Химиялық элемент деп белгілі бір қасиеттер жиынтығымен сипатталатын атомдардың түрін айтады. Химиялық элементтер бір-бірімен әрекеттесіп әр түрлі қосылыстар түзеді. Бұл қосылыстарды құрамына қарай жай және күрделі заттар деп бөледі. Жай заттар бір элементтің атомынан түзіледі. Күрделі заттар әр түрлі элементтердің атомдарынан тұрады.
Әрбір элемент ең болмағанда бір жай зат түзеді. Кейбір элементтер бір емес, екі немесе бірнеше жай заттарды түзуі мүмкін. Бұл құбылысты аллотропиядеп атайды.
Аллотропия – ол бір элементтің бірнеше қарапайым зат түзу құбылысы. Бір химиялық элементтен түзілетін бірнеше жай заттарды аллотропиялық түр өзгерістер дейді.
Мысалы, көміртегі химиялық элементі алмаз, графит, карбин деп аталатын үш жай зат түзеді. Алмаз - мөлдір, өте қатты, графит – сұр түсті, үйкегенде із қалдыратын жұмсақ, ал карбин – аморфты күйе тәрізді заттар. Үшеуі де көміртегінен тұратын бұл жай заттардың физикалық қасиетіндегі айырмашылықтар, олардағы көміртегі атомдарының орналасу ретіне байланысты.
Валенттілік. Химиялық формулалар. Химиялық реакциялардың теңдеулері
Элементтің валенттілігі – ол элемент атомының химиялық байланыс түзе келіп, басқа атомдардың белгілі санын қосып алу қабілеттілігі.
Валенттілік атомдардың түзетін химиялық байланыстарының санымен анықталады. Кез келген молекуланың құрамын химиялық формуламен өрнектеп көрсетуге болады.
Химиялық формуладағы, молекула құрамына енген элемент атомының қанша екендігін қөрсететін сандарды индекстер дейді. Химиялық формуламолекуланың сапалық және сандық құрамын (молекула қандай элементтердің атомдарынан тұратындығын және молекуладаосы атомдар саны қанша екендігін)көрсетеді.
Молекуладағы атомдардың қосылу реті мен әрбір элементтің валенттілігін көрсететін формулаларды құрылымдық формулалар дейміз. Бұл формулалардағы валенттілік қысқаша сызықшалармен белгіленеді, ондағы сызықша саны элементтің валенттілігіне тең болуы керек. Енді берілген қосылыстардың құрылымдық формуласын жазайық: AsH3, Mg3N2, K2S, SiО2, PCI3 .
H – As – H; K – S – K; Mg = N – Mg – N = Мg; О = Si = О; CI – P – CI
H CI
Химиялық теңдеу – ол химиялық реакцияларды химиялық таңбалар мен формулалар көмегімен өрнектеу.
Мысалы, 2 A1+6HC1=2A1C13 +3H2 Теңдеудегі формулалар алдына қойылған цифрларды коэффициенттер дейді. Олар реакцияға әрбір заттың қанша молі түсіп, қанша моль өнім түзілгендігін көрсетеді.
