А. Косарев атындағы №9 орта мектебінің химия және биология пәндерінің өткізген он күндігінің іс-жоспары

19.04.2016ж

Жоспар

1. 
   Балалар мен жасөспірімдер тамағы.
   
2. 
   Дұрыс тамақтанудың маңызы зор
   

Дұрыс дайындалған тамақтың балалар мен жасөспірімдердін денесі мен ақылының бірқалыпты дамуы үшін мәні зор. Тамақтың жетіспеуі балалардың бойының өсуі мен дамуын кешеуілдетіп, организмнің әр түрлі ауруларға қарсыласуын төмендетеді, ал артық тамақтану — зат алмасу процесін бұзып, астың қорытылуына зиянын тигізеді. Тиімді тамақтану балалар мен жасөспірімдердің жасына қарай организмнің негізгі нәрлі заттарды қажетсінуін және олардың ара қатынасын ескере отырып ұйымдастырылуы қажет. Нәресте кезіндегі сәби балалардың (1 жастан 3 жасқа дейін) тамағында белокқа бай сүт және сүт өнімдері, ет, жұмыртқа болуы тиіс.Ясли жасындағы балалардың күн тәуліктік рационында кем дегенде 600—800 мл сүт, ал мектеп жасындағы балалардың рационында 400—500 мл сүт болуы тиіс. Сәби балалардың майды қажетсінуін өсімдіктерден алынатын (күнбағыс, жүгері майы) маймен қамтамасыз ету керек, өйткені оларды организм жақсы сіңіре алады. Өсімдік майын көкөніс пюресі мен салатқа қосып беру керек. Балалардың тамағына жидек, жемістердегі және олардың өңделген өнімдеріндегі организмге тез сіңетінуглеводтардың болуының мәні зор. Сәби балалар мен ересек балалардың тамағындағы белоктар, майлар мен углеводтардың анағұрлым қолайлы ара қатынасы сәбилер үшін 1:1:3, ересектерге 1:1:4 болуы тиіс. Мұндай ара қатынастан едәуір ауытқу тамаққа жетерліктей мөлшерде нәрлі заттар мен витаминдердің енгізілуіне қарамастан денсаулыққа зиянын тигізуі мүмкін. Мысалы, тамақта әсіресе мал майының көп болуы баланың организміндегі зат алмасудың, ас қорытуының бұзылуына әкеп соғып, салмағын ауырлатады. Углеводтардың артық болуы да зат алмасуын бұзып, семіртеді, ал тәттіні мөлшерден артық пайдалану балалар мен жасөспірімдерде диабет ауруының өрістеуіне әкеліп соғады. Балалар мен жасөспірімдердің тамағы әр түрлі болуы тиіс, ал біркелкі тамақ балалардың тәбетін нашарлатады. Майлы етті тек мектеп жасындағы ересек балаларға (14—17 жастағы) беруге рұқсат етіледі. Шала қуырылған немесе ысталған сүр етті бала организмі нашар сіңіреді және оған уланып қалу не ішек құрты жұғуы мүмкін. Сондықтан оларды балаға бермеген дұрыс. Сондай-ақ тұзы көп немесе бұрыш, қыша, сілті көп қосылған ет және балық тағамдары 8—10 жастағы балалардың тамақтану рационынан алынып тасталуы керек. Алкоголь ішімдіктердің барлық түрі (сыра, үй наливкасы, тұнбасы) балалар мен жасөспірімдердің организміне зиянды әсерін тигізеді. Ащы кофе, какао, шай ішсе, сондай-ақ шоколадты көп жесе, әсіресе, 3 жасқа дейінгі балаллардың нервісі қозады. Балалар мен жасөспірімдер төрт мезгіл, оның өзінде төмендегідей мөлшерде тамақтануға тиіс: таңертеңгі ас—30%, түскі тамақ—40—45%, түстік—10%, кешкі тамақ—15—20%. Егер бала яслиге, балалар бақшасына немесе басқадай балалар мекемесіне барып төрт мезгіл тамақ ішетін болса, онда үйде қосымша тамақ берудің қажеті жоқ. Ал бала барып жүретін балалар мекемесі тамақты екі немесе үш рет беретін болса, үйден қосымша тамақтандыру керек. Соңғы тамақ ұйықтардан 1,5-2 сағат бұрын ішілуі тиіс.

Адам – өмірбойыпсихологиялықкө­мек­кезәру.

Қазақта «Баланың бас ұстазы – ата-анасы» деген сөз бар. Ата-ана бала­ла­рының оқу үлгеріміне күнделікті назар ау­дарып, қадағалап отыруы керек. Өкінішке орай, кейбір ата-ана бұған жеткілікті мән бер­мейді.

Жалпы, бала психологиясына бел­гілі психикалық ауыр әсерлердің түр­лерін атап өтсек: біріншіден, баланың жі­ге­рін жасытатын үкімді сөздер айтпау (мысалы, «Сен ойнай білмейсің», «сен дұ­рыс сөйлей алмайсың», т.б). Осыдан кейін, баланың тауы шағылып, талабы қайтып қалатындығы анық. Тіпті, оған бұдан былай ойнаудың да, сөйлеудің де қиындай беретіндігі мәлім. Ал керісінше, баланы үнемі көтермелей жетелеп тәр­биелеудің психикалық мәні зор. Екіншіден, баланың істеген әрекеттеріне теріс те зілді баға берумен қоса, оның жеке басы­ның намысына тиетін сөздер айтпау. Мә­селен, «сен ойнай білмейтініңмен қоса, мақтаншақсың, өтірік мақтанасың», т.б. деген сөздер баланың бүкіл жан-дү­ние­сін ауыр жаралайды. Сондықтан да, балалардың іс-әрекеттерін дұрыс ба­ғаламау, төмендетіп бағалау, оның қалыптасу қабілетін тұ­тылдырумен қо­са, ұстамдылығы мен парасатына да қаяу түсіреді. Мұн­дай әрекеттер ба­ла­ның өміршең тал­пыныстарын бірден тоқ­татып, тіпті, тір­шіліктен де жиренері хақ. Сөйтіп, оның ал­дындағы армандарын да, сенімдерін де жоғалта бастайды. Үшін­шіден, басқа бір баламен салыстырмау керек. Мұндай әрекеттер арқылы, баланың бойына қызғанушылық пен өзімшілдікті қалай сі­ңір­гендігіңізді байқамай да қаласыз. Мі­не, тәрбиедегі психологиялық әдістерді білмеудің салдары осындай аса қиын жай­сыздықтарға әкеп соғады екен.

Ата-ананың мейірімді де, төзімді тәр­биесінің арқасында баланың көңіл-күйі мен түйсік-сезімдерінің қанағаттануы ға­на жүзеге аспайды, сонымен қоса, оның интеллектісінің де еркін дамуына мүмкіндіктер туады.

Бала миының жақсы жұмыс істеуі, ой-қабілетінің дұрыс жетілуі оның қалай та­мақтанатындығына тікелей байланысты. Мидың жақсы жұмыс жасауына әсер ету үшін тағамның түрлері мен құрамы ма­ңызды роль атқарады.

Егер де балаңыз озат оқушы болсын де­сеңіз төмендегі ұсыныстарға назар ау­дарыңыз.

     Қырыққабат, саумалдық (шпинат) және қызылша. Бұл көкөністер ағзадағы зиянды, улы заттармен күресіп, әл­сіреуден, түрлі дерттерден сақтайды. Сау­малдық жүйке жүйесін қалыпқа келтіреді.

     Балық және теңіз өнімдері. Ба­лықтың құрамы фосфорға, омега-3 қыш­қылына бай екені көпшілікке белгілі. Міне, осы екеуі мидың жұмысына жауап беретін және өте қажетті минералдар болып та­былады. Әсіресе, тунец, лосось, иваси, май­шабақ (кильки) балықтарын атауға бо­лады.

Сұлыдан жасалған ботқа. Жас ағзаға күш-қуат беріп, Е,В дәрумендерімен, ка­лий, мырыш элементтерімен толықтырып отырады. Интелектуальдық белсенділігін де арттырады. Сұлы ұнынан құймақ, күл­ше де пісіруге болады.

Жаңғақ. Шығыс данышпандары жаң­ғақты «ақылды өнім» деп атаған. Өйткені, жаңғақтың қай түрі де ең алдымен ми қызметін жақсартып, оны қажетті ми­нералдармен «азықтандырады». Бас-ми қызметіне қатысатын қан тамырлары үшін грек жаңғағының құрамындағы заттардың зәрулігі ерекше. Ұмытшақтықтың алдын ала­тын да бірден-бір жидек осы грек жаңғағы екен. Жаңғақ дәнінде калий, каль­ций, магний, фосфор, темір, тағы басқа химиялық элементтер өте көп. Басқа да жаңғақтар бала ағзасына өте пайдалы.

Бал мен қара шоколад. Бұл екеуі де ми мен жүйке жүйесінің жұмысына пай­далы. Жидектер. Қан та­мырларын тазалап, қан құрамындағы хо­лес­теринді қуатын өнім – жидектер. Егер ағзада қан ай­налымы жақсы болса, онда ми­ға да қанмен бірге оттегі қа­жетті мөл­шерде ба­рады деген сөз. Барлық жидектер есту, көру, есте сақтау мүшелерін жақсартып, оларды түрлі сырқаттардан сақтайды. Мектеп жасындағы бала үшін пайдасы өте зор. Жидекті үнемі пайдаланған жағдайда баланың әдеттегіден көңілді әрі сергек жүргендігі байқала бастайды. Оқуға деген құлшыныстары арта түседі.

Есте сақтау қабілетін жақсарту үшін:

Зейінді жақсарту үшін:

Баланың оқу үлгерімі төмендесе, ми жұмысын арттыратын азықтарды пай­даланған жөн. Балаңыздың тамақ құ­рамы оның күнделігіндегі бағаларға әсер ететінін есте ұстаңыздар, оқырман! Ұсы­нылған кеңестерді ұстанымыңызға айналдырсаңыз екі-үш ай көлемінде өз нәтижесін берері сөзсіз.