1. Физиология пәнінің мазмұны мен маңызы
жүктеу/скачать 189,93 Kb.
|
сессия ажжф
https, лекция 7, 207181
| 82. Газдың алмасуы
Ағза мен сыртқы орта арасындағы газ алмасуды биологияда газ алмасу деп атайды. Барлық жасушалар, мүшелер мен ұлпалар ағзаға үнемі еніп тұратын сыртқы ортадан оттегін алады. Ағзада көмірқышқыл газы түзіледі, ал басқа газ тәрізді зат алмасу өнімдерінің аз мөлшері денеден шығарылады. Барлық дерлік организмдерге оттегі қажет; онсыз дұрыс метаболизм және энергия өндіру, демек, өмірдің өзі мүмкін емес. Оттегі тіндерге енген кезде белоктар, липидтер және көмірсулар қатысатын химиялық реакциялардың ұзаққа созылуы нәтижесінде пайда болған өнімдерді тотықтыру қажет. Бұл жағдайда дене температурасын ұстап тұруға және жұмысты орындауға қажетті энергия бөлініп, СО2, су және азотты химиялық заттар түзіледі. Нерв жүйесімен басқарылатын газ алмасуға қатысатын жүйелердің адаптивті (компенсаторлық) жауаптары арқылы қоршаған ортадағы оттегінің парциалды қысымының елеулі өзгерістері, тыныс алу жүйесінің бұзылыстары кезінде газ алмасудың салыстырмалы тұрақтылығы сақталады. Адамдардың да, жануарлардың да газ алмасуын олар толығымен босаңсыған кезде және жағымды бөлме температурасында (18–22 °C) зерттеу тән. Бұл жағдайда қолданылатын оттегінің мөлшері мен бөлінетін энергия негізгі метаболизмді анықтайды. Зерттеу үшін ашық немесе жабық жүйе теориясына негізделген әдістер қолданылады. Бірінші кезекте дем шығаратын ауаның көлемі мен құрамы өлшенеді химиялық немесе физикалық газ анализаторлары арқылы жүзеге асады. Екінші жағдайда тыныс шығару жабық жүйеде (тұйықталған камерада немесе тыныс алу жолына қосылған спирографтан) жүреді, онда бөлінген СО2 сіңіріледі. Жүйеден тұтынылатын O2 мөлшері жүйеге автоматты түрде түсетін O2 мөлшерін өлшеу арқылы немесе жүйенің көлемін азайту арқылы анықталады. Адам дене ұлпаларында және өкпе альвеолаларында газ алмасуды жүзеге асырады.Адам жұтқан және шығаратын ауадағы газдардың мөлшері бірдей емес. Ауадағы оттегі, азот, көмірқышқыл газы, су буы және инертті газдардың мөлшері сәйкесінше шамамен 21%, 79% және 0,03% құрайды. Дем шығаратын ауада оттегі аз (бар болғаны 16%), көмірқышқыл газы көбірек (4% дейін) және су буы болады. Газдар бір ортадан екінші ортаға таралып, өкпеде және ұлпаларда газ алмасу жүреді. Сыртқы ауа альвеолярлық ауаға қарағанда оттегі қысымы жоғары болғандықтан, оттегі альвеолаларға таралады. Артериялық қанға қалай түсетініне ұқсас, оттегі альвеолалар арқылы веноздық қанға еніп, оны қанықтырады (гемоглобинмен химиялық кешенге енеді), оны артериялық қанға айналдырады. 83. Денедегі май алмасу,олардың маңызы 100% Майдың өзінде 3 бірдей химиялық элемент болады.Олар: көміртек, оттек, сутек.Бұлар көмірсуларда да бар. Жалпы липид пен көмірсудың құрылыстарының біркелкі болуы,олардың ағзада біреуі кем болған жағдайда,соның орнын екінші біреуі басуға тырысатын болады. Міне сондықтан қажеттілік туындағандалипидтен көмірсу, ал көмірсудан липид жеңіл түзілетін болады. Ағзадағы липидтің құрамы шамамен 10-20% құрайды. Липид энергия көзі ретінде қолданылады. 1 грамм липид ағзада ыдырағанда 39кДж энергия бөледі. Жалпы ересек толық қанды адамның тұтынатынтағамында 30%-ға жуық липид болғаны дұрыс. Сондаол бір тәулікте 80-100 грамм тұтынады. Жейтін азығында жануар және өсімдік майлары да болуы керек. Сонда бұлардың қатынасы екіде бір болуы тиіс. Ағзада липид глицерин мен май қышқылдарына дейін ыдырап, лимфаға айналғаннан кейін липид тіндерімен мен клеткаларда жинақталады. Адамның жасына және жынысына қарай майлардың тәуліктік қажеттілігі өзгеріп отырады: 6айлық - 1 жас аралығында 25 г/кг 1-1,5 жас аралығында 48 г/кг 1,5-2 жас аралығында 53 г/кг 3-4 жас аралығында 63 г/кг 5-6 жас аралығында 72 г/кг 7-10 жас аралығында 80 г/кг 11-13 жас аралығында 96 г/кг 14-17 жастағы ұлдар 106 г/кг 14-17 жастағы қыздар 93 г/кг жеуі керек. 84-85. Көмірсулар алмасуы 100% Көмірсулар организмде моносахаридтерге (глюкоза, фруктоза, галактоза, лактоза және т.б.) тотығып қанға енеді. Глюкозаның құрамы адам қанында мөлшермен бірдей 0,1% құрайды. Глюкозаның қандағы құрамы 0,11-0,12 %-ға жоғарлағанда ол қаннан бауырға және бұлшықетерге тасымалданады да, гликогенге өзгереді. Егер 0,12 % артып кететін болса, керек емес қантты ағзадан шығарып тастауға бүйрек кірісетін болады. Міне осыны глюкозурия дейді. Липид пен көмірсуда 3бірдей химиялық элемент болады.Олар: көміртек, оттек, сутек.Жалпы липид пен көмірсудың құрылыстарының біркелкі болуы,олардың ағзада біреуі кем болған жағдайда,соның орнын екінші біреуі басуға тырысатын болады. Міне сондықтан қажеттілік туындағандалипидтен көмірсу, ал көмірсудан липид жеңіл түзілетін болады. Осыауру инсулин гормоны кем болғанда болады. Ағзадағы көмірсудің құрамы 1% - дай болады. 1 грамм көмірсу мен ақуыздар ыдырағанда 17 кДж мөлшерінде энергия бөледі.Адамның жасына және жынысына байланысты көмірсулардың тәуліктік қажеттілігі өзгеріп отырады: 6айлық - 1 жас аралығында 25 г/кг 1-1,5 жас аралығында 48 г/кг 1,5-2 жас аралығында 53 г/кг 3-4 жас аралығында 63 г/кг 5-6 жас аралығында 72 г/кг 7-10 жас аралығында 80 г/кг 11-13 жас аралығында 96 г/кг 14-17 жастағы ұлдар 106 г/кг 14-17 жастағы қыздар 93 г/кг жеуі керек. 86. Су мен тұздар алмасу, олардың маңызы 100% Су адам өмірі үшін керек аса үлкен қызмет атқарады. Азықсыз жәйғана суменен 60 күндей ғана тіршілік етуге болады, ал су жоқ болса 8-10 күндей тіршілік етуге болады. Кішкентай балалардың денесінде судың мөлшері көп болады 75-80% - дай, ал ересектерде 65 % құрайды. Физиологиялық түрде судың 2 түрін ажыратады.Олар: ішкі және сыртқы. Іштегі суға ағзаның, тіндердің құрамындағы суларды жатқызады. Ал сыртқы суға адам тұтынатын шайы, сұйық тамағының құрамында болатынәртүрлі сусындарды жатқызады. 1 жастағы сәби күніне 800 мл, 2-4 жастағы балалар – 950 мл, 5-6 жастағы балалар – 1200 мл, 11-14 ж балалар– 1500 мл, ал ересектер күніне 2,0-2,5 л сыртқы суды қабылдаулары керек. Судың ағзамыздағы атқаратын қызметтері: ферменттердің тағамдық заттарды тотықтыруына қатысып, қан мен лимфаға тағамдық заттардың енуіне, газ алмасу және зат алмасуы қалдықтарын тазартып сыртқа шығаруға, тұрақты дене жылуын сақтауға қатысып отырады. Сыртқа шығару жүйесі кезінде күніне 1,2-1,5 л, термен 0,5-0,8 л, үлкен дәрет кезінде 0,1 л, тыныс шығару кезінде 0,4 л су ағзадан шығарылып кетеді. Тұздардың ағзадағы қажеттілігі мен мөлшері, жас ерекшеліктеріне жынысына қарай өзгеріп отырады. Ағзаның бірқалыпты тіршілік әрекеті кезінде тұздарда аса маңызды болып табылады. Ағзадағы тұздардың пайыздық қатынасына қарай макро және микроэлементтерге ажырайды. Макро және микроэлементтердің маңызы әртүрлі. Мәселен, кальций және фосфор сүйектердің, ал фосфор мен күкірт мидағы ақуыздың құрамына кіреді. Натрий мен калий нерв жүйесінің қозу қабілетіне өз әсерін береді. Микроэлементтерге: йод – қалқанша безінде, темір – гемоглобинде, фтор тіс тіндерінде, цинк – жыныс безінде, хром, марганец, бром – гипофиздің, мыс – бауырдың құрамында кездеседі. Жасқа толмаған сәбилер үшін кальций өте көп мөлшерде керек. Кальций мен фосфор минералды тұздарының арақатынасы мектепке дейінгі жастағыбалаларда 1:1, 8-10 жаста 1:1,5, жеткіншектер мен жоғарғы сынып оқушыларында 1:2 қатынасындай. Осындай арақатынаста қаңқа түзу өседі. Кальций мен фосфордың арақатынасы сүтте аса күшті теңдестірілген, міне сондықтанда балалардың тағам тізіміне сүтті үнемі енгізу керек. Сәбидің ағзадағы массасы 2,55%-ды, ал ересектерде 5% -ын тұздар құрайды. 87. Организмдегі заттар мен энергия алмасуы94% Зат алмасу – бүкіл тірі организмде орындалатын барлық химиялық реакцияның жиынтығы болып табылады. Заттың алмасуы бойынша ағзаға қажетті заттар түзіліп, энергия бөлініп шығады. Дене және сыртқы ортаның ортасында жиі заттың алмасуы мен энергияның алмасуы болады. Табиғаттан күрделі болып келетін қоректік заттар астың қорытылу мүшесінде қортылып, жай затқа айналғаннан кейін олар аш ішек арқылы қан және лимфаға жүріп өтеді. Қан мен лимфа ағысы бойымен тіндерге жетеді. Әрбір мүшелердің жасушасы бірегей. Сонымен қатар, олардың өсуіне керекті қарапайым заттарды бөліп шығарады. Қоректік заттардың ыдырауы апқылы алынған энергия арқылы жасуша оны әртүрлі физ-лық процестерге бөліп,жұмысайды. Қажетсіз заттарды (мысалы, гликоген немесе май) сақтайды. Жасушаның тіршілігімен түзілетін қажетсіз заттар шығарылады: өкпе, тері және ішек арқылы. Ағзаның тіршілік қабілетінің сақталуын, оның сыртқы ортаға байланысын, ағзаға қоректік заттың түсуін және ферменттердің әсерінен олардың ыдырауын, қарапайым заттың клетка және де мүшелерге тасымалдануын, тотығыуын, бөлінуін қамтамасыз етеді. Энергия, жасушалардағы құрылымдардың биосинтезі сонымен қатар, ағзадан ас қорыту өнімдерін шығару. Жасуша ішіндегі кез келген заттар белгілі бір ретпенен – зат алмасудың жолымен ферментативті айналымға түседі. Осы процесте түзілетін аралық өнімдерді метаболиттер деп атаймыз. Заттың алмасу бір-бірімен өте тығыз байланыста болатын, паралельді екі түрлі құбылыстан құралған: 1) ассимиляциялық(яғни, пластикалық алмасу ) 2) диссимиляциялық(яғни, энергия алмасу) Ассимиляция дегеніміз жай заттан күрделірек қосылыстар түзу реакциясының тізбегі.Сонымен қатар, атап айтылған реакциялар қатары керегінше энергияны қажет етеді. Пластмассаны ауыстыру арқылы жасушаның құрамдары жаңартылады. диссимиляция процесіне келетін болсақ, күрделі зат ыдырауы барысында энергиялар бөледі. Бөлініп шыққан энергия дененің өмір сүруін, тіршілігін қамтамасыз етуге, ақыл-ой және дененің жұмысын орындауға кетеді. Жасушадағы әрбір зат белгілі бір ретпен – зат алмасу жолымен ферментативті айналымға түседі сонымен қатар,аталған процесте түзілетін аралық өнімдерді метаболиттер деп айтады. Анаболизм болса қарапайым болып келетін молекула арқылы күрделі болып келетін, құрлымдық заттардың түзілуіне заттар алмасу реакциясын айтады , ал катаболизм деп паралель процессті айтады. Жасылдау пигментті өсімдікте фотосинтез процесі арқылы алуан түрлілер көмірсулар түзіледі. Тірі организмдер соның ішінде жануарлар көбіне көмірсуларды пайдаланып, қорекретінде тұтынып және энергия жиналады. Қарапайым қант болса жануарлардың организмінде қан арқылы бірге таратылып, күрделіболып келетін полисахаридтер (гликоген )-ге айналады. Зат алмасу арқылы көмірсу түрлері бірінші органикалық болып келетін қышқылға, сосын майға,содан соң көмірсулардан түзілген органикалық қышқыл аммиакты азотпен әрекеттесу арқылы аминқышқылдарына ауысады, май, зат алмасу соңында белок ыдырайды, ең аяғында несеппен қатар көмірқышқыл одан әрі аммиак газы ыдырайды. Жануарлардың, адамның организміндегізат алмасу процесстерін реттеу нерв (көбіне ми қыртсының) маңыздылығы жоғары. Ағзаның дамуының өзі , өсуі және т.б Зат алмасу заңдылығына бағынады. Адамда зат алмасу процесінде ауытқу пайда болғанда, адам ауырады.Мысалы: қант диабеті, семіздік, бүйрек тастары, атеросклероз және т.б.Метаболизм реакциялардың бір-біріне қарама-қарсы екі тобынан тұрады: катаболизм, анаболизм. Метаболизм жолы химиялық энергияны АТФ және NADP*H түрінде шығарады. Анаболизм кезінде бұл энергия қарапайым молекулалардан макромолекулаларды құруға жұмсалады. 88. Сыртқа шығару мүшелері олардың қызметі 100% Зәр шығару жүйесі-адам ағзасындағы маңызды жүйелердің бірі. Оның басты міндеті-қанды сүзу және қаннан алынған метаболикалық өнімдерден зәр шығару арқылы дене сұйықтықтарының тепе-теңдігін сақтау. Бүйректің үздіксіз жұмысы организмдегі су-тұз және қышқыл-негіз балансын реттейді. Тәулік ішінде бүйрек арқылы шамамен 170-180 литр қан ағып, зәр шамамен 1,5 литр түзіледі. Бүйрек несеп түзетін жұптасқан мүшелер. Бүйрек қанды метаболизмнің улы өнімдерінен тазарту процесінде зәр шығарады. Бүйректің дұрыс жұмыс істеуі бүкіл ағзаның қанағаттанарлық күйін сақтаудың негізі болып табылады. Несепағарлар (2) несепті қуыққа ағызуға қызмет ететін жұптасқан зәр шығару органы. Қуық толтырылғаннан кейін несепағардың люмені автоматты түрде қабаттасып, зәрдің бүйрекке оралуына жол бермейді. Қуық- жамбас қуысында орналасқан зәр шығару жүйесінің қуыс бұлшықет органы. Оның екі қызметі бар: зәрді сақтау және сыртқа шығару. Қабырғаларының серпімді құрылымының арқасында қуық созылып, 400-700 мл-ге дейін, кейде 1500-2000 мл-ге дейін сыяды.қуық қабырғаларының бұлшықеттері оны толтыру кезінде созылып, босату кезінде және одан кейін жиырылады. Зәр шығару процесі қуықтың төменгі жағында орналасқан екі сфинктермен реттеледі. Уретраның ашылуы ішкі қуықтың төменгі бөлігінде, оның мойнында, сақина тәрізді екі бұлшықетпен (сфинктер) шектелген уретраның ішкі ашылуы орналасқан. Уретра дегеніміз зәр шығару жолдарының соңғы бөлігі. Бұл тар, жұқа қабырғалы канал, ол арқылы қуықта жиналған зәр өтеді. Анатомиялық ерекшеліктеріне байланысты әйелдерде уретраның ұзындығы 3-5 см, ал еркектерде-15-20 см. әйелдерде уретрия кеңірек. Еркек уретрасы да жыныстық жүйенің бөлігі болып табылады және тұқымды шығарады. Сфинктер Зәр шығаруды екі сфинктер басқарады: ішкі (1) және сыртқы (2). Ішкі сфинктер-бұл уретраның басында орналасқан сақина тәрізді бұлшықет. Ол адамның санасы мен еркіне қарамастан кішірейіп, босаңсытады. Сыртқы сфинктер төңкерілген қолшатыр түрінде жамбас сүйектерінің арасына созылған жамбас түбінің бұлшықеттерінен тұрады. Олар іш қуысының мүшелерін қолдайды. Адам зәр шығаруды бақылау арқылы олардың қозғалысын саналы түрде басқара алады. Жүйке ұштары Қуық қабырғаларында қуықтың толу дәрежесін "танитын" және жұлынға сигнал беретін рецепторлар бар. Алғашқы сигналдар қуықта 200-300 мл несеп жиналған кезде келеді. Зәр бүйрек арқылы сүзіледі және несепағар арқылы қуыққа енеді - бұлшықет қабырғасы жиырылып, босаңсуға қабілетті 300-500 мл қуыс орган. Қуық несеппен толтырылған кезде, ол босаңсыған күйде болады және біртіндеп созылады. Осы уақытта зәрдің шығуына сфинктер кедергі келтіреді-дөңгелек бұлшықет, ол муфта түрінде уретраның шығыс бөлігін жабады және қысылған кезде оның люменін тығыз жабады. Қалыпты зәр шығаруды қамтамасыз етуде қуықты, сфинктерді және уретраны (уретраны) дұрыс қалыпта ұстайтын жамбас бұлшықеттері де маңызды рөл атқарады. Қуық толған сәтте оның қабырғаларынан жүйке талшықтары арқылы импульстар миға жетеді (бұл процесте жұлынның төменгі бөлігі де белсенді қатысады) және адам қуықты босату керек екенін түсінеді. Шақыру пайда болады. Енді ми сигналдарды жібереді: қуық жиырылады, ал сфинктер мен жамбас бұлшықеттері босаңсытады. Жүйе элементтерінің кем дегенде біреуінің функциясының бұзылуы зәрдің бақылаусыз ағып кетуіне ғана емес әкелуі мүмкін. 89. Эпифиз, құрылысы, алып жатқан орны гормондарының организмге әсері. 100% Эпифиз-бұл мидың үшінші қарыншасының аймағында орналасқан кішкентай без. Бұл нейро-эндокриндік без, оның белсенділік деңгейі күннің уақытына байланысты. Бездің белсенділігі қараңғылықтың басталуымен күшейіп, тұрақты тәуліктікмуаққа бағынады. Эпифиз гормондарының максималды көлемі түн ортасынан кейін шығарылады, бұл эпифизді "армандардың сақтаушысы"етеді. Таң атқанда белсенділік төмендейді. Алайда, гормондардың көбеюінің қалыптасқан ритағы қараңғыда жасанды жарықта айтарлықтай сәтсіздікке әкеледі. Бұл дененің жұмысындағы барлық бұзылуларға және көптеген патологиялардың пайда болуына әкелуі мүмкін - семіздік, жүрек бұлшықетінің қауіпті аурулары және басқалар. Эпифиз функциялары Көптеген жылдар бойы Британдық медицина ғалымдары ми эпифизінің не үшін жауапты екенін анықтауға тырысты. Бірақ бүгінгі күнге дейін бұл бездің әлеуеті мен рөлі толық түсінілмеген. Дененің барлық процестеріне әсер ете отырып, эпифиз метаболикалық функцияларды тұрақтандыруға және ОЖЖ жұмысына қатысады. Адамның миының өзегінде гипофиз безі орналасқан, ол өсуге, ағзаның метаболикалық функцияларына және дамуына әсер етеді. Егер гипофиз толық күшпен жұмыс жасаса, адамда қаңқа белсенді түрде қалыптасады және қайталама сипаттағы жыныстық белгілер біртіндеп дамиды (етеккір, эрекция, жыныс мүшелерінің белсенді дамуы және басқалар). Процестерді теңестіру үшін без эпифиз жыныстық жетілу басталғанға дейін гипофиздің өсуін тежейді. Сонымен қатар, эпифиз ұйқыны немесе оянуды, тыныштықты немесе ең күшті "күш толқынын" – физикалық немесе эмоционалды көтерілуді анықтайтын тұрақты биологиялық ритақтарды ұйымдастыруға қатысады. Келесі функцияларды орындайды: Эпифиз күнделіктімыақтар мен ұйқы режимін дұрыс сақтайды. Жасөспірімдердегі жыныстық дамуды тежейді. Жыныстық жетілуге дейін артық өсу гормонының бөлінуін тежейді. Өсудің өсуін тежейді. Иммунитетті арттырады. Балаларда эпифиздің ерекше белсенділігі байқалады. Қартайған сайын бездің массасы төмендейді және оның функционалдығы әлсірейді. Эпифиз не шығарады? Без ретінде жұмыс істейтін эпифиз адам ағзасына гормондар береді: Мелатонин. Бұл күнделіктімаақтың ең маңызды және таптырмас реттеушісі және сумттың басталуымен дамып, ұйықтауға көмектеседі. Тікелей қанға түсе отырып, гормон дененің барлық жасушаларын түннің келуі туралы ескертеді. Барлық дерлік тіндер мен мүшелерде мелатонинге сезімтал рецепторлар бар, бірақ олар белгілі бір адамда болатын көптеген факторларға байланысты жұмыс істейді. Сондықтан гормонның ағзаға әсері әр түрлі болуы мүмкін. Мелатонин не үшін жауап береді? Бұл: Толық сау ұйқы. Тыныш жүйке жүйесі және стресске төзімділік. Қан қысымын тұрақтандыру. Қандағы глюкозаның төмендеуі. Холестеринді азайту. Дененің қорғаныс қасиеттерін нығайту. Денедегі калийдің жеткілікті мөлшерін қамтамасыз ету. Сонымен қатар, ұйқы күйін қалыптастыруға қатыса отырып, бұл гормон седативтердің әсерін күшейтеді, ал кейбір жағдайларда ол түнгі ұйқының кішігірім бұзылулары үшін дәрі ретінде дәрілік зат ретінде қолданылады. Өскелең ұрпақ өкілдерінде мелатониннің функционалдығы ең жоғары көрсеткіштерге ие: гормон оқу қабілетін арттырады және дененің қорғаныс функцияларын жақсартады, тамыр қабырғаларын нығайтады. Егер кешке және түнде тым ашық жарық болса, адам ұйқының бұзылуын және жүйке жүйесінің ауруларын, депрессияны, депрессияны бастайды. Мұндай асқынуларды болдырмау немесе кем дегенде олардың көрінісін азайту үшін жарықтың табиғи өзгеруіне артықшылық беру керек. Серотонин ("бақыт гормоны") күндізгі жарықта өндіріледі. Адамның психологиялық және эмоционалдық жағдайын жақсартады, қозғалыс белсенділігін жеңілдетеді және басқа да функциялары бар. Ол безде жиналып, түнде эпифиздің ең маңызды гормоны – мелатонинге айналады. Гистамин. Ағзаның өмірлік маңызды функцияларын қолдайды. Норадреналин. Дененің метаболикалық функцияларына әсер етеді және қан қысымын реттейді. Пептидтік гормондар. Жыныс бездерінің жұмысын ынталандырады, әйелдердің репродуктивті функцияларын қалыпқа келтіреді және етеккір циклінің ұзақтығын реттейді. Олар сондай-ақ иммунитетке, ағзаның метаболикалық функцияларына және қан тамырларының күйіне әсер етеді. 90. Гипофиз құрылысы, алып жатқан орны гормондарының организмге әсері.100% Гипофиз (церебральды эпидидимис) - ішкі секреция безі.Бас сүйегі түбінде орналасқан түрік седласында (пішіні сопақшалау келген) орналасқан. Ол бастың тура ортасында.Салмағы 1 грамм, ал өлшемдері 14-15 мм-ден аспайды. Гипофизи алдыңғы, артқы және төменгі үш жағынан сүйек түзілімімен қоршалған. Гипофиздің бүйірлерінде кавернозды синустар бар-қуыс қуыстар гипофиз дурасының парақтарынан тұрады. Әдетте, гипофиз безі түрік седласының бүкіл көлемін алады, бірақ оның жартысын ғана алатын әртүрлі нұсқалар бар немесе керісінше, гипофиз мөлшері ұлғаяды, тіпті түрік седласының жоғарғы шекарасынан сәл асып түседі. Ми қосымша екі лобтан тұрады:алдыңғы (аденагипофиз, безді лоб) және артқы (нейрогипофиз), олардың шығу тегі әр түрлі: алдыңғы лоб бастапқы ауыз қуысының шығуынан (Ратке қалтасынан), ал артқы бөлігі эмбриональды даму кезінде мидың 3-ші қарыншасының түбінің шығуынан пайда болады. Сондай-ақ, гипофиздің алдыңғы және артқы бөліктері функциялары бойынша ерекшеленеді: аденогипофиз гормондарды өздігінен шығарады, ал нейрогипофиз оларды жинап, белсендіреді. Гипофиздің алдыңғы бөлігінде 6 гормон түзіледі, оларды 3 топқа бөлуге болады: 1) соматомаммотропиндерге жататын ақуыз гормондары-СТГ және пролактин; 2) гликопротеидтер-FSH, LH және TSH; 3) POMK – ACTH туындылары болып табылатын гормондар, липотропиндер, меланостимуляторлық гормон (мсг), эндорфиндер және полипептидтерге жатады. Адамда гипофиздің орташа үлесі іс жүзінде жоқ және гормон түзілуіне қатыспайды. Гипофиздің артқы бөлігінде гипоталамуста өндірілетін гормондардың екі түрі жиналады-антидиуретикалық гормон (шөлдеу сезімін және бүйрек шығаратын зәрдің мөлшерін бақылайды) және окситоцин (әйелдерде жатырдың жиырылуын ынталандырады), олар оған осы гормондардың синтезі жүзеге асырылатын гипоталамус ядроларында орналасқан нейрондардың аксондары арқылы енеді. Сақтау функциясынан басқа, нейрогипофиз олардың ерекше активтенуін жүзеге асырады, содан кейін гормондар белсенді түрде қанға шығарылады. жүктеу/скачать 189,93 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|