(берілген сөздерді құрастыру арқылы сабақтың тақырыбы анықталды) Орхон ескерткіштері
1-топ 2-топ
Алдымен үйге берілген сұрақтарға оқушылардың жауаптары тыңдалады.
Постер құрастырады
2.Сұрақ. Құрастырған постерден не байқадыңдар?
3.Қандай тұжырым шығарасыңдар?
Топта орындайды.
Үйге берілген тапсырма бойынша, оқушыларға көне жазба ескерткіштер жай-лы қосымша мәлімет жинау, белгілі бір сұрақтар бойынша мәлімет жинау. Ғылыми-конференция сабағына көне түркі жазба ескерткіштерін алғаш кездес-тірген кісілер мен тұңғыш оқылу кілтін тауып, оның сырын ашқан турколог ғалымдар мен зерттеушілер, әдебиеттанушылар келіп отыр. Конференцияға келген оқушылар мен (9-сынып) таныстырады. 4.деңгейлік тапсырма
1. Орхон – Енисей жазба ескерткіштерінің табылған жерлері. 2. Ежелгі дәуір әдебиетіне жататын ескерткіштер, шығармаларды ата. 3. Көне түркі әдебиеті неше әріптен тұрады? 4. Оларды ашқан тапқан кісілер кімдер? 5. Орхон жырларының негізгі ойы. 6. Құлыптастағы жазулар қалай аталады? 7. Күлтегін жырының батырлар жырына ұқсастығы. 8. Ескерткіштерде суреттелетін, баяндалатын оқиғалар не туралы?
Сұрақтарға жауап беру
1. Орхон – Енисей жазба ескерткіштерінің табылған жерлері. 2. Ежелгі дәуір әдебиетіне жататын ескерткіштер, шығармаларды ата. 3. Көне түркі әдебиеті неше әріптен тұрады? 4. Оларды ашқан тапқан кісілер кімдер? 5. Орхон жырларының негізгі ойы. 6. Құлыптастағы жазулар қалай аталады? 7. Күлтегін жырының батырлар жырына ұқсастығы. 8. Ескерткіштерде суреттелетін, баяндалатын оқиғалар не туралы?
Сұрақтарға жауап беру
1. Орхон – Енисей жазба ескерткіштерінің табылған жерлері. 2. Ежелгі дәуір әдебиетіне жататын ескерткіштер, шығармаларды ата. 3. Көне түркі әдебиеті неше әріптен тұрады? 4. Оларды ашқан тапқан кісілер кімдер? 5. Орхон жырларының негізгі ойы. 6. Құлыптастағы жазулар қалай аталады? 7. Күлтегін жырының батырлар жырына ұқсастығы. 8. Ескерткіштерде суреттелетін, баяндалатын оқиғалар не туралы?
Сұрақтарға жауап беру
1. Орхон – Енисей жазба ескерткіштерінің табылған жерлері. 2. Ежелгі дәуір әдебиетіне жататын ескерткіштер, шығармаларды ата. 3. Көне түркі әдебиеті неше әріптен тұрады? 4. Оларды ашқан тапқан кісілер кімдер? 5. Орхон жырларының негізгі ойы. 6. Құлыптастағы жазулар қалай аталады? 7. Күлтегін жырының батырлар жырына ұқсастығы. 8. Ескерткіштерде суреттелетін, баяндалатын оқиғалар не туралы?
Жауаптары:
а) Бұл ескерткіштер Орхон – Енисей өздерінің (қазіргі Моңғол жері) бойынан табылған. Қазақстан жерінен табылған ескерткіштердің ең көлемдісі – Талас ескерткіштері.
б) Оларды алғаш тапқандар: швед офицері Иоганн және орыс ғалымы Н.М.Ядринцев. (XVIII-XIXғ.ғ.).
в) Ежелгі дәуір әдебиетіне жататын ескерткіштер, шығармалар аз емес. Олардың алғашқыларының негізгілері деп түркі ру-тайпаларына ортақ Орхон ескерткіштерін (VII ғ.), «Қорқыт ата кітабынан» (VIIІ ғ.) және Оғыз-наманы (ІХғ.) атаймыз.
г) Көне түркі әліпбиі 35 әріптен тұрады, ол оңнан солға қарай оқылады.
д) Орхон жырларының негізгі ойы-елдің тәуелсіздігін, береке-бірлігін сақтау. Дәл осы жерде Тауғаш халқымен табыстым. Алтынды, күмісті дақылды, жібекті Соншама шексіз беріп жатқан – Тауғаш халқының сөзі тәтті, бұйымы асыл еді. Олар тәтті сөз, асыл қазынасын беріп, Басқа халықты өзіне соншама жақындатар еді. Бірақ ақылды кісілерді, батыл кісілерді тауғаштар қозғай алған жоқ. Егер олар алданса, онда руы, халқы тұқымына дейін қалмас еді. Түркі халқы қырылдың, Түркі халқы жойылдың! Бұл үзіндіден жырдың түпкі мұраты, ел бірлігі мен оның бақытты өмірін аңсау екені аңғарылады.
е) Құлыптастағы жазулар руына жазулары деп аталады.
ж) Олардың тақырыптары да, көтеретін мәселелері де, кейіпкерлерді бейнелеу тәсілдері де көркем сөздерді қолдануы да бір-біріне жақын әрі ұқсас. Мысалы «Күлтегіннің» Бек ұлдары құл болды, Пәк қыздары күң болды, - деген жолдарына ұқсас сөздер «Қобыланды батыр» жырында кездеседі. «Айдарлысын құл қылды, Тұлымдысын тұл қылды.
д) Құлыптастарда сол кездегі іргелі мемлекет – Түркі қағанатының түрлі ру-тайпаларға жасаған соғыс жорықтары, хандар, бектер, тектілер туралы баяндалады.