6. Әдебиеттің тектері мен түрлері. Әдебиеттің тегі мен түрлеріне жалпы түсінік.
Әдеби жанр терминінің шығу тегі. Әр жанрдың әдеби түр ретінде тууы мен дамуының
негізінде мазмұнның құбылуы туралы. Әдебиеттің әдеби жанр жағынан дамуы. Әрбір
әдеби шығарма-белгілі дәуірдегі қоғамдық шындықтың сәулесі. Әрбір әдеби туындының
жанрлық табиғаты әр алуан. Жанрдың тектері : эпос, лирика, драма туралы ұғым.
Эпос теминінің шығу тегі.Эпос, лирика, драманың ерекшеліктері. Әдеби жанрлардың
суреттейтін құбылыстары.Эпос - жан-жақты жанр. Эпостағы оқиға. Эпостың іштей
түрлері: шағын көлемді (миф, аңыз, мысал, новелла, әңгіме, фельетон, ертегі т.б.), орта
көлемді (поэма, повесть), кең көлемді (роман, дилогия, трилогия, роман-эпопея);
лириканың іштей түрлері: арнау, толғау, сонет, эпиталама, эпиграмма, эпитафия,
баллада, идиллия, элегия, т.б.); драманың іштей түрлеріне: трагедия, комедия, драма
туралы түсінік. Лириканың қаһарманы-ақынның өзі. Лирикалағы мінез. Драмалық
шығарманың құрылу шарты. Драматургия туралы түсінік. Драмадағы образ. Драмадағы
шешуші нәрсе-тартыс. Жүниежүзілік драматургиядағы драманың тұңғыш үлгілері және
ұлы драматургтері.(эсхил, Софокл, Эврипид т.б.). Жазушы-ғалымдардың жанр туралы
пікірлері, еңбектері, клссификациялары.Жанр мәселесі маңындағы шартты пікірлер.
Жанр даму үстіндегі ұғым. Эпос адам мінезін терң ашып, жан-жақты танытатын
күрделі жанр. Лириканың шындықты адамның көңіл-күйі мен ой-сезіміне астастыра
суреттейтін психологиялық қасиеті.Аристотель, Гегель, Белинскийлердің поэзияның
түрі мен тегі туралы ойлары. Жанрлардың өзара байланысы және шартты
шекаралары. Түр – жанрдың жеке, нақты көрінісі. Көркем шығарманың жанрлық-түрлік
өзіндік ерекшеліктері.
7. Әдеби процесс туралы түсінік. Жазушылардың өмір құбылысының керекті жағын
таңдап алып, оны өз елегінен өткізіп, өз көзқарасы тұрғысынан суреттеу
қажеттілігінен барып, әр түрлі шығармашылық әдіс, тәсіл туады. Әдеби әдіс пен әдеби
стильге жалпы түсінік. Әдебиет дамуының заңдылықтары. Әдебиет және фольклор.
Әдебиеттің қалыптасуы.Әдебиет дамуының тарихи кезеңдері, мәдени-тарихи
дәуірлері. Әдеби байланыстар. Дәстүр мен жаңашылдық. Әдебиетті нақты тарихи
және салыстырмалы типологиялық тұрғыда зерттеу. Әдебиеттің жаппай
дамуы.Көркемдік әдіс, әдеби ағым, бағыттар туралы түсінік. Бағыттар мен ағымдарды
бағалау, таңдау принципі бойынша қалыптасуы.
Әдіс бірлігі, тақырып бірлігі, қаһармандық бірлігі туралы түсінік. Көркемдік әдіс, әдеби
әдіс, шығармашылық әдіс. Романтизм, реализм әдістері. Классицизм, сентиментализм,
натурализм, формализм, футуризм т.б. бағыттарға толық түсінік беру. Осы әдіс,
бағыттар туралы ғалымдар пікірлері. Әдебиеттегі негізгі бағыттар. Әдіс және стиль.
Стиль туралы түсінік. Стиль ұғымы ғылым мен өнер атаулының бәріне қатысты және
олардың әр саласындағы сипаты әр бөлек. «Стиль-адам» афоризмі. Стильдің жазушы
шығармашылығындағы көрінісі күрделі. Әр стиль- бір-ақ суреткердің өнеріне тән
ерекшелік. Стиль-дара қасиет. Стиль және шығармашылық ерекшелік. Стиль туралы
ғалымдар пікірлері. Қ.Жұмалиевтің «Стиль-өнер ерекшелігі» туралы еңбегі.
8
