Бастауыш сыныптарда «Қоршаған орта» пәнін оқыту әдістемесі пәнінің дәрістері 1-Дәріс. Тақырып

Бастауыш сынып оқушыларын өз ісіне жауапсыз немқұрайлы қарайды деп айтуға болмайды. Олардың өз іс -әрекетіне баға беруге, берілген білімнің маңызын түсінуге, жеңіл болжамдар жасауға, оны шешудің жолын іздестіруге, жеткен жетістіктеріне қуанып, сәтсіздіктерінің себебін анықтауга қабілеті жетеді. Бірақ, мұндай жағдай тек оқу әрекеті қалыптасқан, өздігінен оқуға, талпынатын, өз ісін бағалауға мүмкіндігі бар оқушыларда ғана болады.

Оқушыларды мұндай деңгейге көтеру үшін ХХІ ғасырдың бастауыш мектебі бірнеше өзекті мәселелерді шешуге жұмылуы керек:

Біріншіден,ең алдымен, бастауышта білім берудің жетекші (приоритеттік) мақсатын айқындау; екіншіден, кіші жастағы оқушыларды дамытудың жолдары мен әдістерін жете түсініп, оны жаңаша қолдану; үшіншіден, болашақ бастауыш буынға берілетін білім жүйесін қайта қарап, мазмұнын айқындау міндеттері туындайды.

1.Әрбір оқушының ерекшелігі мен мүмкіндігіне қарай, оның қабілеті мен эрудициясын қалыптастырып, олардың өздігінен білім алуға, алған білімдерін салыстыруға, қортындылауға, және меңгерген ұғымын түрлі іс-әрекет барысында тиісті жерде орынды қолдануға дайындығын дамыту.

2.Оқушының оқу мақсатын түсінуі, түрлі тапсырманы орындау жоларын анықтауы, білуі, өзін-өзі бақылау, бағалау т.б. оқу әрекеттерінің негізгі компоненттерін меңгеру мәдениетін көтеру.

3. Оқушының жекебастық сапасы: білімділігі, адамгершілік, маңайымен қарым -қатынас мәдениеті, өзін-өзі ұстау және басқару мүмкіндігін қалыптастыру.

4.Оқушының рухани байлығын қалыптастырыу, бұл-эстетикалық, экологиялық тәрбие негізінде өрбитін мәселе. Оқу үрдісінің осы мақсаттарға бағытталуы- оқушылардың рухани, психологиялық тұрғыдан сапалы дамуын қамтамасыз етеді.

Осы тұрғыдан алғанда болашақтағы онекі жылдық білім беру бағдарламасының жобасында оқушыларды дамыту мәселесіне баса көңіл бөлініп отыр. Бұл мақсатты жүзеге асыру үшін, білім мен тәрбие барысында ең алдымен оқушыларды дамыту мәселесі бірінші орынға қойылады. Қазіргі кездегі педагогикалық тұжырым анықтамалары бойынша дамыту мына тұрғыдан қаралмық:

Даму- оқушының өз білімін кез келген қалыптан тыс жағдаяттарда қолдана білу білігінің қалыптасуы. Сонымен қатар, оқу әрекеттерін таңдап, қолдануда дербестік пен ынталылық көрсетуі.

Даму-оқушының білім алу жолында мақсат қойып, оны өздігінен шешуге талпынысы, әр істі дәлелдеудегі белсенділігі, кез келген мәселені шешуді шығармашылықпен орындауға тырысуы.

Даму-өзінің білмейтінін мойындау, жіберген кемшіліктері мен қателерінің себебін табу, өз әрекетінің, ісінің нәтижесін өте жоғары нәтижелермен салыстыру, осы мәселелерді шешудегі оқушының дербестігі.

Әрине, егер бастауыш сынып оқушыларының (жас ерекшелігін ескерсек, бұл психологиялық үрдінің ең жоғары деңгейі. Бұл жетістіктерге жету үшін оқу әдістерінің тиімділігін арттырумен қатар, білім берудің басты принциптерін жүзеге асыруды үнемі ойда ұстап, оған баса көңіл бөлінуге тиіс. Оқушының дамуына негіз салатын оқытудың белсенді әдістерімен қатар оқулықтар және оқу құралдары.

Сондықтан да қай пән болмасын оның бастауыш сыныпқа арналған мазмұнына мына талаптар қойлады:

Түсініктілік, оқушының жас ерекшелігіне сәйкестік принципі білім берудің алты жастан басталуына байланысты білім мазмұнының тиянақты іріктеліп, оқушылардың ұғымына қиын соғатын теориялық материалдардан арылту арқылы олардың талабы мен талпынысын, қызығушылығын дамытуға лайықты мағлұматтардың енуі.

Алты жастық оқуға көшуде оқушылардың психо-физиологиялық, интелектуалдық дамуын, олардың күнделікті ақпараттардан алатын мәліметтерін ескереу көзделеді.

Алты жасар бала мектепке ана тілінің дыбыстық ерекшеліктерін ажырата алатындай, сөз қоры біраз дамыған, соның нәтижесінде сөйлем құруға, әңгімелесуге, оқу барысында өз ойын айтуға дайындығы болып келуге тиіс. Бірақ, олардың дене бітімінің әлде де болса, физиологиялық тұрғыдан толық жетіліп болмағандығын, еркінің, ықыласының тұрақсыздығын естен шығармауға тиіспіз. Сондықтан, оларға берілетін білім көлемі, оның нақтылығы және жас ерекшелігіне сәйкестігі ескерілумен бірге, оқыту мен тәрбие барысында ойын әдістерін қолдану басым орын алуы өте орынды мәселелердің бірі.

Кіріктіру және білімді кіріктіре отырып беру бастауыш буында оқытудың негізгі принципіне айналып отыр. Бірақ, әр пән өз дербестігін жоймауға тиіс. Мұндай жағдайда білім аймақтарының мазмұны жағынан жалпы кіріктіру қаралады. Кіріктіре отырып білім беру арқылы оқушылардың жүктемесін жеңілдетуге жағдай жасалады.

Кіріктіру арқылы дүниенің біртұтастығын, оның бүкіл нысандары мен құбылыстарының байланыстылығы туралы түсініктері қалыптасады. Кіріктіру арқылы бірнеше білім аймағы: қоғам, жаратылыстану, тарих, география ұғымдары байланыста меңгертіледі. Әсіресе, “Дүниетану” ("Қоршаған дүние") пәні арқылы оқушыларда қоршаған дүниенің бір-бірімен тығыз байланыстылығы туралы білімнің қалыптасуына жағдай туады. Кіріктіру негізінде оқушыларда барлық пәндерге ортақ шешуші оқу әрекеті қалыптасады. Кіріктіру арқылы оқушылардың пәндер бойынша алған білімі мен сарамандық жұмыстарының арасындағы нақты байланыстарды сезінуіне мүмкіндік туады.

Осы түста бастауыш буын оқушыларының қабылдауы мен есте сақтауын дамытуға да баса көңіл бөлінуі керек.

Бұл өмір бойы дамып, жетіліп отыратын үрдіс болғанмен, оның негізі мектепке дейінгі кезде басталып, бастауыш сыныпта жалғасын табады. Мұғалім оқушыға дайын мәліметті қабарлаудан гөрі олардың өз ісін тексеруіне, жетістіктері мен кемшіліктерін табуына, сол арқылы өз әрекеттеріне баға беруіне жағдай жасайды. Сол арқылы оқушылардың ізденушілігі артып,қиялы дамып, шығармашылығы қалыптасады.

Саралап оқыту барысында түрлі жаттығулар мен тапсырмалар көлемі жағынан да, қиындығы жағынан да, әр түрлі деңгейде беріліп, оқушының дамуының "жақын аймағына" жетуіне көмектеседі. Бұл әр оқушының өз мүмкіндігіне қарай қиындықты жеңуіне мүмкіндік береді.

Бастауыш сынып бағдарламасы мен оқулықтар мазмұны білім беруге байланысты мына мақсаттарды шешуді көздеп отыр:

• 
  оқытуды кіші мектеп оқушыларының қабілетіне, жекебастық, психологиялық ерекшелігіне және мүмкіндігіне негіздеу;
  
• 
  әрбір пәнді оқытуды оқушының жалпы дамуына, оқу әрекетінің қалыптасуына бағыттап, олардың рухани және эмоциялық мәдениетін көтеруді қамтамасыз ету;
  
• 
  оқушылардың жекебастық ерекшелігін ескеріп, саралап, даралап оқыту арқылы кездескен қиындықтарды жеңе отырып, әр оқушының өз мүмкіндігіне қарай дамуына жағдай жасау.
  
• 
  оқушының жекебастық сапаларын: физиологиялық: көру, есіту, сезіну, байқау; интелектуалдық: ойлау, қортындылау, салыстыру, пікірінің қисындылығы мен жүйелілігі; эмоциялық: көңіл күйдің көтеріңкілігі, қиялдау, пәнге шығармашылықпен қарау; жекебастық: адамгершілік: мейрімділік, қайырымдылық, ынталылық, топпен бірігіп жұмыс істеу, жолдастарымен қарым-қатыс жасай білу.
  

Бастауын шынып жүйесіне еніп отырған бұл жаңа бағыт келешекте маман болатын жастарды, яғни студенттерді дайындау мәселесіне де жаңа тұрғыдан қарауды керек етіп отыр.