Зерханалық сабақты жүргізу және алған мағлұматтарды текскеру бойынша әдістемелік нұсқаулықтар

1. Құрамы бойынша зерттеп, мағынасын түсіндіріңдер:

angiographia, cardiomegalia, arthrōsis, cephalometria, polyuria, cholecystographia,

sphygmographia, gastralgia, hyperthyreōsis, metrographia, microcephalia,

nephrographia, phlebogramma, oligosialia, leucopenia, microangiopathia,

rhinoscopia, oliguria, colonoscopia, thrombocytopenia, leucocytōsis, cystoscopia, polyarthralgia, odontometria, erythrocytopenia, dysuria, cholaemia, furunculōsis, acromegalia, oligaemia, macrodentia, dysmenorrhoea, craniographia, laparoscopia, cholecystopathia, megalographia, macromastia, oligodentia, agraphia, angioscopia

2. Соңғы терминоэлементтермен термин құраңдар, мағынасын түсіндіріңдер:

1. –graphia (a-, dys-, cyst-, angio-, mogi-, aorto-, masto-, nephro-, pyelo-, sialo-, phlebo-, gastro-, cranio-, hystero-, sphygmo-, coronaro-, cholecysto-, angiocardio-).

2. –gramma (haemo-, audi-, phlebo-, cardio-, sphygmo-, electro/encephalo-)

3. –metria (oculo-, cysto-, calori-, cephalo-, laparo-, odonto-).

4. –scopia (rhino-, endo-, angio-, pyelo-, recto-, cysto-, broncho-, gastro-, colono-, laparo-, thoraco-, hystero-, duodeno-, laryngo-, gastro/duodeno-).

5. –penia (leuco-, lympho-, thrombo-, monocyto-, erythrocyto-).

6. –ōsis (leuc-, lipid-, arthr-, thromb-, hepat-, furuncul-, erythrocyt-, hypo/thyre-, hyper/thyre-).

3. Терминдерді латын тілінде жазып, мағынасын түсіндіріңдер гастродуоденоскопия, флебография, ацистия, гепатомегалия, гистерография, лапарогеморрагия, офтальмия, лейкопения, остеометрия, гепаталгия, пиелография, сфигмограмма, макроцефалия, цистометрия, проктоскопия, риноскопия, моноцитопения, микрофтальм, лимфоцитоз, анурия, вазопатия, метроррагия, кардиалгия, тромбопения, артроскоп, сальпингография, акро-

мегалия, микрография, олигоменорея, полиартралгия, дисграфия, томография, бронхоскопия, гипотиреоз.

4. Терминдер құраңдар

1) бауыр көлемінің ұлғаюы;

2) даму ауытқуы: қуықтың жоқ болуы;

3) жүрек жəне қан тамырларының рентгенограммасы;

4) буындардағы аурудың сезілуі;

5) тромбоциттердің қан құрамында азаюы;

6) буынды рентгенографиялық зерттеу;

7) өсу аномалиясы: жүректің шамадан тыс үлкейіп кетуі;

8) төл басының көлемін өлшеу;

9) мұрын қуысын қарау;

10) бас сүйегінің рентгенографиясы;

11) эндоскоп арқылы асқазанның жəне он екі елі ішектің ішкі қабығын

(кілегейлі қабығын қарау, зерттеу;

12) эндоскоп арқылы қауықтың кілегейлі қабығын зерттеу, қарау;

13) зəр шығарудың азюы;

14) қан құрамында эритроциттердің көбеюі;

15) қалқанша бездің қызметінің азаюы;

16) буын ауруларының жалпы атауы;

5. Бастапқы латын терминоэлементтермен төмендегі терминдерге балама тауып , мағынасын түсіндіріңдер:

angiopathia, angiographia, mastographia, nephrographia, phlebographia, proctoscopia, sialographia

Ескерту: saliva, ae f – сілекей

6. Қазақ тіліне аударыңдар:

nasopharyngītis acūta (chronĭca), sinusītis ethmoidālis acūta, laryngītis et tracheītis acūtae, laryngītis obstructīva acūta, infectiōnes respiratoriae inferiōres acūtae, bronchītis mucopurulenta chronĭca, rhinītis periodĭca allergĭca, morbi tractus respiratorii superiōris, rhinītis vasomotorĭca et allergĭca; rhinītis, nasopharyngītis et pharyngītis chronĭca; polўpus cavitātis nasi; abscessus, furuncŭlus et carbuncŭlus nasi; cysta sinus paranasālis, morbi chronĭci tonsillārum et adenoĭdum, hypertrophia conchārum nasi, laryngītis et laryngotracheītis chronĭcae, bronchītis chronĭca simplex et mucopurulenta mixta, asthma non allergĭcum, oedēma pulmōnum, conditiōnes necrotĭcae tractus respiratorii inferiōris, gangraena et necrōsis pulmōnis, insufficientia respiratoria acūta, ulcus bronchi, paralўsis diaphragmătis

7. Диагноздарды латын тіліне аударыңдар:

1) жіті назофарингит;

2) жіті фронтальды синусит;

3) жоғарғы тыныс жолдарының жіті инфекциясы;

4) бактериальды пневмония;

5) обструктив созылмалы өкпе ауруы;

6) бронхиальды астма;

7) жіті өкпе жетіспеушілігі;

8) созылмалы респираторлы жетіспеушілік;

9) өкпе абсцессі;

10) өкпе эмфиземасы;

8.Терминнің құрамындағы терминоэлементтерді анықтап, мағынасын табыңдар:

roentgenographia, cholecystographia, cholecystotomia, hydrops, cholecystec tomia, cystographia, hydrosalpinx, cystectomia, cystotomia, epidemiologia, cystogramma, tonsillectomia, keratectomia, hydrothorax, mastectomia, gynaecologia, physiologia, myelocўtus, myelographia, myelotomia, physiotherapia, physiologia, phlebotomia, phlebographia, phlebogramma, gynaecolǒgus, biolǒgus, adenotomia, tonsillotomia, keratotomia, chimiotherapia, strumectomia, cytologia, mammographia, mammogramma, adenocўtus, colpotomia, bioclimatologia, sialographia, sialogramma, blepharotomia, gingivotomia, fistulotomia, glossalgia, dacryoadenalgia, phytotherapia, urologia, aetiologia, gnathotomia, hormonotherapia

9. Төменде келтірілген терминдерге терминоэлементтерді қосып, сөздік формада жазыңдар:

Қуық рентгенограммасы - …gramma

Хирургиялық операция қызыл иекті кесу - …ectomia

Қынап қабырғасын кесу - …tomia

Контрасты затты енгізгеннен кейінгі қуықты регнтген арқылы зерттеу – cyst…

Үстіңгі жақты оперативті кесу - …tomia

Сілекей безінің рентгенограммасы - …gramma

Өмір, тірілер туралы ілім – bi…

Ісік торшалары мен микроорганизмдерге таңдап əсер ететін химиялық

Заттармен емдеу – chimi…

Көз жасы безінің ауруы - …algia

Үлкейіп кеткен бадамшаларды жартылай алып тастау – tonsill…

Дəрілік өсімдіктермен емдеу – phyt…

Сүт безінің рентген суреті –mamm…

Сабақ мазмұнының мағынасын бейнелейтін негізгі кестелер, көмекші оқу-құралдары және т.б

өзін-өзі текеру үшін және зертханалық жұмыстарын қорғау сұрақтары.

Латын афоризмдері:

1. Quod licet Jovi, non licet bovi – Юпитерге рұқсат етілгенмен, бұқаға

рұқсат жоқ (Аяз би əліңді біл, құмырсқа жолыңды біл).

2. Nunquam petrorsum, semper ingrediendum – тек қана алға.

3. Morbus insanabĭlis – Емделмейтін ауру.

Бақылау сұрақтары:

1. Терминоэлемент “-graphia” қандай зертеу əдістерін білдіреді?

2. “-graphia” и “-gramma” терминоэлементтерінің арасында қандай айырмашылық бар?

3. Терминоэлемент “-scopia” зеттеудің қандай түрін білдіреді?

4. Қанда формалық элементтердің көбейіп не төмендеуі.

5. «Көлемі бойынша үлкен», «көлемі бойынша кіші», «сан жағынан көп», «сан жағынан аз» терминоэлементтерді атаңыздар.

6. Vasographia жəне angiographia, mammographia жəне mastographia терминдерінің айырмашылығы.

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен № 3 зертханалық сабақ
Тақырыбы: ХИРУРГИЯЛЫҚ ƏРЕКЕТТЕР МЕН МАНИПУЛЯЦИЯЛАРДЫҢ АТАУЛАРЫН БІЛДІРЕТІН ТЕРМИНОЭЛЕМЕНТТЕР
Сабақ мақсаты:

Ветеринариялық пәндерді оқыту барысында қолданылатын терминдерді меңгеру мақсатында латын тілі оқытылады. Осы себепті ветеринариялық терминологияның сөз құрылымдық, лексикалық және граматикалық ерекшеліктерін үйрену және меңгеру үшін ветеринарияның – анатомиялық, фармацевтикалық, гистологиялық және клиникалық-терапевтикалық тарауларында жиі қолданылатын атауларды, ұғымдарды түсінуге пайдалануға үйретеді.

Студенттерді хирургиялық əрекеттер мен манипуляциялардың атауларын білдіретін терминоэлементтермен таныстыру. Жаттығу жасау барысында осы терминоэлементердің есте сақталуын арттыру.
Өткізілетін зертханалық сабақ тақырыбына байланысты дайындалуға сұрақтар:

Оқытушының сабақ алдында бұрын өткен және болатын сабақтар бойынша білім алушылардың оқу үлгерімін тексеру мақсатында әртүрлі сұрақтар қою. Бұнда негізінен латын тілінің сөз құрылымындағы граматикалық катергориялар мен латындық терминдерді жаттау немесе ойға сақтау қабілеттерін байқау мен латын тіліндегі афоризмдерді білуі тексеріледі. Сондай-ақ, өздігінен орындауға тиісті тапсырмаларды меңгеруі тексеріледі. Сонымен қатар білім алушылар тарапынан қойылатын сұрақтарды талқылау және түсіндіру бағытындағы сқрақ-жауап негізінде өткізіледі.

Пластика (-plastica) – ағзалар мен дене бөліктерінің қызметін немесе пішінін трансплантация арқылы орнына келтіру үшін қолданылатын оташылық əдістердің жалпы атауы.

Жазылуы мен айтылуы жақын, бірақ мағынасы əр түрлі ТЭ ажырата білген жөн:

a. -tomia – анатомиялық құрылымдарды кесу, тілу, анатомиялық қуыстарды ашумен сипатталатын оташылық операция. «Оташылық, ашу-кесу» дене қуыстарын, қуысты мүшелерге қатысы бар түсінік (мысалы: гастротомия - асқазан қуысын ашу);

b. -ectomia –алып тастау (толық не жартылай), ұлпалар мен ағзаны кесіп алып тастау, ал егер hemi- қосымшасы болса, ол жартылай алып тастау дегенді білдіреді (мысалы: гемигепатэктомия – бауырдың жартысын оташылық операциямен алып тастау); «эктомия» «ұлпаны, ағзаны алып тастау» мағынасында жеке термин болып та қолданылады;

c. -stomia – хирургиялық жолмен тесік жасау. Мұндай тесік –stŏma –«стома», «свищ», «анастомоз» деп аталады. Бұл терминде синоним болып қолданылғанмен, айырмашылықтары бар - Свищ (қаяу, өзек) (қолдан жасалған) (fistŭla artificiālis) - хирургиялық жолмен жасалған анастомоз бен стомдардың жалпы атауы.

d. Анастомоз – екі түтікше ағзалардың қолдан жасалған ұштасуы, мысалы: ішектің əр түрлі бөліктерінің. Стома, хирургиялық жолмен пайда болған белгілі бір табиғи дене қуысымен сыртқы ортаны ұластырып тұратын өзек.

2. –stomia ТЭ аяқталатын үш ТЭ терминдердің түбірлі ТЭ реті əр түрлі болып келе береді: : nephropyelostomia – pyelonephrostomia.

3. Үш (төрт) ТЭ тұратын “-stomia” ТЭ бар терминдер, екі-үш анатомиялық құрылымдардың ұштасуын білдіреді, мысалы: duodeno/jejuno/stomia – он екі ішек пен ащы ішектің арасындағы оташылық жолмен жасалған анастомоз;

4. –stomia ТЭ «ауыз қуысы» деген мағынаны да білдіреді, мысалы: xerostomia – ауыз қуысының кеуіп кетуі.

5. -clasia ТЭ бұзылу, сыну, қирау сияқты хирургиялық манипуляцияны да (краниоклазия), дене мүшесінің өз бетімен сынуын да айтады (trichoclasia).

6. –pexia жəне –dĕsis ТЭ мағынасы бірдей айтуға болады – «ағзаны бекемдеу». Бірақ, –pexia төмен қарай түскен мүшені, ал –dĕsis – қимылды тоқтату үшін бекемдеуді білдіреді.

Терминоэлементтер тізімі

Түбірлі терминоэлементтер:

Грек ТЭ терминоэлементтер мағынасы

amnio(n)- қағанақ (амниоскопия)

blephar(o)- қабақ (блефаропластика)

colp(o)- қынап (кольпоскопия)

fibr(o)- (лат.) дəнекер ұлпа (фиброскопия)

kerat(o)- Көздің қасаң қабығы (кератотомия)

myo(s)- бұлшық ет (миотомия, миозит)

oment(o)- шарбы, іш май (оментогепатопексия)

onych(o)- тырнақ (онихолизис)

patell(o)- (лат.) тізе (пателлэктомия)

phren(o)- диафрагма (көк ет) (френэктомия)

pneum(on)- өкпе (пневмолиз)

pneum(at)- ауа, газ (пневматурия)

splen(o)- талақ (спленэктомия)

stom(at)- ауыз, ауыз қуысы (стоматоскопия)

ten(o)- сірің, тарамыс (теномиотомия)

trich(o)- шаш, қыл (трихопатия)

xer(o)- сухой (ксеростомия)

Соңғы терминоэлементтер

Грек ТЭ Мағынасы

-centēsis тесу (лапароцентез)

-clasia бұзу (краниоклазия)

-dĕsis Хирургиялық операция: ағзаны бекемдеу (артродез)

-ectomia Хирургиялық операция: ұлпаны немесе ағзаны кесіп кесіп алып тастау (нефроуретерэктомия)

-lўsis хирургиялық операция – тұтасып бітуді, жікті, тыртықты алып тастау (флеболиз);

еру, іріп-шіру, тарқау (остеолиз)

-pexia Хирургиялық операция: ағзаны бекемдеу (кольпопексия)

-plastĭca пластикалық оташылық операция (тимпанопластика)

-rrhaphia Хирургиялық тігу (вазорафия)

-rrhēxis жарылу (ангиорексис)

-stŏma тесік, анастомоз (гастростома)

-stomia Хирургиялық операция – тесік пайда болуы: анастомоза

(гастростомия) ауыз, ауыз қуысы

-tomia Хирургиялық операция: кесу, ағзаны ашу (лапаротомия)

-tripsia езу, жаншу, майдалау (ангиотрипсия)

Префикстер

Грек ТЭ Терминоэлементтер мағынасы

hemi- жарты

par(а)- 1.жақын, жанында

2. қалыпты жағдайдан таю (бір нəрсеге ұқсау, бірақ, айырмашылығы болу)

supra- (лат.) үстінде, жоғары

1. Терминдерді құрылысына қарай зерттеп, мағынасын түсіндіріңдер: hepatotomia, colporrhēxis, tracheostōma, amnioscopia, pneumaturia, nephrostomia, neurectomia, palatoplastĭca, hepatocholecystoenterostomia, tenolўsis, patellectomia, apneumia, tenomyotomia, oesophagectomia, myotomia, arthrotenodĕsis, osteoclasia, onychorrhēxis, cholecystorrhaphia, tenodĕsis, blepharoplastĭca, patellodĕsis, angiotripsia, ablepharia, heminephrectomia, hemilaryngectomia, omentohepatopexia, enteroproctostomia, salpingolўsis, hepatoomentophrenopexia, onychia, spondylodĕsis, laparocentēsis, neurotripsia, salpingostomia,

arthrolўsis, tenorrhaphia

2. Жалпы соңғы терминоэлементтемен термин құрап, мағынасын түсіндіріңдер:

1. –plastĭca (colo-, rhino-, teno-, arthro-, osteo-, cysto-, gastro-, kerato-, cranio-, procto-, thoraco-, tracheo-, blepharo-, cystocolo-, gastrojejuno-)

2. –tomia (myo-, veno-, colo-, teno-, adeno-, amnio-, arthro-, neuro-, nephro-, osteo-, pyelo-, phlebo-, cysto-, kerato-, colpo-, laparo-, pneumo-, entero-, hystero-, cholecysto-)

3. –ectomia (my-, phleb-, col-, arthr-, mast-, gastr-, pleur-, pneumon-, splen-, hyster-, salping-, sialaden-, hemi/hepat-, cholecyst-, hemi/nephr-, proctocol-,pleuropneumon-)

4. –stomia (gastroentero-, colo-, nephro-, pyelo-, xero-, cysto-, gastro-, macro-, procto-, oesophago-, salpingo-, nephropyelo-, cholecystocolo-, gastroduodeno-)

5. –lўsis (osteo-, teno-, myo-, angio-, arthro-, neuro-, phlebo-, pneumo-, salpingo-myoteno-)

6. –pexia (colo-, nephro-, gastro-, hepato-, colpo-, pneumo-, procto-, spleno-, hystero-, cholecysto-, omentohepato-)

7. –rrhaphia (teno-, neuro-, nephro-, hepato-, colpo-, spleno-, entero-, hystero, cholecysto-)

3. Терминдерді латын тілінде жазып, мағынасын түсіндіріңдер:

пневмонэктомия, ринопластика, гистерорексис, гепатооментофренопексия, спленорафия, геминефрэктомия, гистеропексия, бронхотомия, дуоденэктомия, аспления, остеолиз, полиспления, колопроктэктомия, флеботомия, холецистостомия, фарингостома, проктопластика, миотенолиз, артротенодез, пневмопексия, кардиорексис, гистерорафия, плевроцентез, артериотрипсия, краниоклазия, лапаротомия, сиаладенэктомия, артролиз,

нефропексия, пневмопатия

4. Мынадай мағынада терминдер құраңдар:

1) хирургиялық операция: бауырға шарбыны бекемдеу;

2) тырнақ зақымдануының жалпы аталуы;

3) пластикалық операция: зақымданған тізені орнына келтіру;

4) хирургиялық операция: көкірек перде қуысын ашу;

5) сіңір, тарамыс пластиксы ;

6) хирургиялық операция: кеңірдекті кесіп ашу;

7) құрсақ қабырғасын тесу;

8) хирургиялық операция: бауыр мен өт қапшығының арасына анастомоза жасау;

9) хирургиялық операция: қан тамырынан тромбты алып тастау;

10) ауыз қуысының кеуіп кетуі;

11) хирургиялық операция: қабақты қалпына келтіру;

12) хирургиялық операция: жарылған талақты тігу;

13) хирургиялық операция: қан тамырын тыртық жəне жік, жабысқан жерден бөліп алу;

14) қан тамырының жарылуы ;

15) хирургиялық операция: өт қапшығын алып тастау;

16) өсіп жетілу аномалиясы: жүректің жоқ болуы;

17) хирургиялық операция: аш ішекке сыртқы өзек салу;

18) хирургиялық операция: тік ішек түсіп кеткенде бекемдеу.
Сабақ мазмұнының мағынасын бейнелейтін негізгі кестелер, көмекші оқу-құралдары және т.б

өзін-өзі текеру үшін және зертханалық жұмыстарын қорғау сұрақтары.

Латын афоризмдері

1. Per abdōmen (os, rectum, vagīnam) – Құрсақ арқылы (ауыз қуысы, тік

ішек, қынап арқылы)

2. Exĭtus letālis - өліммен аяқталу

3. Habĭtus aegrōti – аурудың жалпы жағдайы

Бақылау сұрақтары:

1. –tomia, -ectomia, -stomia ТЭ мағыналары

2. –stomia, анастомоз, -clasia ТЭ мағыналары

3. –pexia жəне –dĕsis ТЭ мағыналары

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығына арналған

«Малдәрігерлік латын терминологиясы» пәнінен №4 зертханалық сабақ

Ветеринариялық пәндерді оқыту барысында қолданылатын терминдерді меңгеру мақсатында латын тілі оқытылады. Осы себепті ветеринариялық терминологияның сөз құрылымдық, лексикалық және граматикалық ерекшеліктерін үйрену және меңгеру үшін ветеринарияның – анатомиялық, фармацевтикалық, гистологиялық және клиникалық-терапевтикалық тарауларында жиі қолданылатын атауларды, ұғымдарды түсінуге пайдалануға үйретеді.

Студенттерді патологиялық күйді білдеретін терминоэлементтермен таныстыру. Жаттығу жасау барысында осы терминоэлементердің есте сақталуын арттыру.
Өткізілетін зертханалық сабақ тақырыбына байланысты дайындалуға сұрақтар:

Оқытушының сабақ алдында бұрын өткен және болатын сабақтар бойынша білім алушылардың оқу үлгерімін тексеру мақсатында әртүрлі сұрақтар қою. Бұнда негізінен латын тілінің сөз құрылымындағы граматикалық катергориялар мен латындық терминдерді жаттау немесе ойға сақтау қабілеттерін байқау мен латын тіліндегі афоризмдерді білуі тексеріледі. Сондай-ақ, өздігінен орындауға тиісті тапсырмаларды меңгеруі тексеріледі. Сонымен қатар білім алушылар тарапынан қойылатын сұрақтарды талқылау және түсіндіру бағытындағы сқрақ-жауап негізінде өткізіледі.

2. -aemia терминоэлементі қанда бөгде заттың болуын білдіреді (гиперинсулинемия), кейде қанның көлеміне қатысты мағына береді (олигемия, гиперемия).

3. –algia жəне –odynia – теминоэлементтері синонимдер, кейде олар бір-бірінің орнына жүре береді (акралгия жəне акродиния). –algia ТЭ көп қолданылады, ал –odynia ТЭ көбіне тірек-қимыл аппаратына қатысты қолданылады (акродиния, спондилодиния).

4. –pathia ТЭ тиянақты бір ауруды емес, бір ағзаның жалпы ауруларын айту үшін қолданылады (артропатия – буын ауруларының жалпы аты). – pathia ТЭ сезім, сезгіштік мағынасын беруі мүмкін.

5. –rrhoea, -rrhagia ТЭ жазылуына назар аударыңыздар.

6. Клиникалық терминологияда –ia-ға бітетін терминдер көп кездеседі. Олар көбіне «патологиялық процесс», «патологиялық күйді», «ауруды» білдіреді жəне бір анатомиялық құрылымның соңынан жазылады (acardia – жүректің болмауы, macrodentia – тістің көлемінің ұлғаюы).

7. –ia- жалғауымен бітетін терминдерде екпін соңғы буынның алдындағы буынға түседі (hydrocephalia), бұл тек –logia и –malacia

терминоэлементтеріне қатысты емес. apathia сөзін де есте сақтап алыңыздар.

8. Терминнің құрамындағы ТЭ –о- дауысты дыбысымен қосылады (arthr-o-pathia, haem-o-rrhagia).

9. Егер ТЭ дауыстыға басталса, онда алдыңғы ТЭ соңғы дауыстысы түсіп қалады (acro- + -algia = acr/algia).

10. Клиникалық терминологиясының құрамына кіретін анатомиялық құрылымдардың латын, грек аттары бұл оқулыққа толық енбеген: encephal- (encephălon), septo- (septum), atrio- (atrium), colo- (colon), hepato- (hepar),

oesophago- (oesophăgus), ventriculo- (ventricŭlus) жəне басқалар.

Бастапқы жəне соңғы грек терминоэлеметтері

Бастапқы

Соңғы

Мағынасы Мысалдар

acr- — Ұшы,

жоғарысы

aёr- — Ауа, ауалы aёrophўta, ōrum n аэрофиттер, қажетті заттың бəрін ауадан алатын өсімдіктер

andr- -andrus, a, um ер, еркек androgĕna, ōrum n андрогендер, ерлердің жыныс гормондары

anth- -anthus, a, um

anthus, i m

гүл anthotaxis, is f гүлдің орналасуы

cheilanthus, a, um гүлерінді

Helianthus, i m күнбағыс

arthr- arthrus, a, um Буын, мүше Arthropŏda, ōrum n буын аяқтылар

arthrotomia буынды кесіп ашу

brachyarthrus, a, um қысқа мүшелі

auto- — өз, өзінікі autolўsis, is f өз ферменттерімен ұлпаның өзін-өзі қорытуы

bi(o) -bius, a, um өмір biogenĕsis, is f биогенез, тірі ағзалардың органикалық қосылыстарды

түзуі

blast- -blastus, i m өскін blastopathia, ae f бластуланың аномальді түзілуінің жалпы аталуы

chondroblastus, i m хондроцтике айналған бірінші шеміршек ұлпалары

brachy- — қысқа brachyptĕrus, a, um қысқақанатты

branchi- -branchia, ae f желбезек Branchiopŏda, ōrum n

желбезекаяқтылар

carp- -carpus, a, um жеміс carpologia, ae f тұқым жəне жеміс туралы ғылым

heterocarpus, a, um əр түрлі ұрықты

cephal- -cephalia, ae f

-cephălus, a, um

бас Бастың шамадан тыс үлкен болуы

cheilchil-

- cheilia, ae f

- chīlus, a, um

ерін cheilanthus, a, um ерінгүлді

leucochīlus, a, um ақ ерінді

Chilopŏda, ōrum n ерінаяқтылар

acheilia, ae f еріннің болмауы

cheirchir-

— қол Chiroptĕra, ōrum n қолқанаттылар

chlor- — жасыл Chlorophўtae, ārum f жасыл балдырлар

Бастапқы

Соңғы

Мағынасы Мысалдар

chromchromat-

— түсі chromatophŏrum, i n хроматофор,

пигменті бар ұлпа

chromogĕnum, i n хромоген, молекуласында хромофор тобы бар органикалық зат

cyt- -cўtus, i m торша cytolўsis, is f цитолиз, торшаның толық не жартылай еріп кетуі

leucocўtus, i m қанның ақ торшасы

dactyl- -dactylia, ae f

-dactўlus, a, um

саусақ polydactylia, ae f көпсаусақты

pentadactўlus, a, um бессаусақты

dendr- — ағаш Dendrolăgus, i m ағаш кенгруы

erythr- — қызыл erytrocўtus, i m эритроцит (қанның қызыл торшасы)

gam- -gamia, ae f

-gămus, a, um

көбею,

жыныс

қатынас

monogamia, ae f моногамия, жануарлар арасында еркектің бір ұрғашымен шатасуы

polygămus, a, um полигамный, көп жыныстық қатынас

gen- -genĕsis, is f

-gĕnus, a, um

тек, туылу,

пайда болу

genotўpus, i m генотип, ұрық арқылы берілу

endogĕnus, a, um эндогенный, ішкі факторлардың себібінен пайда болу

leuc- — ақ leucocўtus, i m қанның ақ торшасы

lys- -lўsis, is f іріп, еріп, бұзылып кету

lysosōma, ătis n лизосома, биологиялық макромолекулаларды бұзатын ферменттері бар торша құрылымы

hydrolўsis, is f заттардың су қатысы бар реакцияның əсерінен іріп кетуі

Macr — үлкен, ірі macrocўtus, i m ірі эритроцит

megamegal-

-megalia, ae f үлкен, ірі megaphyllus, a, um ірі жапырақты

megalosplenia, ae f =

splenomegalia, ae f талақтың үлкейіп кетуі

melan- — қара melanoptĕrus, a, um қарақанатты

micr- — кіші, майда microptĕrus, a, um майдақанатты

phyll- -phyllus, a, um жапырақ, бет

Phyllopŏda, ōrum n (шаянтəрізділер)

tetraphyllus, a, um төртжапырақты

phyt- -phўton, i n өсімдік phytophăgus, i m фитофаг, шөп қоректілер

ТЭ

Соңғы

Мағынасы Мысалдар

-phŏrus, a, um

-phŏrum, i n алып жүретін, тасымалдайтын

Phosphŏrus, i m фосфор (жарықты)

chromatophŏrum, i n хроматофор, түс тасымалдайтын торша (пигмент)

pod- -pŏdus, a, um

-pus, ŏdis m

аяқ Gastropŏda, ōrum n жорғалаушылар

(моллюски)

Macrŏpus, ŏdis m кенгуру

pter- -ptĕrus, a, um

-ptĕryx, ĭgis f

қанат Heteroptĕra, ōrum n əртүрлі қанаттылар

Saccoptĕryx, ĭgis f қап қанаттылар

somat- -sōma, ătis n дене;

ағзадағы тошалар жиынтығы

(жыныс торшаларынан басқа)

somatogamia, ae f саңырауқұлақтың екі вегетативті торшасының қосылуы

Жаттығулар:

1. Терминдердің құрамындағы ТЭ жалпы мағынасын табыңыздар: cytolўsis, autoinfectio, aёrobius (aёrobĭcus), megalocўtus, tetrandrus, brachydactўlus, phyllophўton, macrocarpus, microptĕrus, cytogenĕsis, somatogĕnus, sexapŏdus, chromatophŏrum, Branchiopŏda, Phyllopŏda, genotўpus, biogĕnus, hydrolўsis, lysosōma, erythrocўtus, Chilopŏda, erythroblastus,

androgenĕsis, carpologia, cheilanthus, leucochīlus, trophoblastus, dendrolŏgus.

2. Жетпей тұрған ТЭ жазыңыз:

су өсімдігі hydro…; буынаяқты …pŏda; кейбір жануарлардың аяқастынан тітіркенгенде аяқтарын тастауы …tomia; еркек жыныс гормондары …gĕna; жоғарғыжемісті …carpus; қанның қызыл торшалары …cўti; тек қана еркек ядросы арқылы өскіннің (зародыш) пайда болатын көбею формасы …genĕsis; жоғарғы сатыдағы жануарлардың өскінінде пайда болатын ірі торшалар ...blasti; адам əрекетінің қатысуымен anthropo… ; аяқжемісті рodo… ; көп саусақты poly… ; кеңжапырақты platy… ; ірібасты

…cephălus; эритроциттің пайда болу процессі …poēsis; меланин синтезделетін цитоплазматикалық құрылым …sōma; юр заманының соңындағы ұшатын кесіретке…dactўlus; бір басты mono… ; алғашқы желбезекті Proto… ; қажетті заттың бəрін ауадан алатын өсімдік aёro… ; қысқабастық …cephalia; ағзаның өзінде пайда болатын auto… ; түс шақыратын (вызывающии) …gĕnus; фотосинтезге қатысатын өсімдіктердің

жасыл пигменті …phyllum; дəнді (колосоносный) stachy…