Қазақ халық педагогикасы негізінде оқушыларды еңбекке тәрбиелеу
жүктеу/скачать 2,21 Mb.
|
|
ІІ. Халық қолөнерін игеру арқылы оқушыны еңбексүйгіштікке, халқының тарихын біліп, мәдени мұрасын қадірлеп, дәстүрін жалғастыра білуге тәрбиелеу. ІІІ. Бастаған жұмысын тыңғылықты, қайта оралмайтындай дер кезінде аяқтап шығуға дағдыландыру. Іскерлігін, белсенділігі мен ой еңбегін және эстетикалық мәдениетін дамытудағы міндетті негізінен қолөнер бұйымдарын жасау барысында жүзеге асыру міндеттерін және іс-жоспарының үлгісін ұсынамыз. 1. Жұмыс орын ұйымдастырып, тиімді пайдалану. Керекті материалдарды ұқыптап, ретімен орналастыра білу. 2. Балалардың еңбек ету іскерлігі мен дағдысын қалыптастыру. 3. Оқушының еңбекке деген шығармашылық көзқарасын қалыптастыру. 4. Оқушының ерекшеліктерін ескере отырып, дарынды балалармен жекелеген жұмыстар жүргізу. 5. Оқушылардың бір-біріне деген дұрыс қарым-қатынасын қалыптастыру. 6. Еңбек тәрбиесін, баларды еңбекке тәрбиелеуде тәжірибеге ие болуға, еңбек мәдениеті мен техника қауіпсіздігінің бастапқы элементтерін меңгеруге бағыттау. 7. Ой-өрісін дамытып, баланың еңбекке деген ынта-ықыласын нығайту және мамандықты саналы түрде таңдай білуге даярлау. 8. Балаларды өзінің жеке басы үшін ғана емес, сонымен қатар жалпыға ортақ пайдалы іс үшін еңбек етуге үйрету. 9. Еңбек етудің қажеттілігін сезінуін, бастаған ісін аяқтап шығуда табандылық танытуын қадағалау. 10. Қоғам өміріндегі еңбектің, өнердің маңыздылығын түсіндіре отырып, еңбек, өнер адамдарын құрметтей білуге тәрбиелеу. № Үлгі тақырыптардың мазмұны І. Кіріспе 1. Ұйымдастыру жұмыстары. Е.Қ. ережелері 2 Қолөнер салалары туралы түсінік 3 Керекті материалдар мен құрал-жабдықтар ІІ. Көркемдік кесте тігістері 4 Кесте тігуге керекті материалдар Үлгі матаға тігіп жаттығу 5 Шым кестесін тігіп үйрену 6 Баспа кестесін тігу әдістері 7 Айқас тігісінің түрлерін тігіп үйрену 8 Түкті көтеріп тігу әдістері 9 Матаны кестелеуге дайындау 10 Матаға сурет салу, сурет бойынша кестелеу 11 Соңғы өндеу жұмыстары 12 Кестені жауып, керу, рамкалау жұмыстары ІІІ. Табиғи материалдармен жұмыс 13 Табиғи материалдар туралы түсінік 14 Керекті материалдар мен құрал-жабдықтар 15 Үлгісін дайындау, суретін әзірлеу 16 Материалдардарды әзірлеу 17 Жапсырмалау жұмыстары 18 Соңғы өндеуден өткізу ІV. Сәндік қолданбалы өнер 19 Құрақ түрлері. Дайындау жолдары 20 Құрақ бөліктерін қиып дайындау 21 Көктеп, машинада бастыру 22 Үтіктеу жұмыстары 23 Астар пішу, астарлау. 24 Соңғы өндеу жұмыстары V. Ши тоқу өнері 25 Ши тоқу өнері туралы түсінік 26 Ши шыбықтарын іріктеп, тоқуға дайындау 28 Ши шыбықтарын өрнек бойынша орау әдістері 29 Орау әдістерін үйрету 30 Станокта тоқу әдістері 31 Соңғы өндеу жұмыстары VІ. Тоқыма тоқу әдістері 32 Тоқу өнері туралы жалпы түсінік 33 Керекті материалдар мен құрал-жабдықтар 34 Бастау, шалу әдістері 35 Он, теріс шалуларды тоқып үйрету 36 Тоқу әдістерін үйрету 37 Тоқыма бұйымдарын дайындау 38 Соңғы өндеу жұмыстары VІІ. Жапсырмалап тігу өнері 39 Бастырмалы бұйымдар туралы түсінік 40 Тұскиіз дайындау. Мүйіз тектес оюлар 41 Тұскиізді пішу, оюын дайындау 42 Матаға оюды бастырмалау 43 Ою жиегін кестелеу әдістері 44 Астар пішу, астарлау 45 Соңғы өндеу жұмыстары VІІІ. Ойыншық тігу 46 Ұлттық нақыштар.Сувенирлер дайындау 47 Компа\озиция құрастыру 48 Көш-керуен композициясына үлгілер дайындау 49 Қуыршақ тұлғасын тігіп, өндеу 50 Киім үлгілерін тігу 51 Киімдерін тігіп дайындау 52 Жеке бөліктерін қарастыру 53 Соңғы өндеу жұмыстары ІХ. Түктеп тігу өнері 54 Түктеп тігу туралы түсінік 55 Матаны кестелеуге дайындау 56 Мата бетіне сурет салу 57 Матаны кергішке керіп, кестелеу 58 Түрлеп кестелеу 59 Соңғы өндеу жұмыстары Қолөнер үйірмесіндегі қатынасушы оқушылардың білім деңгейлерін айқындауға арналған тест сұрақтарының үлгісі 1. Әйелдің жеңіл киімінде әшекейдің қай түрі қолданылады? а) қондырмалы, алып-салмалы ә) қарасажды, таспа б) сәтенді в) бедерлі, бұрышты 2. Жеңіл киіміндегі жең түрері: а) белдікті, таспалы, тоғалы ә) реглан, тұтас пішілген, қондырмалы б) сыдырмалы, сырт етпе в) қондырмалы, айналмалы 3. Өндірістік және тұрмыстық тігін машиналарының инесінің айырмашылығы: а) ине ұзындығына, сауыт бөлімде ә) ине диаметрінде, көзінде б) науашасында, ине бағыттағышта в) ине бұрандасында 4. Тігін машинасындағы ине құрылысының атаулары: а) жіп бағыттағыш, қисық тиек, шатун ә) маховик, жіп орағыш, басу табан б) қайыс, бұранда, шөрмек в) алмас, сауыт, ұшы, назыша. 5. Тұтас пішілген жағалар атаулары: а) тік жаға, әдіпті ә) тағалы, желбіршекті б) «апаш», «шаль» в) қондырмалы, өңірлі. 6. Киімдегі қадамыштар түрлері: а) тоғалы, белдікті, сыдырмалы, әдіпті ә) конусті, бүрмелі, жасырын түсті б) қатпарлы, біріктіруші, овальды в) овальды, конусты, сыдырмалы. 7. Киімнің технологиялық бөлшектерінің атауы: а) қатпар, желбіршек, тоға ә) жіп, ине, оймақ б) жең, мойын, ойынды в) белдік, арқа бойы, жең. 8. Тігін машинасының тұрмыстық органы: а) басу табан, шөрмек, тік ине ә) шатун, педаль, жіп б) жіп орағыш, білік, ине бағыттағыш в) жіп тартқыш, өзек, ине 9. Маржандап кестелеу дегеніміз не? а) көркем тігістермен жиектеу ә) ақ маржан тастармен әшекейлеу б) жылтыр жіппен кестелеу в) түйме, алқалар. 10. Шым кесте дегеніміз не? а) тұтас кестеленген шымқай кесте ә) ара кідік кестеленген кесте б) өте аз кестеленген кесте в) мөлшерленген кестемен кестелеу. 11. Көркем тігістерге қандай тігістер жатады? а) шалып тігу, қайып тігу ә) шынжырлы, айқас тәрізді, жөрмеу, сабақты кестелеу б) басып тігу, айқас тігу в) торлау, өрнектеу, тепшу 12. Кестелі шыны қапта не сақтайды? а) киім-кешек ә) төсек жапқыш б) аяқкиім в) ыдыс-аяқ 13. Бастырмалап ою-өрнек салу дегеніміз не? а) матаның ою-өрнек үстіне басқа кез келген матамен ою-өрнекпен бастыру ә) екі матаның басын тігу б) матаның үстіне ою-өрнек салып тігу 14. Бастырма тігісін ата? а) торлау, өрнектеу, тепшу ә) басып тігу, қайып тігу б) жөрмеу, шынжырлы, айқас в) шалып тігу, қайып тігу. І. ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ЕҢБЕК ТҮРЛЕРІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ МАЗМҰНЫ І. ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ЕҢБЕК ТҮРЛЕРІНДЕ ОҚУШЫЛАРДЫ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ МАЗМҰНЫ Қазақтың дәстүрлі еңбек тәрбиесіндегі тәжірибесін бүгінгі таңдағы оқушылар тәрбиесінің негізіне алу – халық педагогикасының мүддесі, әрі талабы. Оқушылардың әлеуметтік ортадағы сан салалы қарым-қатынасы мен іс-әрекетін ұйымдастыру барысында халықтық тәжірибе мен ізгі қасиеттерді оның бойына дарыту қашаннан игі мақсат болып келеді. Демек, тәрбие – жалпы адамзаттық құндылықтар мен халықтың ғасырлар бойы жинақталған, іріктеп алған озық тәжірибесі мен ізгі қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру, баланың қоршаған ортадағы қарым-қатынасын, дүниетанымын, өмірге деген көзқарасын және соған сай мінез-құлқын қалыптастыра отырып еңбекке тәрбиелеу. Әдістеменің негізгі мақсаты – ұлттық сана-сезімі оянған, қоғамдық байлықты еселей түсуде нарықтық экономика қағидаларына бейімделе отырып, ұлттық руханият пен мәдениет құндылықтарын кеңінен пайдалана алатын, қазақ халқының дәстүрлі еңбегіне бейімделген, белсенді, іскер, бәсекелік, қабілеттілік, шығармашылық қасиеттерге дағдыланған «сегіз қырлы, бір сырлы» жеке тұлғаны қалыптастыру. Халықтық педагогика процесіндегі ұлттық сана-сезім – адамның рухани өмірінің басты белгілерінің бірі. Ұлттық сананың қалыптасу деңгейінен адамның ана тіліне, туған елдің мәдениеті мен тарихына, елі мен жерінің байлығына деген сүйіспеншілігі, азаматтығы көрінеді. Өз елін, ұлтын қадірлейтін адам ғана басқа елді де қадірлей біледі. Осы ретте, жаңарған қоғамның басты мақсаттарының бірі – әрбір сәбиден бастап жоғары оқу орындарындағы жастарға дейін туған елінің мәдени қазынасынан айырылып, рухани мүгедек болып қалмауы үшін, ана тілін, дінін, салтын, дәстүрлі еңбектің түрлерін меңгертуді оларды өмірлік қажеттілігіне айналдыру. Өркениетті республикамыздың көпсалалы мектептерінде оқушыларды еңбекке этнопедагогикалық мол қазынаға сүйене отырып тәрбиелеудегі ең өзекті міндеттердің бірі – дәстүрлі еңбекке баулу, кәсіптік мамандықты беру бағдарламасы арқылы болашақ мамандығына байланысты менеджмент, маркетинг, технолог, бизнесмен және т.б. мамандықтардан білім, тәрбие беруді ұйымдастыру, өнімді еңбекке және іскерлік бизнеске ұластыру. Сонымен қатар еңбекке сүйіспеншілік пен еңбек адамдарына құрметпен қарауды, еңбек іс-әрекетінің барысында олардың дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру қажет. Әдістеме мақсатына сәйкес, отбасы еңбек тәрбиесінен бастап әрбір жасөспірімге жеке тұлға ретінде қарап, оның өзіне тән еңбекке деген көзқарасы, еркі, өзіндік еңбек іс-әрекетін жасай алатын қабілеті бар субъект екенін ескере отырып, төмендегі міндеттер мен бағыттар жүзеге асырылады: 1. Қазақ этнопедагогикасындағы ғылыми мағлұматтар мен халық тәжірибесіне негізделген дәстүрлі еңбекке тәрбиелеудің құралдары мен әдіс-тәсілдерін қолдану арқылы оқушылардың еңбекке деген ұлттық сана-сезімін, еңбек дағдыларын, еңбек етуге әзірлігін, әдеттенуін қалыптастыру. 2. Көпсалалы ұлттық мектептерді еңбек кабинеттерімен қамтамасыз ету, оқу-өндіріс комбинаттарының жанынан ашылған еңбекке тереңдетіп даярлайтын оқу орындарында дәстүрлі еңбек түрлерінің тәрбиелік мазмұнын күшейтумен қатар үйретуді, меңгертуді көздеген қосымша арнайы пәндерді, курстарды, факультативтік оқуларды енгізу. 3. Қазақ ұлтының дәстүрлі еңбек түрлерінің қайта түлеуіне, жасөспірімдерді еңбекке даярлаудағы этникалық салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптардың еркін гүлденуіне құқылы екенін жас ұрпақтың санасына сіңіру. 4. Балалар мен жастардың еңбек етуге әдеттену, әзірлену, жұмысты істей білуге деген ықыласын арттыру; олардың ұжымдық еңбек дағдыларын қалыптастыру; еңбексүйгіштік, шығармашылық, белсенділік, іскерлік қасиеттерін дамытып, оны қоғамдық еңбек талабына сай іске асыруға көмектесу. 5. Тәрбиенің басты бұлағы – «ата-ана мектебі», сондықтан қыз бала мен ер бала тәрбиесіне ерекше көңіл бөлу, оларды келешекте отбасының иелері деп есептеп қыз баланы: отбасының береке-құтын сақтайтын келін, ана ретінде имандылыққа, әдептілікке, кішіпейілділікке, кешірімділікке, жан сұлулығы мен тән сұлулығының жарасымды қасиеттеріне жастайынан бейімдеу; отбасына қажетті іскерлік пен дәстүрлі еңбектің түрлеріне: ас пісіру, іс тігу, кесте тоқу, үй ішін, өзін-өзі таза ұстау, үнемдеу, бала тәрбиелеу, т.б. үйрету, дағдыландыру; ер баланы: үй шаруашылығына көмектесуге, мал, егін шаруашылықтарына, қолөнер еңбегіне баулу және атбегілікке, құсбегілікке, сазгерлікке, т.б. үйрету, бейімдеу; 6. Тәрбие барысының өн бойында жастардың мамандықты еркін таңдауына негізделген кәсіби бағдар жүйесін құру; ауылға қажетті кәсіптерді меңгеруге мүмкіндік жасау (фермерлік, қожалық, жеке меншік, сәндік-қолданбалы қолөнер және т.б.); 7. Жас ұрпақты өздігінен білім деңгейін көтеруге үйретіп, өзін-өзі тәрбиелеуге дағдыландыру; компьютермен басқарылатын автоматтық технология жүйесін меңгерту, Интернет арқылы өзінің кәсіптік мамандық біліктілігін арттыру; 8. Нарық экономикасы талаптарын жүзеге асыру процесіне еркін еңбек пен жоғары өнімділік кепіл бола алады. Сондықтан оқушыларға дәстүрлі еңбектің адам өміріндегі мәні мен маңызын түсіндіру, шығармашылық еңбекті дамыту, еңбек дағдысын баланың бойына жастайынан сіңіру, оны табиғи қажеттілікке айналдыру, жоғары икемділікке, нарық жағдайындағы бәсекелікке бейімдеу; 9. Қоғам мен мемлекет өркендеуінің ғылыми-техникалық прогреспен тығыз байланыстылығын ескере отырып, оқушыларды ауылшаруашылық техникасының тетігін еркін меңгерген жұмысшы маманы ретінде тәрбиелеуге баса көңіл бөлу; өнім шығару және өңдеу шеберханаларындағы еңбекке қатыстыру; өндірістің бағыт-бағдары тек қана нарық екенін, оның дүниежүзілік тәжірибеде кеңінен қолданылатынын оқушыларға түсіндіру; іскерлік бизнеске бағыттау және т.б. Бүгінгі күннің талабына сай оқушылардың еңбек тәрбиесінің мақсаты мен міндеттерін айқындаумен қатар, оның мазмұнын, әдіс- тәсілдерін және оны ұйымдастырудың негізгі қағидалары анықталды. 1. Еңбек тәрбиесінің басты қағидасы – мақсаттылық. Баланы жоғары құндылық деп бағалап, оның ерекше қабілетін және дарындылығын көре білу, сол ерекшеліктеріне сәйкес өз еркімен таңдаған еңбектің түрін меңгеруге қоғамдық ортада тиісті жағдай жасап, бағыт-бағдар беру. Шығармашылыққа, іскерлікке бейімдеу. 2. Дәстүрлі еңбек тәрбиесінің үздіксіздігі, беріктігі, жүйелілігі. Қазақ халқының оқушыларды дәстүрлі еңбек түрлеріне тәрбиелеудегі әлеуметтік ортаның тәжірибесін негізге алу, ағартушылық-педагогикалық ой-пікірлерін, идеяларын, ауызекі творчестволық шығармашылығын үздіксіз оқу-тәрбие жүйесінің мазмұнына ендіру. 3. Дәстүрлі еңбек түрлерінің қоғамдық өмірмен байланысы. Еңбек тәрбиесі табысты болу үшін өркениетке ұмтылған еліміздің әлеуметтік-экономикалық, мәдени-рухани, тарихи, саяси жағдайларын ескере отырып, қазақ халқының мәдени мұрасындағы тәжірибесін болашақ ұрпақтың бойында қалыптастыру мақсатында тәрбие процесінің барлық сатыларында (отбасы, бала-бабақша, мектеп, колледж және т.б.) тәрбие мекемелерінде ұйымдастырылатын іс-әрекеттің үздіксіздігін қамтамасыз ету. 4. Оқушыларды дәстүрлі еңбекке түрлеріне ұжым арқылы тәрбиелеу. Отбасынан бастау алатын әулеттік тәжірибені меңгерте отырып, көпсалалы қазақ орта мектептерінде халықтық педагогикадағы еңбек тәрбиесінің әдістерін, құралдарын пайдалану арқылы дәстүрлі еңбектің үйірмелік, кешенді оқу-өндірістік, ғылыми- әдістемелік орталығын ұйымдастыру. 5. Оқушылардың жас және дара ерекшеліктері мен жыныстық өзгешелігін ескере отырып дәстүрлі еңбекке тәрбиелеу. Ер баланы ер балаға тән дәстүрлі еңбек түрлеріне тәрбиелеу, қыз баланы қыз балаға тән дәстүрлі еңбек түрлеріне тәрбиелеу. IІ. ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ЕҢБЕК ТҮРЛЕРІН ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІНДЕ ПАЙДАЛАНУ IІ. ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ЕҢБЕК ТҮРЛЕРІН ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІНДЕ ПАЙДАЛАНУ Қазақстан Республикасының Ата Заңында: «Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу – ата-ананың табиғи құқығы, әрі парызы» деп атап көрсетілсе, «Қазақстан – 2030» бағдарламасында «Әкелер мен аналардың, аталар мен әжелердің өз балалары мен немерелері алдындағы жауапкершілігін күнделікті есте ұстауға тиіспіз. Біз өз балаларымыз бен немерелерімізді сонау алыс болашақта, олар біздің жасымызға жеткен кезде қандай күйде болатынын көргіміз келеді», делініп, ұрпақ тағдырына ерекше мән беріледі. Демек, оқушылардың еңбек тәрбиесінде отбасының алатын орны ерекше. Оны қоғамдық тәрбиенің қандай саласы болса да алмастыра алмайды. Өйткені отбасының мақсаты баланы өмірге келтіру ғана емес, оған мәдени-әлеуметтік ортадағы дәстүрлі еңбек түрлерінің құндылығын қабылдату, аға ұрпақтың, ата-бабалардың, даналардың ақыл-кеңесін, еңбек тәжірибесін бойына сіңіру, қоршаған ортаға, адамзат қоғамына пайдалы азамат етіп тәрбиелеу. Аға ұрпақтың, еңбек тәжірибесі, үлгі-өнегесі, өз борыштары мен парыздарын мүлтіксіз орындауы – еңбек тәрбиесінің үлкен мектебі. Отбасы тәрбиесінің тағы бір артықшылығы – үйдегі адамдардың жас шамасы әр түрлі болса да бір-бірімен рухани жақындығы, мақсат ынтымақтастығы. Қазақ халқы бала тәрбиесіне ерекше мән берген. Ата дәстүрінің бай тәжірибесінен бүгінгі жастардың үйренетіні көп. Қазақ отбасында балалардың еңбекке деген парасатты көзқарасын қалыптастыру жөніндегі тәжірибесінен де алатын үлгі-өнеге мол. Ол еңбектің қарапайым түрлерінен басталып, қоғамдық маңызды істермен ұштасқан. Ер баланы қозы, лақ қайтару, отын-су әзірлеу, мал өнімдерінен тұрмысқа қажетті құрал-жабдық жасау (қамшы, шідер, жүген өру, тері илеу, қару-жарақ жасау, т.б.), қора салу, киіз үйдің ағашын дайындауға, ұсталық, зергерлік өнерге баулуға көзделсе, қыз балаларды үйдің ішін жинау, ыдыс-аяқты жуу, кесте тігіп, өрмек тоқу, ас пісіріп, баланы, қонақты күте білуге үйреткен. Балаларды еңбекке тәрбиелеу барысында ата-аналар оларды тек өзі үшін ғана емес, жалпы халықтың игілігі үшін еңбек етуге, еңбекке құрметпен қарауға, еңбек процесінің қуаныш-ләззатын сезініп, түсіне білуге үйретті. Балалар үлкендерге көмектесе жүріп және олардың өнегелі істерін, шеберлік дағдыларын қабылдай отырып, үнемі табиғат аясында болды, оның әсемдігінен ләззат алды. Күннің шығуы мен батуын бақылап, құстардың көңілді әнін, шегірткенің шырылын, малшылардың өткен-кеткен әңгімелерін, ән-күйі, ертегілерін естіп өсті. Балаларды еңбекке осылайша ерте араластыру олардың адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуына, көркемдік-эстетикалық талғамдарының жетілуіне, дене бітімдерінің толысып дамуына, сонымен бірге халықтың мәдени мұрасына аялы көзқарасын арттыруға жәрдемдесті. Оның танымдық қағидалары ең алдымен, балаларды туған жерінің табиғаты мен байлығын, дәстүрлі шаруашылығына байланысты еңбек түрлерін меңгертуге негізделген. Оларды қазақ халқы жазалау әдісі арқылы емес, балаға түсіндіру әдісінің ең тиімді, қарапайым ізгілік жолдарымен, қызықтыру арқылы үгіттеу, сендіру, үйрету, жаттату, т.б. әдіс-тәсілдермен жүзеге асырған. Осы мақсатта ертегілерді, мақал-мәтелдерді, жұмбақтар мен жаңылтпаштарды, шешендік сөздер мен баталарды, өлең-жырлар мен аңыз-әңгімелерді, эпостарды, т.б. молынан пайдалана білген. Мысалы, «Жақсы бала – сүйеніш, жаман бала – күйеніш», «Жаңбырмен жер көгереді, батамен ер көгереді», «Жақсы сөз – жарым ырыс» – деген мақалдар соның айғағы. Олар жастарды рухтандыратын, имандылыққа, еңбекке тәрбиелейтін, ізгілік, іскерлік, еңбексүйгіштік қасиеттерге сендіретін құдіретті құралдар. Демек, оқушылардың еңбек тәрбиесі – ата-аналарға, ата-әжелерге ортақ іс, жауапты міндет. Сондықтан отбасындағы еңбек тәрбиесінде мына мәселелерге назар аударған жөн. – ата-әжелердің немере, шөбере тәрбиесінің игіліктеріне жарататын құнды еңбек тәжірибесін ескере отырып, мүмкіндігінше үш ұрпақ өкілдерінен (ата, әке, бала) құралған отбасыларын қуаттау, көбейту; – жеткіншектердің еңбек тәрбиесіндегі ананың орнын мойындаумен қатар, әкенің жауапкершілігін, тәрбиелік мүмкіндіктерін арттыру. Отағасы шаңырақтың қорғаны, асыраушысы, ақылшысы саналады. Сондықтан қазақ әулетінің ер-азаматты бағалау, пір тұту дәстүрін одан әрі жалғастыру; – отбасының тірегі, зор байлығы – көп бала екендігін жастар санасына сіңіру; ұрпақтар тәрбиесінде қазақ халық педагогикасындағы дәстүрлі еңбек түрлерін меңгертуді негізге алуын қадағалау, үйрету. Жаңа өркениетті қоғамдағы отбасының оқушыларды дәстүрлі еңбекке тәрбиелеудегі маңызын, әлеуметтік-экономикалық жағдайын, хал-ахуалын көтеруге ықпалын тигізетін кейбір ұсыныстарды енгіздік: • отбасындағы дәстүрлі еңбек түрлерін әлеуметтік-экономикалық жағынан қорғауды мемлекеттік дәрежеге көтеру; • отбасы еңбек тәрбиесіндегі дәстүрлі еңбек түрлерін ғылыми дәрежеде жан-жақты зерттеу, арнайы ғылыми-тәжірибелік лаборатория ашу, бұл дүниежүзілік тәжірибеде өркениетті елдер қатарына жетудің негізгі шартының бірі; • педагогикалық-психологиялық тұрғыдан дәстүрлі еңбектің отбасы тәрбиесінде дәріптеуге тұратын түрлеріне арналған көпшілік ағарту жұмыстарын жүргізу; • отбасы еңбек тәрбиесіне арналған оқу-әдістемелік құралдар, кеңестер, ұсыныстар, озық тәжірибелер жинақтарын шығару. Мәселен, «Ата-аналар тәлімі», «Шеберлер мектебі», «Ата кәсіп мектебі», т.б.; • Қазақстан Республикасының өркениетті даму жолындағы отбасы еңбек тәрбиесінің мәртебелік орнын айрықша бағалау, оны жаңа деңгейге көтеру мақсатында жылдың бір күнін «Отбасы жұлдызы» деп белгілеу, бұл күннің барлық ұжымдарда аталып өтуін қадағалау; • Отбасындағы еңбек тәрбиесінің ең тиімді, ең құнды тәжірибесін, ерекше нәтижелілігін жинақтау және тарату, оны әрбір отбасы игілігіне айналдыру; • Отбасы күнін өткізуге бүкіл қоғам болып шығармашылықпен қарау, оны түрлендіру, мәселен, ғылыми-тәжірибелік конференциялар, семинарлар, кездесулер; отбасындағы еңбек әулеттерінің салтанатты шерулерін; жас отаулардың дәстүрлі еңбек түрлерінен жарыс-сайыстарын ұйымдастыру; тәлім-тәрбиелік сұхбаттар, тәжірибе алмасу, пікірлесу; көп балалы отбасыларына көмектесу, «Асар» жасау және т.б. IІ. ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ЕҢБЕК ТҮРЛЕРІН ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІНДЕ ПАЙДАЛАНУ IІ. ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ЕҢБЕК ТҮРЛЕРІН ОТБАСЫ ТӘРБИЕСІНДЕ ПАЙДАЛАНУ Қазақстан Республикасының Ата Заңында: «Балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу – ата-ананың табиғи құқығы, әрі парызы» деп атап көрсетілсе, «Қазақстан – 2030» бағдарламасында «Әкелер мен аналардың, аталар мен әжелердің өз балалары мен немерелері алдындағы жауапкершілігін күнделікті есте ұстауға тиіспіз. Біз өз балаларымыз бен немерелерімізді сонау алыс болашақта, олар біздің жасымызға жеткен кезде қандай күйде болатынын көргіміз келеді», делініп, ұрпақ тағдырына ерекше мән беріледі. Демек, оқушылардың еңбек тәрбиесінде отбасының алатын орны ерекше. Оны қоғамдық тәрбиенің қандай саласы болса да алмастыра алмайды. Өйткені отбасының мақсаты баланы өмірге келтіру ғана емес, оған мәдени-әлеуметтік ортадағы дәстүрлі еңбек түрлерінің құндылығын қабылдату, аға ұрпақтың, ата-бабалардың, даналардың ақыл-кеңесін, еңбек тәжірибесін бойына сіңіру, қоршаған ортаға, адамзат қоғамына пайдалы азамат етіп тәрбиелеу. Аға ұрпақтың, еңбек тәжірибесі, үлгі-өнегесі, өз борыштары мен парыздарын мүлтіксіз орындауы – еңбек тәрбиесінің үлкен мектебі. Отбасы тәрбиесінің тағы бір артықшылығы – үйдегі адамдардың жас шамасы әр түрлі болса да бір-бірімен рухани жақындығы, мақсат ынтымақтастығы. Қазақ халқы бала тәрбиесіне ерекше мән берген. Ата дәстүрінің бай тәжірибесінен бүгінгі жастардың үйренетіні көп. Қазақ отбасында балалардың еңбекке деген парасатты көзқарасын қалыптастыру жөніндегі тәжірибесінен де алатын үлгі-өнеге мол. Ол еңбектің қарапайым түрлерінен басталып, қоғамдық маңызды істермен ұштасқан. Ер баланы қозы, лақ қайтару, отын-су әзірлеу, мал өнімдерінен тұрмысқа қажетті құрал-жабдық жасау (қамшы, шідер, жүген өру, тері илеу, қару-жарақ жасау, т.б.), қора салу, киіз үйдің ағашын дайындауға, ұсталық, зергерлік өнерге баулуға көзделсе, қыз балаларды үйдің ішін жинау, ыдыс-аяқты жуу, кесте тігіп, өрмек тоқу, ас пісіріп, баланы, қонақты күте білуге үйреткен. Балаларды еңбекке тәрбиелеу барысында ата-аналар оларды тек өзі үшін ғана емес, жалпы халықтың игілігі үшін еңбек етуге, еңбекке құрметпен қарауға, еңбек процесінің қуаныш-ләззатын сезініп, түсіне білуге үйретті. Балалар үлкендерге көмектесе жүріп және олардың өнегелі істерін, шеберлік дағдыларын қабылдай отырып, үнемі табиғат аясында болды, оның әсемдігінен ләззат алды. Күннің шығуы мен батуын бақылап, құстардың көңілді әнін, шегірткенің шырылын, малшылардың өткен-кеткен әңгімелерін, ән-күйі, ертегілерін естіп өсті. Балаларды еңбекке осылайша ерте араластыру олардың адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуына, көркемдік-эстетикалық талғамдарының жетілуіне, дене бітімдерінің толысып дамуына, сонымен бірге халықтың мәдени мұрасына аялы көзқарасын арттыруға жәрдемдесті. Оның танымдық қағидалары ең алдымен, балаларды туған жерінің табиғаты мен байлығын, дәстүрлі шаруашылығына байланысты еңбек түрлерін меңгертуге негізделген. Оларды қазақ халқы жазалау әдісі арқылы емес, балаға түсіндіру әдісінің ең тиімді, қарапайым ізгілік жолдарымен, қызықтыру арқылы үгіттеу, сендіру, үйрету, жаттату, т.б. әдіс-тәсілдермен жүзеге асырған. Осы мақсатта ертегілерді, мақал-мәтелдерді, жұмбақтар мен жаңылтпаштарды, шешендік сөздер мен баталарды, өлең-жырлар мен аңыз-әңгімелерді, эпостарды, т.б. молынан пайдалана білген. Мысалы, «Жақсы бала – сүйеніш, жаман бала – күйеніш», «Жаңбырмен жер көгереді, батамен ер көгереді», «Жақсы сөз – жарым ырыс» – деген мақалдар соның айғағы. Олар жастарды рухтандыратын, имандылыққа, еңбекке тәрбиелейтін, ізгілік, іскерлік, еңбексүйгіштік қасиеттерге сендіретін құдіретті құралдар. Демек, оқушылардың еңбек тәрбиесі – ата-аналарға, ата-әжелерге ортақ іс, жауапты міндет. Сондықтан отбасындағы еңбек тәрбиесінде мына мәселелерге назар аударған жөн. – ата-әжелердің немере, шөбере тәрбиесінің игіліктеріне жарататын құнды еңбек тәжірибесін ескере отырып, мүмкіндігінше үш ұрпақ өкілдерінен (ата, әке, бала) құралған отбасыларын қуаттау, көбейту; – жеткіншектердің еңбек тәрбиесіндегі ананың орнын мойындаумен қатар, әкенің жауапкершілігін, тәрбиелік мүмкіндіктерін арттыру. Отағасы шаңырақтың қорғаны, асыраушысы, ақылшысы саналады. Сондықтан қазақ әулетінің ер-азаматты бағалау, пір тұту дәстүрін одан әрі жалғастыру; – отбасының тірегі, зор байлығы – көп бала екендігін жастар санасына сіңіру; ұрпақтар тәрбиесінде қазақ халық педагогикасындағы дәстүрлі еңбек түрлерін меңгертуді негізге алуын қадағалау, үйрету. Жаңа өркениетті қоғамдағы отбасының оқушыларды дәстүрлі еңбекке тәрбиелеудегі маңызын, әлеуметтік-экономикалық жағдайын, хал-ахуалын көтеруге ықпалын тигізетін кейбір ұсыныстарды енгіздік: • отбасындағы дәстүрлі еңбек түрлерін әлеуметтік-экономикалық жағынан қорғауды мемлекеттік дәрежеге көтеру; • отбасы еңбек тәрбиесіндегі дәстүрлі еңбек түрлерін ғылыми дәрежеде жан-жақты зерттеу, арнайы ғылыми-тәжірибелік лаборатория ашу, бұл дүниежүзілік тәжірибеде өркениетті елдер қатарына жетудің негізгі шартының бірі; • педагогикалық-психологиялық тұрғыдан дәстүрлі еңбектің отбасы тәрбиесінде дәріптеуге тұратын түрлеріне арналған көпшілік ағарту жұмыстарын жүргізу; • отбасы еңбек тәрбиесіне арналған оқу-әдістемелік құралдар, кеңестер, ұсыныстар, озық тәжірибелер жинақтарын шығару. Мәселен, «Ата-аналар тәлімі», «Шеберлер мектебі», «Ата кәсіп мектебі», т.б.; • Қазақстан Республикасының өркениетті даму жолындағы отбасы еңбек тәрбиесінің мәртебелік орнын айрықша бағалау, оны жаңа деңгейге көтеру мақсатында жылдың бір күнін «Отбасы жұлдызы» деп белгілеу, бұл күннің барлық ұжымдарда аталып өтуін қадағалау; • Отбасындағы еңбек тәрбиесінің ең тиімді, ең құнды тәжірибесін, ерекше нәтижелілігін жинақтау және тарату, оны әрбір отбасы игілігіне айналдыру; • Отбасы күнін өткізуге бүкіл қоғам болып шығармашылықпен қарау, оны түрлендіру, мәселен, ғылыми-тәжірибелік конференциялар, семинарлар, кездесулер; отбасындағы еңбек әулеттерінің салтанатты шерулерін; жас отаулардың дәстүрлі еңбек түрлерінен жарыс-сайыстарын ұйымдастыру; тәлім-тәрбиелік сұхбаттар, тәжірибе алмасу, пікірлесу; көп балалы отбасыларына көмектесу, «Асар» жасау және т.б. Каталог: bitstream -> handle -> 123456789 123456789 -> Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰу хабаршысы №5 (84) 2011 123456789 -> Республикалық Ғылыми-әдістемелік конференция материалдар ы 123456789 -> Ғаділбек Шалахметов бейбітшілік бақЫТҚа бастайды астана, 2010 жыл Қызыл «мұзжарғыш кеме» 123456789 -> А. Ж. Кунанбаева 123456789 -> Б. О. Джолдошева из Института автоматики и информационных технологий нан кр, г. Бишкек; «Cинтез кибернетических автоматических систем с использованием эталонной модели» 123456789 -> Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ministry of education and science of republic of kazakhstan жүктеу/скачать 2,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|