401
«Біржан-Сара айтысы»
— айтыс өнерінің озық үлгілерінің бірі.
Айтыс 1895 ж. қазіргі Алматы облысының Қапал-Ақсу өңірінде Біржан
Қожағұлұлы мен Сара Тастанбекқызы арасында өтеді.
Бұл айтысты
алғаш рет «Қисса Біржан сал менен Сара қыздың айтысқаны» деген
атпен 1898 жылы Қазанда Жүсіпбек қожа Шайхисламұлы жариялады.
Біржан мен Сара айтысы сол тұстағы қазақ әйелдерінің бас бостандығы
мәселесін, замана шындығын өзек еткен. Айтыс алғашында рулық бағыт
алса да, кейін жүйелі өнер сайысына, көркем де кестелі сөз жарысына
айналады, қазақ қоғамындағы әлеуметтік
қарым-қатынастың адам
өміріне әсері, тұрмыстың мән-мазмұны философиялық ой-толғамдармен
қосыла өріліп, өз нақышын тауып жатады. Қ.Жұмалиевтің либреттосы
бойынша 1946 жылы М.Төлебаев «Біржан – Сара» операсын жазды.
Досмұхамедұлы, Досмұхамедов Халел (1883-1939)
– Алаш
қозғалысының қайраткері, дәрігер, ұстаз, ғалым. 1909 ж. Санкт-Петербург
Императорлық әскери-медициналық академиясын үздік дәрежелі дәрігер
атағымен бітіреді. Студент шағында саяси жұмыспен айналысып,
Ресей кадеттер партиясына мүше болады. Пермь губерниясында, Орал
облысында дәрігер болып қызмет атқарады. 1917 ж. Алашорда үкіметі
құрамына сайланады. 1918 ж. наурызда Ж.Досмұхамедовпен
бірге
Алашорда үкіметі атынан В.И.Ленинмен, И.В.Сталинмен бетпе-бет
келіссөздер жүргізеді. Кеңестік кезеңде
жауапты басшы қызметтер
атқарады. Отандық ғылымның дамуына үлкен үлес қосты. Табиғат,
жануарлар дүниесі мен денсаулыққа арналған көптеген оқулықтар мен
ғылыми еңбектер жазды. Қазақ халқының тілі мен әдебиетіне, тарихына
қатысты материалдар жинақтап, ғылыми зерттеулер жариялады. «Мұрат
ақын сөзі» (1924), «Исатай-Махамбет» (1925), «Аламан» (1926), «Қазақ
халық әдебиеті» (1928) жинақтары шыққан. 1939 ж. 19 тамызда түрме
ауруханасында қайтыс болады.
Достарыңызбен бөлісу: 
