежеде болса (мысалы, жарақат, күйік, сынық, қанқүйылу т. б.) көпшілік жағдайларда жай кезбен көрінбейтін, анықтау үшін арнайы тәсілдер қолдануды қажет ететін болады. Тақырыбы №41 Организмдегі бөртпелік жүйелер тәжірбиелік сабақ сабақ№18 Алғашқыда беті күлдіреген ұсақ қызғылт түйінді бөртпелердің шығып дуылдап қышуынан байқалады. Бөртпелер, көбіне саусақ арасына, шапқа және тақымға түседі (кейде кеудеде байқалады, оны строфулюс не балалар есекжемі деп атайды). Қасығаннан бөртпелердің беті жарылып, қанталап кетеді. Қышыма, негізінен, кішкентай балаларда, әсіресе, олардың белгілі бір тамаққа әдеттегіден тыс сезімталдығынан болады (қ. Аллергия). Сондай-ақ, тамақ дұрыс тамақтанбаудан, кейбір тағамды мөлшерден тыс көп жегеннен (мыс., жұмыртқа, ет сорпасы, қант, жеміс-жидек, әсіресе, құлпынай, апельсин, т.б.), кейде тіпті сүт, т.б. тағамдарға да аллергия болуы мүмкін. Қатты қасынғаннан бөртпелердің ішіне іріңді инфекция қоздырғышы түсіп, ол іріңді жара ауруларына ұласып кетуі мүмкін Тақырыбы №42 Типтік потологиялық үрдерістер Кез келген инфекциялық аурудың дамуы жұғудан, яғни ауру қоздырғышының өсімдік тканіне еніп, паразиттік тіршелек ете бастағаннан басталады. Алғашқыда ауру қоздырғышы өсімдік бетіне түседі, ал саңырауқұлақ патогендердің споралары өсіп, қоршаған ортаның белгілі бір жағдайларына сәйкес өсімдіктердің жабын ткандері арқылы енеді. Жай ғана саңырауқұлақ спораларының өсімдік бетіне түсуі, яғни өсімдіктердің споралармен “ластануынан” ауру жұқпайды. Тақырыбы №43 Ұлпалардағы гипер және гипобиотикалық үрдерістер Құрамында көмірсулар бар тағамдарды қабылдау. Қандағы глюкозаның концентрациясы оның ішектен тез сіңуіне байланысты жоғарылайды. Лангерганс асқазан безінің β-жасушалары гормонын шығаруды тамақ рефлексивті түрде тамақ ауыз қуысына енгеннен кейін бастайды және тамақ он екі елі ішекке және ішекке енген кезде максимумға жетеді. Инсулин мен қандағы глюкоза концентрациясының шыңдары уақыт бойынша сәйкес келеді. Осылайша, инсулин ағзаның жасушаларына тағамдық көмірсулардың қол жетімді болуын қамтамасыз етіп қана қоймайды, сонымен қатар қандағы глюкоза концентрациясының жоғарылауын шектеп, оның зәрде жоғалуын болдырмайды. Тақырыбы №44 Ісіктер және қабыну белгілері және этиологиясы Қабыну анықгамасы. Қабыну этиологиясы, флогогендік факторлардың жіктелуі. Қабыну үрдісінің негізгі компоненттері. Біріншілік жэне екіншілік аііьтерация. Қабыну ошағындағы физикалық-химиялық қасиеттерінің өзгерістері. Клетка мембраналары мен клетка органелларының қү-рылымдық өзгерістері, өткізгіштіктің жоғарлауының жолдары. Қабыну медиаторлары мен модуляторлары; олардың түрлері, қабынудың даму жэне аяқталу барысында пайда болуы және маңызы. Микроциркуляциялық арна тамырларының эсерленістері. Қан ағымының өзгерістері, олардың сатылары және патогенезі. Тақырыбы №45 Жылу реттеудің бұзылуы.қызба Қызба анықгамасы және қызбаның сипаттамасы. Қызбаның этиологиясы. Пирогендік заттар, оалрдың химилық тегі жэне инфекциялық үрдіс, тіндердің асептикалық зақымдануы жэне иммундық эсерленістер кезінде түзілуінің қайнар көздері. Алғашқы жэне кейінгі пирогендер; лейкоциттік пирогендер, интерлейкин-1. Қызба сатылары. Қызбаның әртүрлі сатыларында жылу ретгелуі. Пирогендер эрекетінің жолдары. Қызбалық әсерленістердің түрлері. Қызба дамуының пирогендік факторлардың қасиетіне жэне организмнің реактивтілігіне байланыстылығы. Қызба дамуында жүйке, эндокриндік жэне иммундық жүйелердің қатысуы. Қызба кезінде зат алмасудың жэне физиологиялық жүйелер қызметінің өзгерістері. Ерте онтогенезде қызбаның ерекшеліктері. Қызбалық эсерленістердің биологиялық маңызы. Қызуды төмендететін емнің патофизиологиялық ұстанымдары Тақырыбы №46 Мүшелер мен жүйелердің патфизиологиясы Нерв жүйесі организмді өзгеріп отыратын сыртқы орта факторларына бейімдеп, оның біртұтастығын қамтамасыз етеді. Нерв жүйесі жасушалардың ұлпалардың, мүшелер мен мүшелер жүйесінің қызметтерін реттеп, оларды өзара байланыстырады. Нерв жүйесі сыртқы және ішкі тітіркедіргіштерге организмнің жауап қайыру мүмкіндігін береді.Нерв жүйесінің жоғары бөлімдері психикалық іс-әрекеттің көрініс беріп жүзеге асуын қамтамасыз етеді. Нерв жүйесі – информацияны жылдам жеткізетін және басқаруды жүзеге асыратын күрделі үйымдасқан әрі жоғары дәрежеде маманданған жүйе. Нерв жүйесін негізгі 2 бөлімге бөліп қарастырады Тақырыбы №47 Жүректің өткізу жиырылу автоматизм және қозуды өткізушілігінің бұзылуы, гипертония және гипотония Жүрек автоматизмі дегеніміз — жүректің өзінде пайда болатын импульс (серпін) әсерінен жиырылу қабілеті. Мұндай қабілет қозу пайда болатын оң жақ жүрекшедегі ерекше бұлшық ет жасушаларына тән. Импульс екі жүрекше мен екі қарыншаның бұлшық ет қабырғаларына беріледі де, олардың жүйелі ырғақты жиырылуын туғызады. Ең алдымен жүрекше, содан кейін қарынша жиырылады. Сонымен қатар, жүрек бүкіл денеге таралатын елсіз биоэлектрлік сигнал шығаратын ерекше қабілетке ие. Осы сигналды денеден жазып алу арқылы жүрек жұмысының ырғағын тіркейді. Жүректің биоэлектрлік белсенділігін тері, қол, аяқ және кеуде қуысының бетінен электрокардиография көмегімен жазып алады. Көлбақаның жүрегін денесінен бөліп алып, физиологиялық ерітіндіге салып қойса, жүрек өзінің табиғи ырғағымен көпке дейін тоқтамай жиырыла береді. Оның өзінен өзі жиырылуы автоматиялық қасиетіне, яғни өз жасушасында туатын қозу процесіне байланысты. Жылы қанды жануарлар жүрегінде де автоматиялық қасиет болатындығын 1895 жылы Лангендорф итке жасаған тәжірибесінде дәлелдеп берді. Ит денесінен бөлініп алынған жүректің өз (коронарлық) тамырына оттегімен қаныққан жылы қанды әдеттегі қысыммен жіберсе, тоқтап қалған жүрек қайтадан жиырыла бастайды. Тақырыбы №48 Қан жүйесінің,тыныс алу мүшелерінің патфизиологшиясы тәжірбиелік сабақ сабақ№19 Тыныс алудың маңызы. Тыныс алу жүйесі өте маңызды.газ алмасу қызметін атқарады, ал газ алмасусыз тіршілік ету мүмкін емес. Организм мен сыртқы орта арасындағы оттек түсіп, көмірқышқыл газының шығарылуымен байланысты жүретін газ алмасу процесі тыныс алу деп аталады. Оттек органикалық заттарды тотықтыруға және ыдыратуға керек, осы кезде энергия бөлініп, көмірқышқыл газы мен су түзіледі. Бұл энергия организмнің тіршілік әрекетінің барлық процестеріне жұмсалады. Оттектің ұлпаға түсіп, көмірқышқыл газының шығарылуы қан арқылы қамтамасыз етіледі. Қан мен атмосфералық ауа арасындағы газ алмасу тыныс алу мүшелерінде жүреді. Тақырыбы №49 Асқорту мүшелерінің патфизиологиясы.бауыр патфизологиясы Ас қорыту аппараты топографиялық орналасу жағдайына қарай бас, мойын, көкірек, құрсақ және жамбас бөліктеріне бөлінеді. Ас қорыту мүшелерінің құрылысы қоректенетін тамақ ерекшеліктеріне қарай түзілген. Мысалы тек өсімдік, немесе етпен қоректенетін жануарларға келсек, олардың ас қорыту мүшелері өте ерекше құрылыста келеді. Ал адам тағамның әр түрін қабылдағаннан кейін оның ас қорыту мүшелерінде белгілі бір тағамға бейімделген ерекшелігі болмайды. Ас қорыту жүйесінің әр түрлі бөлігі түрлі қызмет атқаратындықтан құрылысы мен пішіні де түрліше болып келеді Тақырыбы №50 Асқортудың бұзылуының негізгі себептері,бауыр қызметінің бұзылу себептері тәжірбиелік сабақ сабақ№20 Ас қорыту жүйесі ұзына бой жатқан түтік тәрізді. Оның ішкі қабырғасы қоректік заттармен тығыз байланысты келеді. Бұл мүшелер арқылы сыртқы орта мен организм арасында зат алмасу процесі өтеді. Тақырыбы №51 Бүйрек патфизилогиясы Жануардың еңбекке қабілеттілігі төмендеуіне , мүмкіндігіне және өліміне жиі әкелетін дерттердің бірі болып бүйрек аурулары есептеледі. Бүйрек организімінің ішкі тұрақтылығының сақтауға бағытталған көптеген қызмет атқарылады Тақырыбы №52 Эндокринді жүйенің бұзылуы Эндокриндік немесе ішкі сөл бездері деп сөлін жасуша арқылы қан мен лимфа тамырларынка шағаратын бездерді айтады. Эндокриндік бездерге гипофиз, эпифиз, гипоталамус ядролары, қалқанша, қалқанша маңы, айырша, ұйқы безі, бүйрек үсті безі, жыныс бездері кіреді. Ішкі сөл бездерінің денеде орналасуы: мида –гипофиз, эпифиз, эпиталамус ядролары, мойында және кеуде қуысында – қалқанша, қалқанша маңы және айырша бездер; іш қуысында – ұйқы және бүйрек үсті бездері; жамбас қуысында – жыныс бездері орналасқан. Сонымен бірге қазіргі замандағы зерттеулер бойынша ас қорыту жолының бойындағы және тыныс мүшелеріндегі бездер ішкі секреция бездерінің құрамына кіреді. Тақырыбы №53 Бүйрек үсті бездерінің бұзылуы,стресс және жалпы адаптациялық синдром Адаптациялық синдром - адам және жануар ағзасының күшті және ұзақ мерзімді жағымсыз әсерлерден (стрессорлардан) қорғаныш сипатындағы адаптациялық реакцияларының жиынтығы. Стрессорлар әрекеті салдарынан қалыптасатын функциялық күйді стресс деп атайды. Адаптациялық Синдром ұғымын 1936 жылы канадалық физиолог Г. Селье ұсынған. Адаптациялық Синдром негізгі белгілері болып табылатындар: бүйрек үсті қьіртысының ұлғаюы, кейбір бездердің, көк бауырдың және лимфа түйіндерінің кішіреюі, ыдырау процестсрінің көбеюі салдарынан заталмасудың бұзылуы. Адаптациялық Синдром дамуында әдетге үш кезснді бөліп көрсетеді: Біріншісі — үрей кезеңі — бірнеше сағаттардан басталып, бірнеше тәулікке дейін созылатын күйге қарсылық кезеңдерінен тұрады. Соңғысында организмнің қорғаныс реакдііяларының жинақылығы жүзеге асады. Адаптациялық Синдром екшшісі — қарсы түру кезеңіңде — организмнің түрлі әсерлерге төзімділігі артады. Бұл кезең не күйдің түракталуына және сауығуына әкеледі немесе Адаптациялық Синдром үшінші кезеңі — тозуға ауысып, организмнің өлуіне алып келуі мүмкін. Сенсорлық Адаптациялық Синдром бірнеше түрлері бар. Олар: ауырсыну адаптациясы, дәм сезу адаптациясы, есту адаптациясы, иіс сезу адаптациясы, көру адаптациясы, қысымға адаптация, негативті және позитивті адаптация Тақырыбы №54 Жүйке жүйесінің патфизиологиясы Нерв жүйесі организмді өзгеріп отыратын сыртқы орта факторларына бейімдеп, оның біртұтастығын қамтамасыз етеді. Нерв жүйесі жасушалардың ұлпалардың, мүшелер мен мүшелер жүйесінің қызметтерін реттеп, оларды өзара байланыстырады. Нерв жүйесі сыртқы және ішкі тітіркедіргіштерге организмнің жауап қайыру мүмкіндігін береді.Нерв жүйесінің жоғары бөлімдері психикалық іс-әрекеттің көрініс беріп жүзеге асуын қамтамасыз етеді. Нерв жүйесі – информацияны жылдам жеткізетін және басқаруды жүзеге асыратын күрделі үйымдасқан әрі жоғары дәрежеде маманданған жүйе. Нерв жүйесін негізгі 2 бөлімге бөліп қарастырады:Орталық нерв жүйесі. Шеткі нерв жүйесі. Ұсынылатын әдебиеттер 1. Хусаинов Д.М., Беркинбай О. Пратикум: Менеджмент в ветеринарии и организация ветеринарного дела.- Учебное пособие.- Алматы: «Нур-принт», 2016-232 с 2. Ветеринариялық заңнама. 3 томы. Астана, 2005. 3. Ветеринарное законодательство Республики Казахстан. г.Астана, 2005 г Дополнительная: 1. Хусаинов Д.М., Ахметсадыков Н., Шабдарбаева Г., Беркинбай О.И др. Менеджмент в ветеринарии и организация ветеринарного дела. - Учебник.- Алматы: «Нур-принт», 2015.-573 с. 2. Закон Республики Казахстан от 10 июля 2002 года № 339-II О ветеринарии (с изменениями и дополнениями по состоянию на 17.11.2015 г.) 3. Практикум: Менеджмент в ветеринарного дела.- Учебное пособие.- Алматы:«Нур-принт» ,2016.-232 с жүктеу/скачать 69,06 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2