§29. “БАҒаналы жасушалар’' ҮҒымы және олардың касие7гтері (кайта жаңаруы, жіктелуі) Бұл сабақта
жүктеу/скачать 86,56 Kb.
|
Бағаналы жасушалар ұғымы және олардың қасиеттері.
- Бұл бет үшін навигация:
- Сендер білесіңдер ме
- Кілт тусініктер: ааиметрия/іық беліиу, стохастикальіқ беліну, мульти патенттіліх Бағаналы жасушаляр
- А. Я.
|
§29. “БАҒАНАЛЫ ЖАСУШАЛАР’' ҮҒЫМЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ КАСИЕ7ГТЕРІ (КАЙТА ЖАҢАРУЫ, ЖІКТЕЛУІ) Бұл сабақта: бағаналы жасушалардың мамандану процестерін жане олардың практикалық қолданылуын білеин болас ыңдар; "потенттілік" yfbiMHH оқып-үйренесіңдер. Сендер білесіңдер ме адамдағы ауруларды емдеуде бағанады жасушалардың маңыздылы$ын; бағаналы жасушаларды алудың адістерін; ■ тажірибеде бағаналы жасушаларды қолдзнылуын Кілт тусініктер: ааиметрия/іық беліиу, стохастикальіқ беліну, мульти патенттіліх Бағаналы жасушаляр — тірі орғанизмдйрдің ерекше жасушяларының иерархиясы, олардъщ еркайсысыкейіннен ерекіпе түрде {.япш, арняйы- лаиу және одан өрі әдеттегі жасушаретГнде дамуы) арнайылануы мүмкін. Бағаналы жасушаляр асимметриялык түрде бөлінуге қйбілетті, осынъгң арқясында бөлінгенде аналык ж&сушаға үксас жасушалар {өзін-езі шығару), сонымен катар езгеруге кэбілетті жяиа жасушалар иайда бо- ладьг. Бағаналы жасушаның ең бястьгңясиет! оның ядросында сакталған генетикалық акпарат есептеудің “нөлдік нүктесінде’' болады. Себебі тірі органимэдердін барлык жыныстык емес жасушаиары (сомалык жасушаляр) яриайылйнған, яғнн кандай дабір арнайъшанған кылметті □рындайды: сүйек улпасының жасушялары каккяны түзеді, ңян жэсуіпа- лары иммунитет үшін жауап береді және оттекті тасымалдайдьг, жүйке жасушалары электр импульсіи өткізеді. Ал бағанальг жасуша оның ар- найъитануын аныктайтын механизмдерді әлі. іске ‘’ңоспяііды". “Нөлдік нүктеде ^оньщ геномы алі бірде-бір бағдарламаны “іске коспайды”, маңыздысы көбею бағдарламасын орындаудьг бастамайды. Бағанплы жасушплар оргйнизмиін кез келген жасушаларына — терһ, жүйке жене кан жасушаларына бастау бере алады. Алдымен ересек организмде мүндай жасушалар жок және олар эмбрионялды дамудъщ ең ерте кезеңһнде ғана болады деп ойлады. Алайда 70-жылдары А. Я. Фриденштейн баска явторлярьгмен бірге бағаналы жясушаларды “ересек” сүйек кемітінің мезенхимасында (стромасында) аныктады, сол себепті одан әрі оларды стромалы жасушалар деп атви бастэды. Біздкң органы змАгізде баганалы жасушалар өте аз: эмбриоида — 10 мъщ жасушаға 1 жасуша, 60—80 жастагы адамда — 5—8 млн-ға 1 ж асутпв келеді. Бағяналы ж асуша лар ды үлпалярдан б&ліп альт aclpyre болады. Бул кезде шар т&різді жасушалык топтар лайда болады: эмбрионал- ды жасушялардын жиынтығын эмбриоид ты де не лер деп ятайды, ал нейралды жасушялардын жиынтытын нейросфералар дейді. Бағанялы жасушалар түрлі жасуша типтерінберу ңабілетіне(плюрипотенттілік) байланысты оргянизмді ддйдай д$;СНр жағдяйлардың себебінен туындай- тын акауларды алмастыру ушія мяңызды цор ретінде пзйдаланылады, Орталык жуйке жүйесінде бяғяналы жасушяларыныц болуы био- логгердің ерекше тяңданысын туғызды. Жуйке жасушалары нейралды өзгерудкң ең ерте сятысында-ак {нейробласт са-тысы) көбеюге деген қабілетін жоғалтатыны белгілі. Ал бяганялы жасушалар жуйке улпясынын әртүрлі закымданулярына жпуал ретінде бөлініп, кейіннен жуйке жене глиалды жасушаларға айнала бастайды, Оқшауланған нейрэлды бағаналы жасушалар баска да өндірушілерге айналуы мумкін. Бағаналы жасушалар жетілуі барысында бірнеше сатыдан өтеді. Нәтижесінде организмде жетілу дәрежесі әртурлі бағаналы жасушялардын біркатар популяциялары жоғары болады. Қалыіғгы жағдайда, ж асу ш а неғурлым жетілген болея, соғурлым онын баска түрдегі жасушаға айналу мумкіндігі пяйда болады, Бірак муның барлығы жасушялардын транс дифференциациялану феноменінін аркасында жүзеге асэды (ағылш. trans differentiation). жүктеу/скачать 86,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|