Қатты дене ұғымына анықтама беріңіз
Кристалдық зат және оның кеңістік торына анықтама беріңіз
жүктеу/скачать 1,5 Mb.
|
Без имени (копия)
Лекция 15 Оптика, Сөж 4, Глава 4 новый
| 5.Кристалдық зат және оның кеңістік торына анықтама беріңіз . Табиғаттағы денелердің көпш ілігінің қүрьшымы кристалдық болып саналады. Мысалы, барлық минералдар және барлық металдар қатты күйінде кристалл болып табылады. Сүйық жэне газ күйіндегі заттармен салыстырғанда, кристалл күйінің айырықша сипаты оның анизотроптығында, яғни бір қатар физикалық қасиеттерінің (механикалық, жылулық, электрлік, оптика лы к) белгілі бағыттан тәуелділігі. Барлық бағыттар бойынша қасиеттері бірдей болатын денелерді изотропты деп атайды. Кейбір газдар мен сүйықтардан басқа, барлық сұйықтар және аморфты қатты денелер (шыны, пластмасса, канифоль, смола, воск жэне т.б) изотропты болып саналады. Кристалдың анизотропты лы ғы ны ң себебін оны қүрайты н бөлшектердің (атомдарыньщ немесе молекулаларының) белгіді тәртіппен орналасуымен түсіндіруге болады. Кристалдың сыртқы бедерлерінің дүрыс болуы, оның бөлшекгерінің тѳртіппен орналасуымен түсіндіріледі. Кристалдар жазық қырлармен шектелген. Ол қырлар қиьшысып әрбір кристалға тән бүрыштарды береді. Кристалдарды жарып бүзғанда (сын- дырғанда), олдәнекер жазықтығы деп аталатын белгілі бір жазы қты қ- пен жүреді. Егер дене бір кристалдан түрса, оны монокристалл (монос - бір) деп атайды. Кейбір минералдардың монокристалдары табиғатта табиғи күйінде кездеседі. Қалай болса солай орналасқан көптеген үсақ кристалдардан тура- тын жэне осы үсақ кристаллдардан бір-біріне жабысып өскен денені поликристалдық (поли-кѳп) дене деп атайды. Үсақ кристалдары бір- 348 біріне жабысып орналасқандықтан поликристалдық денелердің физи- калық қасиеттері барлық бағытта бірдей болады. Кристалл атомдарыньщ тәртіппен орналасуы атомдардьщ (немесе молекулалардьщ) дүрыс геометриялық кеңістіктік тордын, түйіндерінде орналасуынан болады. Кристалдың өзі құрылымдық элементтің үш эр түрлі бағыт бойынша, көп ретті қайталануынан алынады. Ол қүры - лымдық элементті элементар кристадцық үя деп атайды (62.1, а-сурет). Кристалдық үяның а ，Ь жэне қабырғаларының ұзындықтарын кри- сталдың үқсастық периоды деп атайды. Кристалдық ұяның өзі модулдері ұқсастық периодына тең үш ご, ^ және векторларына түрғызылған параллепипедті береді. Бұл параллепипед , жэне қабырғалары- нан басқа а ，ß жэне бүрыштарымен де сипатталады (62.1, б-сурет). 62.1 Суреттегі а,Ь ,с жэне a ,ß ,y шамалары үяны бір мэнді аны к тайды жэне оларды ұяның параметрлері деп атайды. Элементар үяны эр түрлі жолмен тандап алуға болады. Бұған 62.2-суретте жазық қүрылым, мы сал ретінде, қарастырылған. Алмасып оты ратын жарық жэне қара түсті үш бүрыш- ты плиткалармен қабырғаларды қаптаған- да, осы әр түрлі үяларды екі багытта бірнеше рет қайталанылатындай етіп ор- наластырады ( 1,2 және 3 үялар бағытта- маның көрсету бағытында қайталанаты- ны мысал ретінде 62.2-суретінд е кө р с е тіл ге н ) . 1 ж әне 2 үяларды ң ерекшелігі сол，олар ең аз қүрылымдық 62.2 349 элементтерден (бір жарық, бір қара түсті плиткадан) тұрады. Кристалл затының химиялық құрамын сипаттайтын аз санды атомдардан тура- тын кристалл үяларын (мысалы мүз кристалы үш ін сутегінің екі ато мы, оттегінің бір атомы) жабайы үя деп атайды. Алайда, көбінесе жа- байының орнына, барлық бүтін симметриялы кристалл секілді, көп санды атомдардан түратын элементар үяларды таңцап алады. 62.2- суреттегі бейнеленген жазық қүрылым плитканың төбесі арқылы өте- тін, оған перпендикуляр өстің айналасында 120° -ка бүрғанда, өзіне- өзі сэйкес келеді. Осындай қасиет 3-ш і элементар ұяда да бар. 1-ші және 2-ш і үялардың симметриялық дәрежесі төмендеу, яғни оларды өстің айналасында 360。-ка бүрғанда ғана өзіне-өзі сәйкес келеді.
жүктеу/скачать 1,5 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|