Дәріс 1. Педагогикалық шеберлік жэне онын тәрбиедегі мәні

әрекетте, оның пікірінше, шеберліктің көрсеткіші - бұл іс-эрекетте 
кажет болатын арнайы іскерліктер мен дағдыны меңгеру. '
Педагогикалық шеберліктің құрылымында өзара байланысқан 
элементтерді көрсетуге болады: гуманистік бағыттылық, кәсіптік 
білім, педагогикалық қабілеттер, педагогикалық техника. Аталған 
элементтер 
педагогикалық 
шеберлік 
жүйесінде 
өзара 
тығыз 
байланысты, оларға өз бетімен даму тән. Педагогикалық шеберліктің 
өз бетімен дамуының негізі - білім мен түлғаның багытталуы; оның 
нэтижелілігінің маңызды шарты - қабілеттер; тұтастықты қамтамасыз 
ететін құрал - педагогикалық техника аясындагы іскерліктер.
Кэсіптік білім - бұл педагогикалық шеберліктің негізгі іргетасы. 
Кэсіптік білімнің мазмұнына пэн бойынша ғылыми жэне практикалық 
білім, оның әдістемесі, педагогикалық жэне психологиялық білім 
енеді.
Педагогтың жас, педагогикалық, жалпы психология жэне 
педагогикадан 
жинақтаған 
білімі 
жас 
ұрпақты 
оқыту 
жэне 
тәрбиелеудің теориялық жэне практикалық сипаттағы күрделі 
мэселелерін ғылыми тұргыдан шешуге мүмкіндік береді, педагогты 
мектепте 
білім, 
іскерлік, 
дагдыны 
меңгерту 
үрдісінің 
заңдылықтарымен қаруландырады, оқу-тэрбие үрдісін эрі қарай 
жетілдіру үшін қажетті әдістерін аиықтауга мүмкіндік береді. 
Психологиялық-педагогикалық эрудиция әрекетті, фактіні немесе 
құбылысты дэл психологиялық талдау негізінде ықпал жасаудың 
дұрыс тандалуын қамтамасыз е т е д і./
Педагогикалық қабілеттер - арнайы қабілеттер, педагогикалық 
шеберліктің меңгерілуі қабілеттерге бағынышты. Психологиялық- 
педагогикалық әдебиетте педагогикалық қабілеттердің мына түрлері 
белгіленген:
1) дидактикалық - бұл оқушыларға материалды қол жетерлік 
деңгейде, қызықты, айқын және нақты турде ұсыну іскерлігі. 
Дидактикалық қабілеттерге ие педагог оқушылардың ой 
белсенділігін арттырады, оқу-тэрбие үрдісіне тек аклды ғана 
емес, сонымен қатар сезімге де эсер ететін жаңа, соны 
нәрселерді енгізуге дайын;
2) ұйымдастырушылық кабілеттер оқушылардың түрлі іс-әрекетін 
ұйымдастыруга, ұжымды қалыптастыруга бағытталған.сонымен 
қатар, олар педагогтың өзінің эрекетін дұрыс ұйымдастыруды 
да қамтамасыз етеді. Ол педагогтың дәлдік, ұқыптылық, 
тэртіптілік, жауапкершілік сынды 22қасиеттерімен қамтамасыз 
етіледі;
3) коммуникативті - бұлар оқушылармен дұрыс қарым-қатынас 
орнатуға мүмкіндік беретін қабілеттер;
4) перцептивті - бұл баланың ішкі дүниесіне ену іскерлігі. 
Баланың психикалық күйін анықтауға бағытталған;
5

5) суггестивті — бүл 
сендіру жэне иландыру қабілеті. Олар 
педагогтың беделімен, еріктік қасиеттерімен байланысты;
6) ғылыми-танымдық (академиялық) - ғылымның белгілі бір 
саласы бойынша ақпараггы, білімді меңгеру кабілеті.
7) эмоциональдык тұрақтылық жэне болжамдық қабілеттер.
Педагогикалық техника - оқушыларға, ұжымға педагогикалық
ықпал жасаудың эдістер жүйесін тиімді колдануға қажетті іскерліктер 
мен дағдылар жиынтыгы: тәрбиеленушілермен дүрыс қарым-қатынас 
стилін тавдау іскерлігі, олардың назарын аударту, басқару жэне т.б. 
іскерліктер.
Педагогикалық техниканың негіздерін меңгеру - карым-қатынас 
технологиясын 
меңгерудің 
қажетті 
шарты. 
А.С.Макаренконың 
айтуынша, «Мен «мында кел» сөйлемін 15-20 түрлі дауыс реңімен 
айтуды, бет-элпет, дене түрпаты, дауыс көмегімен 20 түрлі ақпаратты 
беруді үйренген шақта гана шебер атандым» дейді.
Педагогикалық техниканың қүрылымы: сейлеу шеберлігі, 
мимика жэне пантомимика мәнерлілігі, өзінің психикалық күйін жэне 
эмоционалдық-шығармашылык күйін басқару іскерлігі, актерлік- 
режиссерлік қасиеттер.
Педагогикалық кызметті тиімді орындау үшін қазіргі педагогке 
педагогикалық қызметтің күрылымын, оның негізгі компоненттерін, 
педагогикалық іс-қимылды жэне кәсіби маңызды іскерліктер мен 
психологиялық сапаларды ұғыну қажет.
3. 
Мектептегі оку-тәрбие үрдісі өте күрделі, көпқырлы, 
өзгермелі күбылыс. Педагогикалық іс-эрекеттің өнермен үқсастығы 
ежелден мэлім. Өнердің дарындылық пен шеберліктің туындысы 
екендігі де баршага белгілі, ал шеберлік бірнеше үрпақтың 
дәстүрлерін жинақтаган мектепте қалыптасады. Мектеп оқушының 
табиғи нышандарын дамытады, оган қажетті білім, іскерлік жэне 
дағдымен 
қаруландырады, 
дарындылыгын 
үйымдастырады, 
оқушының 
кез-келген 
берілген 
шығармашылық 
тапсырманы 
орындауга дайындығын қамтамасыз етеді.
Айта кететін жайт, педагогикалык онер театр өнерімен көп 
үқсас болып келеді. Педагогиканы бір актердың театры деп те атайды. 
Сондықган д а педагог театрлық қызметтің ұстанымдарын, оның 
заңдарын 
білген 
жөн. 
бұл 
жағдайда 
пеждагогтарға 
К.С.Станиславскийдің жүйесі көмекке келеді. К.С.Станиславскийдің 
жүйесі шыгармашылықты табиғатын жаратушы-адамның табиғаты 
аркылы қарастырады, Онда ең алғаш рет шығармашылыктың 
санаасты, еріксіз сипаттагы үрдісін саналы түрде меңгеру, іс-әрекет 
барысында тұлганын дарындылығын анықтау мэселелері шешіледі.
К.С.Станиславский жүйесі - бүл тек актерлік шығармашылық 
жайындагы гылым ғана емес, сонымен қатар, сахналық қабілеттермен 
бірге объективті заңдылықтарға сүйене отырып, басқа да түрлі
6

қабілеггерді дамыту, байыту, кеңейту жайындағы ғылым. Бұл 
шығармашылық қызметтегі кез-келген дарындылықтың «пайдапы іс- 
эрекет коэффициенты » жоғарылату тәсілі.
4. 
К.С.Станиславский жүйесі бойынша жазылған эдебиеттерді 
зерттеу, жүйенің негізгі теориялық жэне практикалық ұстанымдарын 
талдау мынадай негіздеме жасауға мүмкіндік берді: оларды меңгеру 
педагогикалық қызметтің қыр-сырын жан-жақты танығысы келетін 
кез-келген түлганың педагогикалық қабілеттерін жан-жақты дамьпуға 
жэне өзін-өзі дамытуға жол ашады. Педагогикалық мамандықты 
таңдаған кез-келген адам қызметке қажетті практикалық дағдыларды 
дамытуга арналған педагогиканың нақты саласы жоқ екендігін біледі. 
Сондықган біз театр педагогикасына жүгініп отырмыз. Мұгалімге, 
актерге сияқты, К.С.Станиславскийдің айтқан сөзін есте ұстағаны жен 
(«Работа актера над собой»): «Алғашқы, бастапқы, содан кейінгі 
кезеқцерде жаңадан бастап жүрген, тәжірибесі жоқ оқушымен не 
істеуге болады?.. Оған сольфеджио сияқгы қандай жатгығулар қажет? 
Шығармашылық сезімін жэне куйлерін дамыту үшін қандай гаммалар, 
арпеджио қажет болады? Оларды мектепте және үйде жүйелі түрде 
жатгығу үшін есеп жинақтарындағы сияқгы нөмірлеу керек». 
Педагогикада «жалпы», жуықгау ештеңе болмауы тиіс.
Зерттеушілер К.С.Станиславский жүйесін ішкі және сыртқы өзін 
сезінудің элементтері ретінде де қарастырады. Бірақ Станиславский 
рольмен жұмыс жасау барысында өзін сезінуден емес, ерік пен санаға 
дұрыс бағынбайтын психикалық күйден емес, дене эрекеттерінің 
логикасынан шығуды үсынады. Дене әрекеттерін дұрыс жүзеге асыру 
рефлекс деңгейінде қажетті сезімдерді оятады, психикаға эсер етеді.
Педагогты даярлау жүйесінің негізіне салынған дене әрекеті, 
қажетті 
сезім 
логикасы, 
санаасты 
саласы 
жайындағы 
Станиславскийдің 
түжырымдамасы 
педагогикалық 
іс-әрекет 
жағдайында мұғалімнің қабылдау мүшелерін жаттықтыруды талап 
етеді. Кез-келген эрекет, соның ішінде педагогикалық эрекет 
қабылдаудаи 
басталады. 
Бұл 
заңның 
бұзылуы 
педагогтың 
аудиториямен үйлесімділігіне кедергі келтіреді.
Станиславский іс-әрекетті дене жэне психикалықтың бірлігі 
ретінде түсіндіреді. Бұл түсіндірме педагог тэртібіндегі ішкі жэне 
сыртқы, деиелік және рухани элементтердің өз алдына бөлек дамуына 
жол бермейді, бүл әдіс пен педагогикалық техниканың тығыз 
байланысын талап етеді.
Міне, 
сондықтан, 
педагогикалық 
шеберлік 
үш 
өзара 
байланысқан 
бөлікпен 
белгіленеді: 
педагогикалық 
теория, 
педагогикалық техника жэне сабақга жұмыстану эдісі жэне оны 
үйымдастыру, өткізу.
Теорияны окып білуге болатын болса, педагогикалық техника 
мен әдісті меңгеру қажет. Ал меңгеру үрдісі белгілі бір пратикалық
7

дағдыларды қажет етеді. Бұган қол жеткізу үшін ете үзақ жэне жүйелі
жаттығу жүргізу керек.
. 
/
[/ 5-6. Бүгінгі күні мүғалім болу өте оңай нэрсе деп ойлайтын 
адамдар баршылық. Бүл үшін арнайы педагогикалық оку орнында оқу 
да қажет емес деп санайтындар да бар. Әдетте былай ойлайды: 
мүғалім болу оңай, әсіресе, тарих, география, әдебиет пэндерінің 
мүғалімдері болу...Оқулық бойынша материалдың белгілі бір көлемін 
жаттап алып, сыныпқа балаларға бар да әңгімелеп бер. Бүндай 
адасушылықты өз уақытында К.Д.Ушинский сынға алған.
Шынымен де, кімде-кімнің еске сактау қабілеті жоғары болса, 
оқулықтың бірнеше бетін жаттап ала алады. Мүмкін, оның мазмүнын 
д а жақсылап айтып бере алар. Әрбір педагог окушыларга ғылымның 
заңдылықтарын қол жетерлік деңгейде түсіндіре алады ма? Дамыта 
оқытуды жүзеге асыра алады ма? Оку-тәрбие үрдісін ғылымилық 
ұстанымы негізінде үйымдастыра алады ма? Тек арнайы білімге ие 
педагог қана бүл міндеттерді шешуі мүмкін.
Педагогикалық шеберлікке қол жеткізудің алгашқы шарты 
гылым мен білімнің әдіснамасын білу жэне соның негізінде арнайы 
жэне 
психологиялық-педагогикалық 
пэндерді 
меңгеру 
болып 
табылады. Болашақ педагог жогары оқу орнында оқудың алгашқы 
күнінен 
бастап-ак 
кэсіби 
бағытталуды 
қалыптастыру 
үшін 
жүмыстанып, өзін оқыту-тәрбиелеу үрдісімен айналысуга жан-жақты 
эзірлеу керек.
Педагогикалық 
университеттердің 
оку 
жоспарларында 
мамандық бойынша педагоггарды даярлауға басым көңіл бөлінеді. 
Студент оқу барысында ғылымды меңгеріп, лның үғымдық аппаратын 
білгені жөн. тек белгілі бір пэн бойынша білім алып қана қоймай, сол 
пәннің 
тәрбиелік 
мэнін 
де 
үгынуы 
тиіс. 
Психологиялық- 
педагогикалық ғылым саласынан терең де жаи-жакты теориялық жэне 
практикалық дайындықсыз оқыту-тәрбиелеу міндеттерін шешу оңай 
емес.
Әрі қарай қалыптасқан кәсіби іскерлік пен дагдының тексерілуі 
және 
өңделуі 
педагогикалық 
сараман 
барысында 
жүреді. 
Педагогикалық сараманның әрбір кезеңі нақгы міндеттерге ие.
Шебер-педагог — бүл нэзік те ойлы мүгалім, жақсы тәрбиеші, 
оку-тэрбие жүмысын ұйымдастырудың соңғы әдістерін меңгерген 
адам. Мұғалім шеберлігіне жету өте қиын. Оган студенттік щақта қол 
жеткізу мүмкін емес.

жүктеу/скачать 1,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: