3 і-тарау. Бастауыш мектеп кезеңінде шығармашылық қабілетінің дамуын зерттеудің теориялық негізі
Оқушылардың шығармашылыққа деген қызығушылығын
жүктеу/скачать 298 Kb.
|
Дип.-01-Оқушылардың шығармашылық тапсырмалар арқылы ой - өрісін дамыту
Дип.-02
| 1.4. Оқушылардың шығармашылыққа деген қызығушылығын
қалыптастыру негіздері Шығармашылық тұлға - бұл шығармашылыққа деген тұрақты да жоғары қызығушылығын білдіретін, шығармашылық қабілетті қалыптастырудың органикалық бірлігінде көрінетін, оған бір немесе бірнеше әрекет түрлеріне прогресивті, жеке мәнді шығармашылық нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін мотивациялық-шығармашылық белсенділік тән-тұлға. Бүгінгі психология, қызығушылық туыла біткен сапа емес, ол тұлғаның қалыптастыру нәтижесі болып саналып, қоршаған ортамен, әсіресе, тәрбие және оқыту процесімен айқындалады деп есептейді. «Адамның әрбір даму сатысындағы психологиялық функциялары жүйесіз, автоматты, кездейсоқ түрде емес, ол тұлға бойындағы белгілі бір қызығушылықтарға, белгілі бір бағытқа бағыттап, белгілі бір жүйе арқылы әсер етеді», - деп жазды Л.С.Выготский. Төменгі класс оқушыларының шығармашылыққа талпынысы, оның танымдық мотивациясын қалыптастырушы ретінде, шығармашылық процестің «оталдырғыш» механизмі болып саналады. Балалар шығармашылықты танып-білуге құштарлығы ынта-ықыласпен іс-әрекет барысында көрінеді. Ол іс-әрекеттің шығармашылық стилін айқындап, баланы жасаушы, жалғастырушы позициясына қояды. Шығармашылық - бұл ішкі дүниедегі толассыз өзгерісті және ондағы пайда болған жаңа мазмұнды үнемі түйсіну. Бұл жерде ақпараттың келіп түсуіне деген сұранымға адам сыртқы дүниеден түсетін ақпаратты ғана қажет етпейді, сондай-ақ ішкі дүниеден жаңаны шығаруы жатады. Шығармашылықпен айналысатын адам шығармашылықпен айналыспайтын адамнан өзінің ішкі дүниесіндегі жаңалыққа қызығушылығы - ішкі дүниесіндегі бейнелер, ойлармен ерекшеленеді. Оның үстіне оған осы ішкі дүниесіндегі тағы да қандай нәрсеге лайық екендігін білу қызық болып көрінеді. Сондықтан да нағыз шығармашылық адамның мүмкіндіктерін байқап көруі болып саналады. Әуестіктің, қанағаттанудың, жеңіске жету сезімдерінің, интеллектуалдық сезімдерді, шығармашылық процесс барысында жаңалық ашудағы таңдану, таң қалу, күту эмоциялары, психологтардың пікірінше, өз кезегінде танымдық процестерді реттеуді іске асыратын кері байланыс ролін атқарады. Олар мақсатқа жету жолындағы қиындықтарды жеңуге байланысты, шығармашылық іс-әрекетті орнықтырады. Сезім мен интеллектуалдық, шығармашылықтық белсенділіктің қозғаушы күші ретінде көрініп, ол іс-әрекетке деген ықыласты арттырып, оның өту жылдамдығы мен нәтижелілігін реттеп отырады. Мысалы, О.К.Тихомировтың экспериментальдық зерттеуі, ойлау мен эмоционалдық процестер арасында міндетті шешуге байланысты ойдың пайда болуы, болжаудың қалыптасуы, оның дұрыстығын дәлелдеу кезеңдеріндегі байланысты белгілейді. Мұндай эксперименттік мәліметтер шешім қабылдаудағы эмоцияның жай ғана роліне тоқталмай, эфристикалық функцияларын, шығармашылықтық ойлау жүйесін іске асырады. Біз, М.Мұхановтың шығармашылықты интелектуалдық іс-әрекет, жоғары күй талап етеді және қалайда сезімдік мотивациясы болады деген пікіріне қосыламыз. Шынында да эмоция мен сезім жаңа идеялардың генераторы болып саналады, жаңа білімге қаланған жолдағы кедергілерді жоюды солар атқарады, өйткені «адамзатқа тән эмоциясыз, адамзаттық ақиқатты іздестіру болған емес және болмайды да». Ақыл-ойдың маңызды қасиеттері - оның үзақ уақыт шоғырлануы, - деп жазды, себебі... - «Егер эмоция болмаса онда мидың қабы өзінің негізгі күш көзінен айрылады». Сонымен қызығушылық сұраным мен эмоцияға тығыз байланысқан тұлға бағыттылығының өздігінше көрінуі ретінде қарастырылады. А.Г.Ковалевтің берген анықтамасы бойынша «қызығушылық - бұл маңызы өмірлік мәні мен эмоционалдық тартымдылығында көрінетін тұлғаның нысанаға деген таңдап алған қарым-қатынасы». Шығармашылыққа деген қызығушылықтарды қалыптастыру үшін, олардың үш типологиялық айырмашылықтарын білу қажет. Қызығушылықтың дамуы үш сатыдан тұрады. Олар: әуестік, құмарлық және таза қызығушылық. Әуестік - әдеттен тыс, таңқаларлық, күлкілі нәрселерге бала бойында уақытша байқалатын сырттай қызығушылық. Құмарлық - қызығушылықтың күрделі сатысы. Мұнда нысанамен (объектімен) тереңірек танысуға, бірқатар сұрақтарға жауап іздестіруге ынта-ықылас пайда болады. Құмарлық жеке тұлға бойына тұрақты бір қасиет болып орныққаннан кейін, әр түрлі салаларда көрініп, танымдық белсенділікті арттыруы мүмкін. Нағыз қызығушылық - бұл іс-әрекеттің бір немесе бірнеше бағытындағы тұлғаның танымға деген тұрақты ұмтылысы. Төменгі класс оқушыларының шығармашылыққа қызығушылығын тәрбиелеу және қалыптастыру үшін, қызғылықты жаңалықты санқилылық мазмұндағы іс-әрекеттің, мазмұны жас ерекшелігіне сәйкестілігімен сипатталатын іс-әрекет ыңғайлы негіз болып табылады. Шығармашылыққа қызығушылықты туындататын негіздің бірі - ол балалардың проблемалық сипаттағы дербес шығармашылық әрекеті, мұндай іс-әрекет тапсырманы жеке даралайтын шығармашылық міндеттерді шешудің тиімді әдістерін, жаңа құралдарын қарастыруды ұйымдастыру, табысқа жету мен жеңіп шығу жағдайын қалыптастыруды, қол жеткен жетістіктердің барабарлық (адекваттық) бағасын беру, іс-әрекеттің әр түрлі формаларын қолдануды ойластырады. Шығармашылыққа деген қызығушылықты қалыптастыруға қажетті жағдайларға балалардың өзара және тәрбиешілермен арадағы қарым-қатынасты ұйымдастыру деңгейі, іс-әрекеттегі (интеллектуалдық-шығармашылық көңіл-күй, қарым-қатынастағы байсалды, тілектестік сарын, қиыншылық пен табысқа ортақтастық, өзара көтермелеу, педагогтың бала шығармашылығына деген сенімі және оны ынталандыру) жоғары эмоциональды толысуымен ерекшеленетін қатынас, педагогтың өзінің шығармашылық көңіл-күйіне, сондай-ақ жарыстық тыныс пен мадақтаудың барабарлығымен ерекшелінеді. Шығармашылыққа қызығушылық шығармашылықпен ойлау қабілеті сияқты өзінің дамуында жекелеген ерекшеліктерге ие болады. Г.И.Шукинаның жазғанындай балалар шығармашылығының көрінуіне жататын танымдық, қызығушылық нәтижелері, сондай-ақ төменгі класс оқушыларының шығармашылық әркетіндегі қызығушылық сипатын, оның тәжірибелік эксперименттік жұмыстардағы даму динамикасы барысын бақылау негізінде, төменгі класс оқушыларының шығармашылыққа қызығушылығының негізгі нәтижелерін айқындауы мүмкін және оның даму деңгейін бағалайды. Олар: белсенділік, іс-әрекетті бастамашылдық; дербестік; эмоционалдық түрде көріну, ерекшелікке ұмтылыс, қызығушылықтың (сыртқы немесе іс-әрекет процесінде) көріну сипаты; жоғары бағаланатын іс-әрекет деңгейінің (орындаушылық немесе шығармашылықтық) типі, ынта-ықыластың бір жерге шоғырлануы жатады. Аталмыш көрсеткіштер, төменгі класс оқушыларының шығармашылыққа қызығушылық деңгейлерін: төменгі, ортаңғы, жоғарғы деңгейлерінің сипаттамасын жасаған кезде негізге алынуға тиісті. Сонымен оқушылар қызығушылығының қалыптасу теориясы мен практикасына қатысты мәселелерге жасалынған талдама негізінде, біз шығармашылыққа деген қызығушылықтың пайда болуы, орнығуы және дамуына қозғау салатын қайнар көзіне: шығармашылық іс-әрекеттің мазмұны: дербес не болмаса топтық шығармашылық әрекет: балалар шығармашылығын ұйымдастыру мен өту сипаты; шығармашылық процеске қатысушылар арасындағы қалыптасатын қарым-қатынас жатады деген қорытындыға келдік. жүктеу/скачать 298 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|