1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып
жүктеу/скачать 6,49 Mb.
|
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Күйлердің тақырыбы мен мазмұнына қарай дұрыс жіктелуі
- Шертпе күйлері қалай орындалады
- 9. Қорқыт пен Кербала өнеріне ортақ 10. Ең көне музыкалык шығармаларды нұсқа жеткізген аспап
- XVIII ғасырда халыққа кеңінен мәлім болған күйші
- Мәтін мазмұнының реттілігі
- Епсіз, икемсіз адамға теңейтін түлік
- Неліктен ешкінің серкесін әрдайым қойдыц отарына қосып отырған
- 16. Сыйлы қонаққа сойылмайтын 17. Төрт түлікке қатысты ырымдар түлікке қатысты мақал мәтіннің қай бөлігінде көрінеді
- Төрт түліктің ішінде түсіне қарай сипатталатыны А) Сиыр С) Жылқы Е) Қой В) Түйе Д) Ешкі Бабаларымыздың төрт түлікке көңіл белу себебі
- 1159 нұсқа 1-мәтін Киіз үйдің түрлері мен құрылысы
6. Ертеде Марста судың көп болганының дэлелі , А) Ғаламшарда өзен сагаларының болмауы
минералдардың табылуы С) Марста темір оксидінің көп болуы Д) Марста биік таулардың болуы Е) Қысымның өте төмендігі 3-мәтін Музыка аспаптарында орындалатын шығармаларды аспаптық музыка деп атайды. Қазақтың домбыра, қобыз, сыбызғы, шертер сияқты ұлтгық музыкалық аспаптарында орындалатын әуен күй деп аталады. Бізге жеткен ек көне куйлер - күй атасы Қорқыттың шығармалары. Күй - бағдарлы мазмұны бар, көркемдігі жоғары аспаптық жанр. Онда табиғат құбылыстары («Алатау», «Саржайлау», «Көбік шашқан»), тарихи оқиғалар («Ел айырылған», «Жеңіс»), халық мерекелері («Тойбастар», «Балбырауын»), жан-жануарлар («Аққу», «Қоңыр қаз», «Көкала ат»), аңыз-ертегілер («Мұңлық-Зарлық», «Қос мүйізді Ескендір»), жеке адамдар («Байжұма», «Абыл»), адам сезімдері («Қуаныш», «Сағыныш») және т.б. түрлі оқиғалар мен құбылыстар суреттеледі. Күйлер тақырыбы мен мазмұнына қарай аңыз-күйлер, тартыс күйлер, тарихи күйлер, арнау күйлер, лирикалық күйлер, психологиялық қүйлер болып жіктеледі. Қазақ-тың аспаптық музыкасы XVIII гасырдың соңында жоғары деңгейге көтерілді. Бұл кезде Байжұма, Баламайсан, Есжаи, Байжігіт, Ұзақ, Боғда, Махамбет сияқты күйшілердің атағы халыққа кеңінен мәлім болды. XIX гасырда ежелгі күйшілік өнердің одан әрі өрістеп дамуына Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет. Тоқа, Абыл, Есір, Ықылас, Байсерке, Қазанғап, Сейтек, Дина, Сүгір сняқты күйшілік өнердегі ірі тұлғалар елеулі үлес қосты. Домбыра күйлері орындалу мәндері мен құрылымдылық ерекшеліктеріне қарай төкпе және шертпе деп аталатын екі үлкен түрге бөлінеді. Төкпе күйлер тұрақты екнін мен елшемде орындалады. Ал шертпе күйлер көбінесе жалгыз дауысты болып орындалады. Ежелгі туркі тектес халықтарда қобыз куйлері жыраулар өнерінен бастау алады. Бұл енерді дамытуға Кетбұга, Кербала, Айрауық, Көккесене, Ықылас және Жаппас Қаламбаев, Дәулет Мықтыбаев сынды ұлы күйшілер зор үлес қосқан. Күйлердің тақырыбы мен мазмұнына қарай дұрыс жіктелуі A) Психологиялық, батырлық күндер B) Арнау күйлер, әлеуметгік күйлер C) Тарихи күйлер, эпостық күйлер Д) Тартыс күйлер, саяси күйлер Е) Арнау күйлер, лирикалық күйлер Шертпе күйлері қалай орындалады? А) Тұрақты екпінмен, қолдың тұтас сілтенуімен В) Тұрақты екпінмен, қолдың білегімен С) Жалғыз дауысты болып, қолдын тұтас сілтенуімен 66 Д) Жалғыз дауысты болып, саусақтың ұшымен Е) Тұракты екпінмен, саусақтың ұшымен 9. Қорқыт пен Кербала өнеріне ортақ 10. Ең көне музыкалык шығармаларды нұсқа жеткізген аспап A) Домбыра әуені А)Қобыз B) Шертпе күй B) Домбыра
Д) Қобыз күйі Д) Дауылпаз 
Е) Орындау мәнері Е) Сырнай XVIII ғасырда халыққа кеңінен мәлім болған күйші A) Ықылас, Айрауық Д) Есжан, Байжігіт B) Махамбет, Даулеткерей Е) Қазанғап, Дина C) Тәттімбет, Баламайсан Мәтін мазмұнының реттілігі Домбыра күйлерінің құрылымдық ерскшеліктері Күйлердің тақырыптары Күйдің өрістеп дамуы Күйдің жоғары деңгейге көтерілу кезі Күй - аспаптық жанр
Бабаларымыз төрт түлікке ерекше көніл бөлген. Қайда болмасын, бірін- бірі танысын-танымасын, кездесе қалған қазақ «мал-жан аман ба?» дел амандык-саулық сұрасқан. Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі түйе болып есептелтен. Ол қырық күн шөлге шыдамды, жук артса - көлік, жесе – ет, ал жүні киімге жараған. Қазақтар түйенің жүнінен түйе жүн шекпендер киген. ол жеңіл әрі жұмсак сырт киім болған. Түйе өзінін өсу жолында бота, тайлақ, буыршын, буырлыш, науша, бұзбаша, інген, атан, бура деп аталады. Қазақтың қасиетті малдарының бірі - жылкы. Оны құлын, жабағы, тай, құнан, байтал, дөнен, бесті, бие, ат, сәурік (сүйрік), айғыр деп, қасиеттеріне қарай жорға, сужорға, жуйрік, тұлпар, қазанат, сәйгүлік. дулдул арғымақ деп атаған. Жылқы малын аса жоғары бағалаған қазақтар оны үлкен ас-тойларда жарысқа салып, бас бәйгесіне мол дүние беретін болған. Ер азаматтарға жасалатын сыйдың да үлкені ат мінгізіп, шапан жабу болған. Жылқының жүрісіне дейін атаулары болған. Мысалы, аян журіс, жорға жүріс. жортақ журіс, бүлкек желіс, бөкен желіс, шоқыта жүру, шабыс. Оның түсі де әртүрлі теңеулермен сипатталған: торы, күрең, жирен, ақбоз, боз, көк, шұбар т.б. Сиыр малы момакан, қазақтар үшін көбінесе тамакка жараған, ет, сүт, айран, қаймақ, май, құрт, ірімшік т.б. осы сйырдың берген берекесі болған. Сйырды кейде көіпке де, егіске де пайдаланып отырған. Жалпы, қазақтар сиырды киімге жаратпаған, қонакка сыйға тартпаған. тіпті түске кірсе де ауыртпалық деп жорыған, тіпті қазақта ебедейсіз, икемсіз әрі денелі адамды «сиырдай» деп, сөйлемейтін адамды «аузын буған егіздей», «мыңқыған бұзау сияқты» деп мазактайтын тіркестер қолданылады. Сиыры жоқ үй ас-ауқаты жұтаң үй болып есептелген. Сиырды жасына қаран: бұзау, торпақ, тана, тайынша, қашар, құнажын, дөнежін, сныр, огіз. бұқа деп атаған. Түйе мен жылқыны, өгізді көлік ретінде пайдалапады, шанаға, арбага, мапға жегсді, салт та мінеді. Қой - төрт тұлік малдың ішіндегі қазақтың ең сүйіктісі десе де болады. «Қойдың сүті - қорғасын, қойды құртқан оңбасын» дейтін қазақтың қой өсіруге ынта-ықыласы мол-ақ. ешкі де қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан қайрлы. Ешкінің еті жеңіл әрі сіңімді, сүті аса Ешкінін бүкіл отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін өзіндік өзіндік ерекшелігі бар.Дегенмен ешкіні қонаққа бөрте шыбын серке бөледі. Ырымшыл қазақтар өзі қадірлейтін төрт түлік малдың басын басқаға бермеген, онда мал көбеймей калады деп есептеген. Еңбекқор қазақ халқы мал өнімдерін өте орынды 67
Епсіз, икемсіз адамға теңейтін түлік А) Жылқы С) Сиыр Е) Түйе
В) Ешкі Д) Қой Неліктен ешкінің серкесін әрдайым қойдыц отарына қосып отырған? A) Серке төрт түлік малдың ішіндегі ен шыдамдысы болаған. B) Серке қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан C) Отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін қасиеті болғандықтан Д) Серке қазақтың қасиетті малдарының бірі болған. Е) Ешкінің еті жеңіл әрі сіңімді, сүті аса құнарлы болғандықтан Қойға қатысты сипаттама А)Кейде кешке де, егіске де пайдаланып отырған. В) Жүрісіне, түсіне қарай атаулары болған. С) Төрттүлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі, шыдамдысы. Д) Жасына қарай лақ, туша, бөрте, шыбыш, серке деп бөлінеді. Е) Өзі майда, өсімтал, момакан, тез ет алып, қонақ кәдеге жарап отырған. 16. Сыйлы қонаққа сойылмайтын 17. Төрт түлікке қатысты ырымдар түлікке қатысты мақал мәтіннің қай бөлігінде көрінеді? A) Тайлы бие тайлақты түйедей. A) Екінші B) Түйесі жоқа ауылға тайлақ атан B) Үшінші көрінер. C) Бірінші C) Ат - биеден, аруана - түйеден. В) Бесінші О) Сйырдың сүті тілінде. Е)Төртінші Е) Есі кеткен ешкі жинар. Төрт түліктің ішінде түсіне қарай сипатталатыны А) Сиыр С) Жылқы Е) Қой В) Түйе Д) Ешкі
Бабаларымыздың төрт түлікке көңіл белу себебі? A) Малдың төлін балалар жақсы кергендіктен. B) Ауырғанда ем болар шиланың көзі болған. C) Оқу, білім алудың бірден-бір көзі болған. Д) Ас-ауқаты, әрі киімі, әрі көлігі болған. Е) Байлығын, мансабын көрсететін дүниесі. Мәтін мазмұнының реттілігі Төрттүліктің ішіндегі ең сұйіктісі. Сыйдын ең қәдірлісі Үндемейтін апамға қатысты теңеу Амандасу әдебі Төрттулікке қатысты халық ырымы
1159 нұсқа 1-мәтін Киіз үйдің түрлері мен құрылысы Киіз үйдің құрылысы мtн жасалу жолдарына, этнографиялық ерекшеліктеріне жеке тоқталайық. Киіз үйдің қазақы және қалмақы деп аталатын екі түрі бар. Қазақы үйлер дөңгелек, толық күмбезді болады да, қалмақы түрінің төбесі шошақтау келеді. Қазақ үйлері пайдалануына, сән-салтанатына қарай бірнеше түрге бөлінеді. Мысалы: қара үй 68 (3 қанат), қоңыр үй (4 қанат), боз үй (5 қанат), ақ үй (6 қанат), ақ ала орда (8 қанат), ақ орда (12 қанат), ақ шаңқан (18 қанат), алтын үздік (24 қанат), алтын орда (30 қанат) деп аталатын түрлері бар. Сол сияқты көшіп-қонуға, уақытша паналауға немесе шаруашылық, жұмыс ретіне бейімделген үй түрлері болады. Олар қос, абылайша, күрке, кепе, итарқа, жаппа, жолым үй, ас үй, қалқа деп аталады. Киіз үйдің іші 4 бөлімге бөлінеді: Тор - бұл үйдің жоғары әрі қымбат орны. Мұнда жук жнналады, қонақтар орналасады. Жас келіндер бұл жерді баса бермейді. Сол жақ - (кіргенде он жақ) үй иссінің отыратын және жататын орны. Босаға жақта азық-түлік, ыдыс-аяқ тұрады. Оны шимен жауып қояды. Оң жақ - (кіргенде сол жақ) мұнда балалары орналасады. Босаға жаққа қарай ер-тұрман, киім ілінеді. От орны - қасиетті орын саналады. Мұнда от жағылады, қазан асылады.
жүктеу/скачать 6,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|